«Зыгорэм фэмышIу мы чIым къытехъорэп» аIо. Ащ къикIырэр цIыфы пэпчъ зы шIугъэ нэшанэ горэ зэрэхэлъыр, къы­зэрэкъокIырэр ары.

ГущыIэм пае, хьалыгъугъа­жъэм ишхын фабэ Iэнэ минмэ атехьэ, хьалэлэу, ыгурэ ыIэрэ факIоу ыгъэжъагъэмэ, ныбэрылъ гуапэ хэткIи ар мэхъу. ДакIом ыдыгъэ шъуашэри ащ фэд: ежь фэдэ цIыфым изыфэпэн-зы­гъэкIэрэкIэн ащ ыгу факIоу егъэ­цакIэ, ышъхьэкIи рэзэныгъэ хегъуатэ, цIыфхэри ыгъэхъуа­псэхэрэп. ЕтIани ар бзэкIо-дэкIо дэгъумэ, узыфаер ыIапэхэм къагъэчъы. ЧIыгулэжьынымкIэ, былымхъунымкIэ зыбгъазэми, мыхэм зафэу адэлэжьэрэ мэкъумэщышIэхэм мафэ къэс ящытхъу пIоныр япэсыгъ.

АкъылкIэ, шъхьэкIэ Iоф зы­шIэхэрэр арымэ, гъэсэны­гъэ-шIэныгъэу акъолъым ыкIи ар зэрагъэфедэжьышъурэм бэ ялъы­тыгъэр: инженерых, псэо­лъэшIых, экономистых, юристых, архитекторых, дзэ къулыкъушIэх, нэмыкIых. Ахэм анахь гъэшIэгъоныжьых творческэ Iо­фышIэхэр: артистхэр, сурэтышIхэр, журналистхэр, тхакIо­хэр, усакIохэр, композиторхэр, шIэныгъэлэжьхэр.

Непэ анахь къыхэдгъэщыщтхэр тиадыгэ тхакIохэу мэлы­лъфэгъум къэхъугъэхэр арых. Ахэр анэгукIэ зэрэзэфэмыдэм фэдэхэу, ятхыгъэхэмкIи зэте­кIых. Хэти ежь иакъыл-гурышэ, иамал ялъытыгъэу чIыпIэ егъо­ты. Хэти шIоигъо мурадэу иIэр зэрэпхырищырэр илъагъо мэхъу. КIэлэпIур — пIуныгъэм, кIэлэегъаджэр — егъэджэн-гъэ­сэныгъэм, врачыр — цIыфым ипсауныгъэ ухъумэгъэным, уса­кIор — гущыIэм ыкIуачIэ ыушэтыным, гупшысэ-тхьабзэ ыгъотыным адэлажьэх. Мы зэкIэ нахь кIэкIэу ыкIи нэмыкIэуи къэпIон плъэкIыщт — цIыфыным пае цIыфыр къэхъугъ.

Къуикъо Шыхьамбый

Кощхьэблэ районым ит къуа­джэу Еджэркъуае мэлылъфэ­гъум и 3-м, 1963-рэ илъэсым къыщыхъугъ. ИунэгъокIоцI фэ­бэгъэ-цIыфыгъэу илъыгъэм, янэу пасэу ыухыгъэм адыгабзэу икIэсагъэм, художественнэ тхылъхэу ащ илъапIэу ыджыщтыгъэхэм акIэдэIукIызэ къэтэджыгъ. Иныдэлъфыбзэ ежьми ыухъумэ ыкIи ыIэтымэ шIоигъо мэхъу. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ ин­ститутым фило­логиемкIэ ифакультет ыкIи Москва дэт ли­тературнэ институтэу М. Горькэм ыцIэкIэ щытыр (ащкIэ зигъэзэжьи, чIэхьажьи) 1989-рэ илъэсым къыухыгъ. Усэным зызыретым джыри сабыигъ, илъэси 10 — 11 горэ ыныбжьыгъэщт.

Я 7-рэ классым исыгъ тхэнымкIэ нахь теубытагъэ ыгу къызехьэм, джащы­гъум апэрэу Шы­хьамбый ышна­хьыжъ къыздищи, иусэ заули ыблыгу чIэлъэу, Къуекъо Нал­бый дэжь къэкIогъагъ, къыдэгущыIагъ ыкIи тыригъэгушIу­хьагъ. КIалэм иусэхэр район гъэзетым, хэку гъэзетэу «Со­циали­стическэ Адыге­им» ыкIи журналэу «Зэкъошны­гъэм» къа­­щыхиутыхэ мэхъух. Ау итхылъ­хэр къыдэ­кIыхэ зы­хъугъэр 1987-рэ илъэ­сым къы­щыубла­гъэу ары.

Апэрэ лъэбэкъур «Мазэм инэф» цIэу зыфишIыгъэмкIэ ыдзыгъ. Ащ къыкIэ­лъыкIуагъэх «ГъашIэр — псыкъефэх», «Гугъэм илъагъу», «Звезда кочующего неба», «ХэшыпыкIыгъэ усэхэр», адыгабзэкIэ ыкIи урысыбзэкIэ, иилъэс 55-рэ мэфэкIкIэ тхылъэу «Къуикъо Шыхьамбый» зытетхагъэу томитIу хъу­рэр къыдигъэкIыгъ, ар 2018-р арыгъэ.

Шыхьамбый тхьапэр ыутIэ­рэхъмэ, ытэкъузэ чымэтэ хъагъэр ыушъэрэп; ыпашъхьэ илъ тхьапэ къабзэр фэсакъэу гу­пшысэ гъэунэшкIугъэкIэ зэлъеп­кIэ. ЕшIэ тхакIом шIыкIэ-гупшысакIэ, уахътэм ичъэрыгъэ-лъэшыгъи ущысмэ узэрэкIэмы­хьа­жьыщтыр, арышъ, гуапэ фэ­хъоу, ушъхьагъунчъэу матхэ. Къе­шIэкIыгъэ дунэе нэф зэтет да­хэр, ылъэгъурэ цIыфхэр, ыгу щыщ икъуаджэ, хэкур, хэгъэгур, игупсэхэр усакIом ыгу пхырэкIых, усэр Iэуж къыфашIэу, ежьми джащыгъум шъхьэм щы­зэIукIагъэу, щызэгъэзэфа­гъэр къетхы.

УсакIом ихыегъэ-зэфагъэ, ихьалэлыгъэ ин IупкIэу чIыопсым фэгъэхьыгъэ усэхэу тхылъыкIэм дэтхэм къыраIотыкIы; ежь ышъхьэ­кIэ къыщышIэу зыхэт пстэури, а дунэежьыкъащэм епхыжьыгъэу ыгъэпсын елъэкIы. Дунаим итеплъэ дахэ, иохътэ шъуашэ гур зэрапхъуатэрэр, зэхэшIэ блэрхэм зэрагъэIорышIэрэр иусэхэм ащыкIэгъэтхъыгъ. ШIулъэгъур — кIочIэшху: ащ ыIыгъ зэкIэ псэкъэгъэшIыгъэр — жьи, пси, цIыфи, чъыги, мэзи, нэмыкIи. Ежь цIыфыри шIулъэгъум фэкъаигъ ыкIи фэныкъу, сыда пIомэ, псэ зиIэм фабэр, нэфыр, дахэр иджагъоп.

«МэшIобзыеу сиунэ къысшIуекIуашъэ», — еIо усакIом. Къохьажьырэ тыгъэм ичэпэплъ мэшIо тэпэу къыфэкIожьэу, иунэ къикIуашъэу, ыгу зыIэтэу, игу­пшысэ зыгъэбагъорэр.

Къуикъо Шыхьамбый усэкIо-лирик: игущыIи, игупшыси, идунайи зэдэIорышIэх:

«СIитIур сIэти тыгъэм фэсщэигъ, Нэбзыц кIыхьэмэ псэлъыхъоу сянэцIыгъ! Сигупшысэр гуапэм фэкъаигъ, Пщэсмэ яукIытэ зиулъэпцIыгъ!» (н. 69)

Мы сатырхэр къэIогъэ къодыехэп, ахэр шъхьафит псэлъэ чъэпхъыгъэхэу, бгъэгум къыдэ­кIых; поэзие лъэшым, куум ишапхъэх, гущыIэ пэпчъ Iэпэ­Iасэм ышIыгъэ Iэпэщысэу хъэ­рэ-пкIар, дахэ ыкIи ушъагъэ.

«Уинасып Iэ пцIанэкIэ уетхъона» зыфиIорэ усэм ухэтми уздырещажьэшъ, гупшысэ лъагъом утырещэ; узэрегъэплъы­жьы, узфегъэсакъыжьы, насыпыр — гъашIэ тынчэу бгъэшIэныр, гъогу зафэм удэмыхыныр, цIыф шIушIагъэм уасэ фэпшIы­шъуныр арэу зэрэщыт гупшысэм укъырещалIэ.

Шыхьамбый илирикэ гум шъхьапэ фэхъурэ гъомылэм фэд, уеушъэбы ыкIи уегъэшIу, усакIоми нэшIукIэ урегъэплъы, куоу гупшысэу, игущыIэ уасэ зэриIэм пае:

«Шъхьац тэкъуагъэр псыкъефэхэу бгым ечъэхы, ШIулъэгъу шъэфэу къыпфэсшIыгъэр псэм хегъащэ. Зызгъэпытэми, силIыгъэр сIэкIэохы, Синэплъэгъу кIочIаджэу зыхэощэ.

СIитIур псэ лъэмыджэу къыпфэсшIын Пысэгъащ гу лъагъоу уиощх… блэр. Гъунджэм уеплъмэ шъэфэу сыкъэпшIэн, Сыпфэхъугъ зы чэщкIэ ашыкъ-гъэр!.. (н. 90)

Такъикъыпэр, сыхьатыр, ма­фэр, уахътэр, гум дэхъыкIырэр усэкIэ къыIорэ къодыер арымы­рэу, Къуикъо Шыхьамбый сурэт­шIыгъэ лъэгъупхъэу тапашъхьэ къырегъэуцо; игупшысэ цыпэкIэ тызыфикъудыизэ, уцIыфэу мы дунаим утетыным итхъагъуи, игушIуагъуи, игумэкI нэшхъэйи тахещэ, къытэдэхашIэмэ, къытфэсакъызэ ушъэекIо губзыгъэу тыфепIу щыIакIэм — шIум, дэхагъэм; тиадыгабзэ иIэшIу­гъэ-плъырыгъэ зэхытегъашIэ, усакIом ыбзи, иусэкIэ шапхъи нахь уасэ афэтшIын амал тэгъоты.

Къуикъо Шыхьамбый игу­пшысэ лъагъо нэфынэнэу, цIыф­кIопIэнэу фатIозэ, псауныгъэр пытэу, усэныр игъомылэ Iанэу, тхъэжьэу щыIэнэу тыфэлъаIо.

Мамырыкъо Нуриет.