АР-м иминистрэхэм я Кабинет игъэкIотыгъэ зэхэсыгъоу иIагъэм 2018-рэ илъэсым Адыгеим исоциальнэ-экономикэ хэ­хъоныгъэхэм язэфэхьысыжьхэр щашIыгъэх. Iофтхьабзэр зэрищагъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.

Экономикэр, социальнэ лъэныкъор

Республикэм экономикэ хэхъоныгъэмкIэ ыкIи саты­умкIэ иминистрэу Къуа­нэ Анзаур къызэриIуа­гъэмкIэ, блэкIыгъэ ­илъэсым экономикэм ыкIи со­циаль­нэ лъэныкъом зыпкъ итэу хэхъоныгъэхэр ашIыгъэх. Мыщ дэжьым анахь шъхьа­Iэу щытыгъэр лэжьапкIэр ары. БлэкIыгъэ илъэсыр пштэмэ, шъо­лъырым ма­зэм телъытэгъэ гурыт лэ­жьапкIэу щаратыгъэр сомэ мин 26,8-м кIэхьагъ. Ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, а къэгъэлъэгъоныр проценти 109,5-м кIахьэ. Джащ фэдэу Iоф зымышIэхэрэм япчъагъэ процент 0,2-кIэ нахь макIэ хъугъэ. 2018-рэ илъэсым къыкIоцI социальнэ мэхьанэшхо зиIэ ермэлыкъ мин 1,3-рэ фэдиз рес­публикэм щызэхащагъ. Промышленнэ къыдэгъэ­кIыным ииндекс проценти 104,1-м нэсыгъ. Продукциеу къыдагъэкIыгъэм, IофшIэнэу ыкIи фэIо-фа­шIэхэу агъэцэкIагъэхэм сомэ миллиард 57,8-рэ фэ­­диз атефагъ. Мы лъэны­­къомкIэ пэрытныгъэ зы­­Iыгъхэр машинэхэр, оборудованиер, мыгъучI продукциер ыкIи гъучIым хэ­­шIыкIыгъэхэ пкъыгъохэр къыдэзыгъэкIхэрэ предприятиехэр арых.

Зэфэ­хьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, щыкIагъэ­хэр зиIэхэ лъэныкъохэри щыIэх. ГущыIэм пае, мэкъумэщ хъызмэтымкIэ ыкIи псэупIэхэм яшIынкIэ къэгъэлъэгъонхэу щыIэхэм уагъэрэзэпэнэу зэрэщымытыр министрэм къы­Iуагъ.

Адыгеим хэхъоныгъэхэр ышIынхэм фэшI ин­вестициехэр нахьыбэ шIы­гъэнхэр пшъэрылъ шъхьа­Iэу зэрэщытыр Къум­пIыл Му­рат къыхи­гъэщыгъ. ­Мылъку шъхьа­Iэм инвестициеу къы­халъхьагъэр сомэ миллиард 31,6-рэ мэхъу, 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, а къэгъэлъэгъоныр проценти 142,5-м кIахьэ. Мыщ­кIэ (хахъохэмкIэ) Адыгеим апэрэ чIыпIэр Урысыем щиубытыгъ.

Зэхэубытэгъэ бюджетэу хэбзэIахь ыкIи мы­хэбзэ­Iахь хахъохэу къи­хьагъэр сомэ миллиард 13-рэ мил­лион 499-рэ мэхъу. Ана­хьэу анаIэ зы­тырагъэтхэрэ лъэныкъо­хэм ащыщ цIыфхэм щы­IэкIэ-псэукIэ амалхэу аIэ­кIэлъхэр на­хьышIу шIыгъэнхэр, ащ епхыгъэу ялэ­жьапкIэ къэгъэлъэгъон гъэ­нэфагъэхэм анэгъэсыгъэныр. МыщкIэ зишIо­гъэ­шхо къакIорэр къэра­лы­гъом ипащэ къыдигъэ­кIыгъэ жъоныгъокIэ уна­шъо­хэм, лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэн ары.

Культурэм ихэхъоныгъэхэр ­

Культурэм хэхъоныгъэ­хэр ышIынхэм ипрограммэу 2014 — 2021-рэ илъэсхэм ателъытагъэр 2018-рэ илъэсым гъэцэ­кIагъэ зэрэхъугъэм къытегущыIагъ министрэу Аулъэ Юрэ. Мыщ къы-ды­хэлъытагъэхэ Iофтхьа­бзэ­хэм язэшIохын сомэ миллион 700-м ехъу тефагъ. Культурэм хэхъо­ныгъэхэр ышIынхэм иIофыгъо блэ­кIыгъэ илъэсым сомэ мил­лиард 1,3-рэ фэдиз пэIуагъэхьагъ. Министерствэм пшъэрылъхэу иIагъэхэр зэкIэ гъэцэкIагъэхэ хъугъэ. Джащ фэдэу культурэм иучреждении 4 агъэцэкIэжьыгъ, мы илъэ­сым псэолъи 8 зэтыра­гъэпсыхьанэу агъэ­нафэ.

Программэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу культу­рэм ипсэуалъэхэм ягъэцэкIэжьын зэрифэшъуашэу зэхэщэгъэным, ащ пэIухьащт мылъкур шIуагъэ къытэу гъэфедэгъэным лъыплъэгъэн зэрэ­фаер республикэм ипащэ хигъэунэфыкIыгъ.

— Гухэлъ шъхьаIэу ти­Iэр культурэм иучреждениехэр, анахьэу къуаджэхэм адэтхэр, ыпэкIэ зэрэщытыгъэхэм фэдэу цIыфхэр зыщызэрэугъойхэрэ, шIуагъэ къытэу яуахътэ зыщагъа­кIохэрэ чIыпIэ хъунхэм къыфэгъэзэжьыгъэныр ары. Мы лъэныкъомкIэ IофшIэныр лъыдгъэкIо­тэщт, ащкIэ лъэпкъ проектым амалэу къытырэри къызфэдгъэфедэщт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

Ныдэлъфыбзэм икъэухъумэн

УФ-м щыпсэухэрэ лъэпкъ­хэм яныдэлъфы­бзэкIэ гъэсэныгъэ зэрагъэгъотын амал яIэным къыдыхэлъытагъэу адыгабзэмрэ урысыбзэмрэ язэ­гъэшIэн зэхэщагъэ зэрэ­хъурэм иIофыгъуи анахь шъхьаIэхэм ащыщыгъ. КъызэраIуагъэмкIэ, шъо­лъырым итхэ еджапIэхэм зэкIэми урысыбзэр ащарагъашIэ.

Адыгабзэр пштэмэ, шъо­лъырым ит кIэлэцIыкIу IыгъыпIи 127-м щыщэу 49-мэ адыгабзэр ащакIу нэбгырэ мини 6,3-мэ. Iы­гъыпIэ 32-мэ лъэпкъ нэшанэ зиIэхэ кружокхэр, музей цIыкIухэр ащызэ­хащагъэх. Гурыт еджапIэ­хэм яапшъэрэ классхэм арысхэ нэбгырэ мин 14-м ехъумэ адыгабзэр ыкIи литературэр зэрагъашIэ. ЕджэпIи 122-мэ къэралы­гъуабзэу щыт тиныдэлъ­фыбзэ (урысыбзэм иамалкIэ) нэбгырэ мин 41,2-рэ фэдизмэ ащарагъашIэ. 2016-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу къэралыгъо кIэух аттестацием къыды­хэлъытагъэу я 9-рэ классыр къэзыухы­гъэхэм адыга­бзэмкIэ экзамен атын амал аIэкIэлъ хъугъэ, мы предметыр къыхэзы­хыхэрэм япчъагъэ илъэс къэс нахьыбэ мэхъу.

Адыгабзэр къэухъумэгъэным фытегъэпсыхьэгъэ Проектнэ офисым амал­хэу къытыхэрэр гъэфедэгъэнхэм мэхьанэшхо зэриIэр АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.

— ЦIыф лъэпкъ зэфэшъхьафыбэ зыщыпсэурэ АдыгеимкIэ анахь мэ­хьанэшхо зиIэн фаер субъектым икъэралы­гъуабзэхэр зэгъэшIэгъэн­хэр, культурэр, искусст­вэр, шэн-зэхэтыкIэхэр къэухъумэгъэнхэр ары, — къыIуагъ КъумпIыл Му­рат. — Адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ гъогу картэу дгъэнэфагъэм диштэу IофшIэн программэхэр федеральнэ реестрэм хэгъэхьэгъэнхэм тыпы­лъын фае. Пстэури унагъом къыщежьэ, арышъ, ицIыкIугъом къыщыу­благъэу сабыим ины­дэлъфыбзэ, икультурэ уасэ фишIэу пIугъэным мэхьанэшхо иI.

Лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр, къэбар жъугъэм иамалхэр

Профильнэ Комитетым итхьаматэу Шъхьэлэхъо Аскэр къызэриIуагъэмкIэ, АР-м икъэралыгъо программэу «Лъэпкъ зэфыщытыкIэхэр гъэпытэгъэнхэр ыкIи патриотическэ пIуныгъэр» зыфиIоу 2014 — 2021-рэ илъэсхэм ате­лъы­тагъэм игъэцэкIэн рес­­публикэм щылъагъэкIуатэ. Мы лъэныкъомкIэ общественнэ организациехэм зэпхыныгъэ адыряIэу Iоф адашIэ. IэкIыбым щыпсэухэрэ тилъэпкъэгъу­хэм адыряIэ зэпхыны­гъэр гъэпытэгъэным, зитарихъ чIыгу къэзыгъэзэ­жьыгъэхэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьыгъэнхэм, ахэм яфитыныгъэхэр къэ­ухъумэгъэнхэм анахьэу анаIэ тет.

Лъэпкъ зэфыщытыкIэ­хэр гъэпытэгъэнхэм, яхэгъэгу шIу алъэгъоу цIыф­хэр пIугъэнхэм, мы лъэныкъохэмкIэ журналистхэм яIэпэIэсэныгъэ ха­гъэхъоным мэхьанэшхо зэриIэр АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ. Къэбар жъу­гъэм иамалхэм мыщкIэ яIофшIэн зэрэзэхащэрэ шIыкIэм бэ зэрелъытыгъэр хигъэунэфыкIыгъ.

Журналистикэм ылъэныкъокIэ агъэнэфэгъэ АР-м и ЛIышъхьэ ишIу­хьаф­тын фонд мы илъэсым щегъэжьагъэу нахьыбэ зэрашIыгъэр КъумпIыл Мурат игуапэу къыхигъэщыгъ. ЫпэкIэ ар сомэ мини 100 хъущтыгъэмэ, джы сомэ мин 200 мэхъу.

ТХЬАРКЪОХЪО Адам.