Дунаир нахьышIу ышIынэу фэягъ

РСФСР-м искусствэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу, Урысыем щызэлъашIэрэ режиссерэу КIуращынэ Аскэр 1962-рэ илъэсым ГИТИС-м иактерскэ факультет къыухыгъ. Ащ ыуж режиссер сэнэхьатыр театрэм, музыкэм ыкIи кином я Къэралыгъо институтэу Ленинград дэтым щызэригъэгъотыгъ.

Ар къызеухым, Адыгэ хэку театрэм къегъэзэжьышъ, режиссерэу Iоф щешIэ. ЕтIанэ 1979 – 1981-рэ илъэсхэм режиссер-стажерэу Сатирэм итеатрэу Москва дэтым щэлажьэ. А лъэхъаным театрэм щагъэуцухэ­рэ спектаклэхэм СССР-м инароднэ артистэу Вячеслав Плучек игъусэу Iоф адешIэ.

1981 – 1990-рэ илъэсхэм Армавир дэт драматическэ театрэм КIуращынэр пащэ фа­шIы. Театрэр анахь ныбжь зиIэу Урысыем итхэм ащыщыгъ, ау иIофхэри къызэтеуцуагъэхэу щытыгъ. Ащ режиссер IэпэIасэм зыкъыригъэIэтыжьын ылъэкIыгъ.

ЦIыфхэр щыIэх узаIукIэкIэ пщымыгъупшэжьхэу, илъэсыбэ тешIагъэми, шIукIэ гум къинэжьхэу. Ахэм ащыщ КIуращынэ Аскэр. Ар зэрэрежиссер Iэпэ­Iасэм, зэрэкIэлэегъэджэ дэгъум анэмыкIэу цIыф зафэу, гукIэгъу хэлъэу, зищыкIагъэм IэпыIэгъу фэхъунэу хьазыр зэпытэу щытыгъ. Аскэр Кощхьаблэ къыщыхъугъ, икIэлэгъур зэо илъэс­хэм атефагъ. Ятэ заом зыхэ­кIуадэм ежь илъэситIу ыныбжьыгъ, ышнахьыкIэу Казбек ащ нахьыкIэжьыгъ.

Театрэм епхыгъэ сэнэхьатым егупшысэу, кIэхъопсэу щыты­гъэп. 1957-рэ илъэсым ГИТИС-м и Адыгэ студие чIэхьанэу кIорэ ишъэогъум игъусэу дэкIуагъ, кIэлэ лъэпэ-лъагэу, кIэлэ дахэу зынэшхохэм чэфынчъагъэ зыкIэлъхэм Ахэджэго Мэджыдэ ынаIэ къытыридзагъ, уплъэкIунхэр ыкIунхэу къытыригъэнагъ. А лъэхъаным Ахэджэго Лилии институтым чIэхьанэу зигъэхьазырыщтыгъ. Баснэхэр, усэхэр, прозэр зэдызэрагъашIэщтыгъ. Ащ тетэу Аскэр театрэм игъогу техьагъ.

Институтыр дэгъу дэдэу къы­ухи Мыекъуапэ къыгъэзэжьыгъ, зэрэактер IэпэIасэм нэмыкIэу режиссурэми хэшIыкIышхо фыриIэу къычIэкIыгъ.

Илъэс заулэрэ Мыекъуапэ Iоф зыщешIэ ужым КIуращынэр театрэм, музыкэм ыкIи кинематографием якъэралыгъо институтэу Ленинград дэтым ирежиссер факультет чIэхьагъ, къызеух нэуж илъэси 10-рэ Армавир дэт драматическэ театрэм Iоф щишIагъ. Театрэм зыкъыригъэIэтыжьыгъ, ащ Iоф щишIэзэ гу къылъати, Сатирэм итеатрэу Москва дэтым ра­гъэблэгъагъ. 1979 – 1981-рэ илъэсхэм, ыпшъэкIэ къызэрэщысIуагъэу, Вячеслав Плучек игъусэу театрэм Iоф щешIэ. А уахътэр еджэпIэ дэгъу режиссер ныбжьыкIэмкIэ хъугъагъэ. ЕтIанэ Пшызэ шъолъыр къызегъэзэжьым, культурэм ыкIи искусствэм яуниверситетэу Краснодар дэтым щылэжьагъ. Ригъэ­джагъэхэм ащыщхэм культурэм чIыпIэ гъэнэфагъэхэр щаубытыгъэх, непэ режиссерэу Москва итеатрэхэм Iоф ащызышIэхэрэри ахэтых.

КIуращынэр проект гъэшIэгъонхэм ягупшысэщтыгъ, гухэлъышIухэр иIагъэх, Адыгеим хэхъоныгъэхэр ышIынхэм, лъэп­къым ишэн-хабзэхэр къэIэтыжьыгъэнхэм кIэхъопсыщтыгъ. Культурэм игупчэ зэтегъэпсы­хьагъэ Адыгеим иIэнэу фэягъ. Урысыем исыдрэ чIыпIэ къикIыгъэр чIахьэмэ, лъэпкъым ищы­IэкIагъэм, непэ ипсэукIэ, ишэн- хабзэхэм ащыгъуазэ хъун амал щыIэным лъэшэу кIэхъопсы­щтыгъ. А гупчэм адыгабзэр щызэбгъэшIэн плъэкIынэу гъэп­сыгъэнэу фэягъ.

Аскэр цIыфыгъэм, хьалэлыгъэм уасэ афишIэу къэтэджыгъ, иунагъо, икъуаджэ, ихэку шIу зылъэгъурэ цIыфэу щытыгъ. ЗыкъызеIэтым, ятэ зыщыфэхыгъэм лъыхъоу ригъэжьагъ, лIып­къым зеуцом, унагъо ышIэнэу зырегъажьэм ятэ икъашъхьэ къыгъотыжьынэу нахь ишъыпкъэу пылъыгъ. Ыпхъоу Москва щыпсэурэ Лейлэ а Iофым ишъып­къэу пылъыгъ. Пшъашъэм­рэ ятэрэ лъэшэу зэгурыIохэу щытыгъ. Заом къимыкIыжьыгъэ ятэ икъэ къэгъотыгъэным Ас­кэркIэ мэхьанэу иIэр Лейлэ дэгъоу къыгурыIощтыгъ. Ленинград дэжь зэрэщыфэхыгъэр ашIэщтыгъ, нэмыкIэу гъуазэ яIагъэп. Бэрэ, бэдэдэрэ Лейлэ ятэжъ зыщыфэхыгъэ чIыпIэм лъыхъугъ, сыдэу щытми, къыгъо­тыгъ. Ленинград хэкумкIэ псэупIэу Карбусель ар щыфэхы­гъэу къычIэкIыгъ. А чIыпIэм щагъэ­псыгъэ къэхэлъэшхоу дзэкIолIхэр зыщагъэтIылъыгъэхэм КIуращынэ Хъусен дэлъ. Пшъашъэм къыфагъэхьыгъэ тхылъым итхэгъагъ «1916-рэ илъэсым къэхъу­гъэу лейтенантэу КIуращынэ Хъусен Ахьмэд ыкъор гъэтхапэм и 21-м, 1943-рэ илъэсым фэхыгъэ, Ленинград хэкум ит псэупIэу Карбусель ар щагъэтIылъы­жьыгъ». А къэбарыр къалэу Подольскэ иархив къызыхэкIыгъэр.

ЕтIанэ Санкт-Петербург щып­сэурэ Бырсыр Бислъан Iофым къыхэхьагъ. Ащ зэригъэунэфыгъэмкIэ, Карбусель дэжь щы­фэхыгъэхэр зэкIэ Синявскэ лъэгапIэм щагъэтIылъыжьыгъагъэх. Ащ тетэу зы къэхэлъэшхо – комплексышхо Санкт-Петербург дэжь щагъэпсыгъ.

Мы къош къэхэлъэшхом зэшитIур – Аскэррэ Казбекрэ щыIагъэх. Ащ къыщегъэжьагъэу унагъор къэхалъэм макIо.

КIуращынэр заом фэгъэхьыгъэ спектаклэ ыгъэуцунэу ренэу фэягъ. Театрэр заом пэуцужьырэ трибунэу щытын фаеу режиссерым ылъытэщтыгъ.

Аскэр унэгъо дахэ ышIагъ. Ишъхьэгъусэу Симэ, ыпхъухэу Лейлэрэ Оксанэрэ, ыкъоу Тимур, ипхъорэлъфхэу Варерэ Даянэрэ ягукъэкIыжьхэм тапашъхьэ къырагъэуцорэр Iушэу, зафэу, щыIэныгъэр шIу зылъэгъурэ, IэпэIэсэныгъэшхо зыхэлъ, бэмэ шIу алъэгъурэ ыкIи шъхьэ­кIафэ зыфашIырэ цIыф.

Ишъхьэгъусэу Сим: Iушэу, хьалэлэу, зиунагъо шIу зылъэгъурэ цIыфыгъ. ЦIыф гъэшIэгъо­нэу щытыгъ, сэмэркъэур икIэсагъ, сыдрэ зэгурымыIоныгъэ къэхъугъэми, сэмэркъэукIэ зэ­шIуихыщтыгъ. Сычэфынчъэ зыхъукIэ, «Сима, учэфынчъэныр къыокIурэп, учэфэу щыIэны­гъэм ущыгушIукI зыхъукIэ, онэфы, тэри уинэф, уифэбагъэ къытлъэIэсы».

Ипшъашъэу Лейла: Лъэшэу сыгу къео папэ тхылъ зэримытхыгъэр. Бэ гъэшIэгъонэу ышIэщтыгъэр, ылъэгъугъэр, зыIукIагъэр. Тятэ ыгу ихыгъэу, гукъабзэу, цIыф зафэу щытыгъ.

Ипшъашъэу Оксанэ: Сятэ къыспэблэгъэ, сызэхэзышIыкIырэ цIыфэу щытыгъ. Къин чIыпIэ ифагъэм IэпыIэгъу фэхъунэу сыдигъуи хьазырыгъ. Тиунагъо­кIэ ары анахь шъхьаIэу тиIа­гъэр. Ары зэкIэри тызэзыпхыщтыгъэр.

Ыкъоу Тимур: Сятэ тыдэ кIуа­гъэми сыздищэщтыгъ. Къы­хэмыщэу гъэсэпэтхыдэр стхьа­кIумэ ригъэтыщтыгъ. Сятэ сырыгушхощтыгъ. СянэкIэ сыцIыкIу зэпытыгъ, ау сятэ зыныбжь икъугъэм фэдэу ренэу къысэплъыщтыгъ, сызэрэзекIорэмкIэ пшъэдэкIыжь зэрэсхьырэр къыз­гуригъаIощтыгъ. Р. Киплинг усэ иI «Наставление» ыцIэу. Ащ ренэу сятэ къысфеджэщтыгъ, ары къэс мэхьанэу хэлъым сызэлъиштэщтыгъ, лъэшэу сыригъэгупшысэщтыгъ. Емыджагъэр ащ еджагъэмэ дэгъугъэ, анахьэу кIэлакIэхэр ары зищыкIагъэр.

Ипхъорэлъф цIыкIухэу Варерэ Даянэрэ ятэжъ ыпсэ ахэтIэгъагъ. Ежьхэми ар лъэшэу шIу алъэгъущтыгъ.

Студентхэри якIэлэегъаджэ лъэшэу пыщэгъагъэх, ятэм фэдэу алъытэщтыгъ, шъхьэкIэфэшхо фашIыщтыгъ. Шекспир, Мольер ятворчествэ режиссерым лъэшэу икIэсагъ, студентхэми ахэр шIу аригъэлъэгъугъ.

Спектаклэ ужым КIуращынэр залым къычIанэу изакъоу бэрэ щысэу къыхэкIыщтыгъ. Спектаклэр зэрэкIуагъэм егупшысэщтыгъ, актерхэм ярольхэр къы­зэрашIыгъэр, ахэм цIыфхэр къызэряплъыщтыгъэхэр ынэгу къыкIэуцожьэу хъущтыгъ…

Краснодар телевидением Iоф щысшIэ зэхъум, адыгэ лъэп­къым фэгъэхьыгъэ къэтынхэр сшIыщтыгъэх. Ащ фэдэ къыдэкIыгъо пэпчъ Аскэр къысфытеоти, «Нуриет, сыдэу умолодеца! Сыдэу дэгъу дэдэу пшIыгъа?!» ыIощтыгъ. А гущыIэхэм сэ лъэ­шэу сыгу къаIэтыщтыгъ, лъэпкъым итарихъ фэгъэхьыгъэ ма­териалхэр нахьыбэу къэзгъо­тыным сыпылъыгъ.

КIуращынэ Аскэр тэ, зышIэщтыгъэхэм зэкIэми, шIукIэ тыгу илъыщт.

ШъэуапцIэкъо Нуриет. Краснодар.