ЦIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ зэхъокIыныгъэшIухэр фэхъугъэх

2016 — 2017-рэ илъэсхэм пащэхэр зыщызэблахъугъэхэ шъолъырхэм ащыпсэухэрэм янахьыбэр субъектым иIофхэм язытет егъэразэх, яIофхэр нахьышIу хъугъэхэу зылъытэхэрэм япчъагъи хэпшIыкIэу нахьыбэ хъугъэ. Анахь дэгъухэм ахэт Адыгейри.

КъызэралъытагъэмкIэ, губернаторыкIэхэм ыкIи шъолъырым илIышъхьэ IэнатIэ охътэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцакIэхэрэм гурытымкIэ илъэс 48-рэ аныбжь. Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ныбжьыкI нахь мышIэми, опытышхо зыIэкIэлъ, шъхьэкIэфэныгъэ зыфашIырэ пащэу щыт. ИIофшIэн илъэсхэм сыд фэдэ лъэныкъо фагъэзагъэми, республикэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэм, мыщ щыпсэухэрэ цIыфхэм щыIэкIэ-псэукIэ амалхэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэнхэм чанэу Iоф адишIагъ, непи арэущтэу лъегъэкIуатэ. Ащ ишыхьатэу къэгъэлъэ­гъон зэфэшъхьафхэм, федеральнэ структурэхэм ярейтингхэм язэфэхьысыжьхэм пэрытныгъэ ащиIыгъ.

Шъолъырхэм япащэхэм яIофшIэн уасэ къызэрэратырэ рейтингым АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат я 12-рэ чIыпIэр щиIыгъ. Регионым иIофхэм язытет ащ щыпсэухэрэр зэригъэразэ­хэрэмкIэ шъолъыр анахь дэгъуи 5-м республикэр ащыщ хъугъэ. Аужырэ илъэситIум къыкIоцI зипащэхэр зэблахъу­гъэхэ шъолъырхэр пштэхэмэ, анахь дэгъоу зиIофшIэн зыгъэпсыхэрэм КъумпIыл Мурат ахэт.

КъумпIыл Мурат ипшъэрылъхэр щытхъу хэлъэу зэригъэцакIэхэрэм къыкIэлъыкIуагъ ащ цыхьэу къыфашIырэм хэпшIыкIэу зэрэхэхъуагъэр. Республикэм ипащэ цIыфхэм апэблагъ, ахэм ягумэкIыгъохэр, ящыкIагъэхэр зэхэфыгъэнхэм ынаIэ тет. Ащ пае дэкIыгъо зэIукIэгъу­хэр, зэдэгущыIэгъу занкIэхэр, шIуагъэ къэзытхэрэ нэмыкI Iофтхьабзэхэр зэхещэх. Ащ фэдэ екIолIакIэм цIыфхэми осэшIу къыфашIы, сыда пIомэ яIофыгъо­хэр зэхэфыгъэхэ зэрэхъущтхэм яцыхьэ телъ.

Пэрытныгъэ зыIыгъхэм ащыщ

Фондэу «Петербургская политика» зыфиIорэм ирейтинг Адыгеир ыпэкIэ щылъыкIотагъ. Урысыем ишъолъырхэр зыпштэхэкIэ, Адыгеим я 4-рэ чIыпIэр ыубытыгъ, зыпкъ итэу хэхъоныгъэ зышIыхэрэ субъектхэм яапэрэ куп рес­публикэр хэхьагъ.

Зызэхащагъэр илъэси 100 хъущт

Адыгэ автоном хэкур зызэхащагъэр 2022-рэ илъэсым лIэшIэгъу хъущт. А мэфэкIым ихэгъэунэфыкIын республикэми, федеральнэ гупчэми чанэу зыфагъэхьазыры. 2017-рэ илъэсым чъэпыогъум Урысые Федерацием и Президентэу Владимир Путиным ащ фэгъэхьыгъэ унашъом ыIапэ кIидзэжьыгъ. Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Виталий Муткорэ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ Москва щызэдыряIэгъэ зэIукIэгъум ащ изыфэгъэхьазырын епхыгъэхэ Iофыгъохэм щатегущыIагъэх.

Урысыем и Правительствэ иунашъокIэ зэхащэгъэ комитетым хэхьагъэх хабзэм ифедеральнэ ыкIи ишъолъыр къулыкъу­хэм ялIыкIохэр, Къэралыгъо Думэм идепутатхэр, Урысые Федерацием ФедерациемкIэ и Совет исенаторхэр. Республикэм и ЛIышъхьэ Урысыем ивице-премьер къыфиIотагъ зэхэщэкIо комитетым иапэрэ зэхэсыгъо зыщэIэм Виталий Мутко къафишIыгъэгъэхэ пшъэ­рылъхэр Адыгеим зэрэщагъэцакIэхэрэм фэгъэхьыгъэу.

Бэдзэогъум и 1-м щегъэжьагъэу шIыкIакIэр агъэфедэщт

2019-рэ илъэсым бэдзэогъум и 1-м щыублагъэу псэупIэхэм яшIын пэIуагъэ­хьащт мылъкум ылъэныкъокIэ къэралыгъом шIыкIакIэ щагъэфедэ хъущт. Лъэпкъ проектэу «ПсэупIэр ыкIи къэлэ щыIакIэр» зыфиIорэр гъэцэкIагъэ зэрэхъурэм зы­щы­тегущыIэгъэхэ видеоконференцие шIыкIэм тет зэхэсыгъом ащ фэдэ къэбар къыщиIуагъ УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Виталий Мутко. Iоф­тхьабзэм хэлэжьагъ Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.

ШIыкIакIэм къызэригъэнафэрэмкIэ, фэтэрыбэу зэхэт унэу ашIырэм псэупIэ щызэзыгъэгъоты зышIоигъом иахъщэ Iахьэу хилъхьэрэр банкым ихэушъхьафы­кIыгъэ счет ихьащт. Фэтэрыр щэфакIохэм арамытыфэ псэолъэшI организацием а мылъкур къызфигъэфедэн ылъэкIыщтэп. Объектым ишIын пэIухьащт ахъщэр банкым чIыфэу къаритыщт. Проектнэ финансированиер зэхэщэгъэнымкIэ фитыныгъэ зиIэ банк 63-рэ агъэнэфагъ.

Мы шIыкIакIэм техьэгъэным иIофыгъо­хэм защатегущыIэщтхэ зэхэсыгъо респуб­ликэм щызэхащэнэу АР-м и ЛIышъхьэ пшъэрылъ къыгъэуцугъ. Банкым ыкIи псэолъэшIыным афэгъэзагъэхэм ялIыкIохэр ащ къырагъэблэгъэщтых.

IэпыIэгъу арагъэгъотыщт

Урысые Федерацием и Правительствэ и Тхьаматэ игуадзэу Дмитрий Козак зэхищэгъэ селектор зэхэсыгъом лъэпкъ проектэу «Дунэе кооперациемрэ экспортымрэ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу зэнэкъокъу шIыкIэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэм фытегъэпсыхьэгъэ корпоративнэ программэр зыгъэцакIэхэрэ организациехэм къэралыгъо IэпыIэгъу зэрарагъэгъотыщт шIыкIэм щытегущыIагъэх. Мыщ дэжьым Iофыгъо шъхьаIэу къаIэтыгъэр промышленнэ экспортым хэхъоныгъэхэр ышIынхэмкIэ регионхэм, пэрытныгъэ зыIыгъ предприятиехэу мыхэм Iоф ащызышIэрэмэ амалэу аIэ­кIэлъхэм зягъэушъомбгъугъэныр, ахэм IэпыIэгъу афэхъугъэныр ары.

Адыгэ РеспубликэмкIэ экспортыр зэрэпсаоу пштэмэ, ащ ипроцент 40-м ехъур промышленнэ продукцием телъы­тагъ ыкIи а къэгъэлъэгъоныр доллар миллион 17-м кIахьэ. НахьыбэрэмкIэ IуагъэкIыхэрэр машинэшI, мэз ыкIи химическэ промышленностым япродукциехэр арых.

ИлъэсыкIэм ихэгъэунэфыкIын

Адыгэ ИлъэсыкIэм игъэмэфэкIын фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэ Мыекъуапэ игупчэ гъэтхапэм и 21-м игъэкIотыгъэу щыкIуагъ. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэрэ республикэм лъэпкъ культурэмкIэ и Гупчэрэ зэхащэгъэ мэфэкI Iофтхьабзэм цIыфыбэ хэлэжьагъ. Адыгэ Республикэм иансамблэхэм, орэдыIохэм, лъэпкъым иIэпэIасэхэм мэфэкIыр къагъэдэхагъ, къагъэ­баигъ.

Ректорыр хадзыгъ

Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щыкIогъэ конференцием мы еджапIэм иректор щыхадзыгъ. ПстэумкIи кандидатуритIу щыIагъ: Къу­ижъ Саидэрэ Шъхьэлэхъо Андзауррэ.

А. Шъхьэлахъор конференцием къызыщэгущыIэм ежь икандидатурэ зэрэтырихыжьырэр, С. Къуижъым зэрэдыригъэштэщтыр къыIуагъ, нэмыкIхэми амакъэ ащ фатынэу къяджагъ. Хэдзынхэм язэфэхьысыжьхэм къызэрагъэлъэгъуагъэмкIэ, Къуижъ Саидэ икандидатурэ пстэуми дырагъэштагъ, ар университетым иректорэу хадзыжьыгъ.

ЗэрэрахъухьагъэмкIэ, Адыгэ къэралыгъо университетым иректор ихэдзынхэр 2019-рэ илъэсым мэлылъфэгъум и 10-м зэхащэщт. Мыщи кандидатуритIу къагъэлъэгъуагъэр: Мамый Даутэрэ Александр Аракеловымрэ.

Адыгеим и ЛIышъхьэ Къэбэртэе-Бэлъкъарым щыIагъ

Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат республикэхэм азыфагу илъ зэгурыIоныгъэр гъэпытэгъэным тегъэпсыхьагъэу Налщык щыIагъ. Къэ­бэртэе-Бэлъкъар Республикэм и ЛIышъхьэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ КIокIо Казбек зэрэригъэ­б­- лэгъагъэм тетэу сэнаущыгъэ зыхэлъ кIэлэцIыкIухэм якъыхэгъэщынрэ ахэм IэпыIэгъу афэхъугъэнымрэ атегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэм ар ахэлэжьагъ.

Илъэсэу икIыгъэм чъэпыогъум Къэ­рэщэе-Щэрджэсым, Къэбэртэе-Бэлъкъа­рым ыкIи Адыгеим ялIышъхьэхэр Мые­къуапэ щызэIукIагъэх. Джащыгъум рес­публикэхэм азыфагу илъыщт лъэныкъуищ зэдэлэжьэныгъэм ехьылIэгъэ зэзэгъыныгъэм кIэтхэгъагъэх. 2022-рэ илъэсым республикэхэм автономие зяIэр илъэси 100 зэрэхъущтыр ары Iофыгъо шъхьаIэу зытегущыIагъэхэр.

Лъэпкъым итхэкIо цIэрыIу

ЗэлъашIэрэ тхакIоу, усакIоу Жэнэ Къырымызэ къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэхэу шIэжь зэхахьэхэр республикэм щыкIуагъэх. Мыекъуапэ мыщ фэдэ Iофтхьабзэу щыкIуагъэм Жэнэ Къырымызэ иIахьылхэр, иныбджэгъухэр, итворчествэ уасэ фэзышIыхэрэр къыщызэрэугъоигъэх, уса­кIом ищыIэныгъэ гъогу агу къагъэ­кIыжьыгъ, итхылъхэм атегущыIагъэх.

Мыекъуапэ нахь кIэракIэ ашIы

Адыгеим икъэлэ шъхьаIэ итеплъэ нахь дахэ шIыгъэным фытегъэпсыхьэгъэ Iоф­шIэнхэр Мыекъопэ къэлэ администрацием зэхищэнхэу егъэнафэ. Димитровым ыцIэ зыхьырэ урамэу Мыекъуа­пэ укъы­зэрэдахьэрэр зэтырагъэпсы­хьащт, шэпхъэшIухэм адиштэу ашIыщт. Къэлэ администрацием къызэритырэмкIэ, къэ­гъагъэхэм ягъэтIысын епхыгъэу дизайн­проект зэхагъэуцонэу агъэнафэ. Джащ фэдэу къебэджынкIэ щынагъохэ чъыгхэр раупкIыщтых, нэмыкI Iофтхьабзэхэр рагъэкIокIыщтых.

Хьисапым зэфищагъэх

Дунэе зэнэкъокъоу «Кавказ хьисап олимпиадэр» яплIэнэрэу Адыгеим щыкIуагъ. Мыщ икъызэIухын фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэу Адыгэ къэралыгъо университетым щыкIуагъэм хэлэжьагъ Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.

Олимпиадэр зэхэщэгъэныр зигукъэ­кIыр республикэ естественнэ-хьисап еджапIэм ипащэу Мамый Даут ары. А гухэлъым республикэм ипащэ дыригъэштагъ ыкIи ныбжьыкIэхэр зэзыпхырэ Iофтхьабзэр илъэс заулэ хъугъэу Адыгеим щырагъэкIокIы. Ащ хэлажьэхэрэ кIэлэеджакIохэм ыкIи шъолъырхэм япчъагъи нахьыбэ хъугъэ. 2019-рэ илъэ­сымкIэ олимпиадэм изадачнэ комитет хэхьагъэх Урысыем, Болгарием, Люксембург, Иран яматематикхэр.

— Лъэныкъо зэфэшъхьафхэм афэгъэзэгъэ сэнаущыгъэ зыхэ­лъ­хэ сабыйхэр къэралыгъо, шъо­лъыр пэпчъ арысых. Тэ, на­хьыжъхэм, пшъэрылъэу тиIэр ахэм яшIоигъоныгъэхэр къэтыухъумэнхэр, тишIуагъэ ядгъэ­кIыныр, шIэныгъэ куухэр зэра­гъэ­гъотынхэ ыкIи зыкъызэIуа­хын амал яттыныр ары, — къы­Iуагъ КъумпIыл Мурат кIэлэ­еджакIохэм закъыфигъа­зэзэ.

Олимпиадэр гъэтхапэм и 15-м къыщегъэжьагъэу и 20-м нэс кIуагъэ. ХьисапымкIэ шIэныгъэу аIэкIэлъымкIэ кIэлэеджакIохэм заушэтыгъ, лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ зэнэкъокъугъэх, анахь дэгъухэр дипломхэмкIэ ыкIи шIухьафтынхэмкIэ къыхагъэщыгъэх.

Адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ гухэлъышIухэр яIэх

Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ фэгъэхьыгъэу Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу ЛIыIужъу Адамэ IофшIэгъу зэIукIэгъу дыриIагъ.

Республикэм ипащэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, блэкIыгъэ илъэсым адыгабзэмкIэ Совет АР-м и ЛIышъхьэ дэжь щызэхащагъ. КъумпIыл Мурат игукъэкIыкIэ ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн ыкIи ащ икъэухъумэн фэгъэзэгъэщт Проектнэ офис агъэпсыгъ. Ащ пащэу фашIыгъ ЛIыIужъу Адам.

— Ныдэлъфыбзэр зэрифэшъуа­шэу зэгъэшIэгъэным ыкIи ар къэухъумэгъэным афытегъэ­псыхьагъэу IофшIэныр зэхэщэгъэным, ащ екIолIэкIэ гъэнэфагъэхэр къыфэгъотыгъэнхэм Проектнэ офисыр фэгъэзэ­гъэщт. Адыгабзэм имэхьанэ зыкъе­гъэIэтыгъэным, тхылъыкIэхэр, методическэ материалхэр гъэ­хьазырыгъэнхэм тынаIэ атедгъэтыным мэхьа­нэшхо иI. Пшъэрылъхэр гъэцэ­кIэгъэнхэм фэшI ткIуачIэ зэхэт­лъхьан, научнэ сообществэмрэ профильнэ министерствэмрэ яIо зэхэлъэу Iоф зэдашIэн фае, — къыIуагъ Къум­пIыл Мурат.

Диктант атхыгъ

Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ ехъулIэу адыгабзэкIэ диктантыр тхыгъэ­ным фэгъэхьыгъэхэ зэхахьэхэр Мыекъуа­пэ щыкIуагъэх. Адыгэ къэралыгъо университетым итхылъеджапIэ щызэхащэгъэ Iофтхьабзэм хабзэм икъулыкъушIэхэр, кIэлэегъаджэхэр, общественнэ движениехэм ахэтхэр, журналистхэр, студентхэр, нэмыкIхэри хэлэжьагъэх. Диктантым итхын нэбгырабэ къызэрекIолIагъэм къыхэкIэу купиплIэу агощыгъэх. Адыгэ кафедрэм ишIэныгъэлэжьхэр диктантым къеджагъэх. МэщбэшIэ Исхьакъ, КIэрэщэ Зэйнаб, Унэрэкъо Рае атхыгъэхэм къахахи диктантыр зэрагъэфагъ. Нэбгы­рэ 36-мэ ар дэгъу дэдэу ат­хыгъ, ахэм ащыщэу 7-мэ зи хэукъо­ныгъэ хашIыхьагъэп. ТапэкIи мы Iофтхьабзэм изэхэщэн лъыгъэкIотэгъэным мэхьанэшхо зэриIэр пстэуми къыхагъэщыгъ.

Мыл ордэунэжъ къиуцощт

АР-м физическэ культурэмкIэ ыкIи спортымкIэ и Комитетрэ пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэу «Форвард» зыфиIорэмрэ мыл ордэунэжъ Мыекъуапэ зэрэщашIыщтым фэгъэхьыгъэ зэзэгъыныгъэм зэдыкIэтхагъэх.

Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат социальнэ хъытыум нэкIубгъоу щыриIэм къызэрэщитхыгъэу, спорткомплексэу «Ошъу­тенэм» пэмычыжьэу псэуалъэр щытыщт, фигурнэ катанием ыкIи хоккеим зыщафагъэсэным ар тегъэпсыхьэ­гъэщт. Мы спорт лъэпкъхэмкIэ зэнэкъо­къухэр щызэхащэщтых, джащ фэдэу шIоигъоныгъэ зиIэ пстэуми зыщагъэсэн амал яIэщт.

УФ-м икъэралыгъо программэу «Физическэ культурэмрэ спортымрэ хэхъо­ныгъэхэр ашIынхэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу мыл ордэунэжъыр рес­публикэм щашIыщт. Ащ сомэ миллион 262-м ехъу тефэщт.

Къэзыгъэхьазырыгъэр ТХЬАРКЪОХЪО Адам.