Тиреспубликэ иеджэпIэ анахьыжъэу Адыгэ кIэлэегъэджэ педучилищыр, джы колледжэу Советскэ Союзым и ЛIыхъужъэу Андырхъое Хъусен ыцIэ зыхьырэр, егъэджэн-гъэсэныгъэ Iофыр дэгъоу зыгъэцакIэу, ублэпIэ классхэмкIэ кIэлэегъаджэхэр ыкIи кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм апае кIэлэпIухэр къэзыгъэхьазырэу къырэкIо.

Ащ къычIитIупщыгъэхэм янахьыбэм адыгэ лъэпкъым Iофышхо фашIагъ ыкIи фашIэ. Джырэ мафэхэм колледжым щеджэрэ ныбжьыкIэхэм ягуетыныгъэ, къыхахыгъэ сэнэхьатымкIэ шъыпкъагъэу ахэлъыр зэдгъашIэмэ тшIоигъоу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, колледжым адыгабзэмкIэ икIэлэегъаджэу Ламыкъо Бэлэ Хьамзэт ыпхъум зыфэдгъэзагъ.

— Илъэс 20 – 30 е нахьыбэкIэ узэкIэIэбэжьмэ, Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр зэрэлъэшы­гъэм, кадрэхэмкIи, егъэджэнымкIи, иматериальнэ-техническэ базэкIи зэрэзэтегъэпсыхьэгъагъэм тэри тыщыгъуаз. А блэкIыгъэ уахътэм кIэлэегъаджэм исэнэхьат нахь уасэ иIагъ. Джы дунаир зэхъо­кIыгъэ, Интернетым, технологиякIэхэу щыIэныгъэм къыхэхьагъэхэм бэ зэблахъу­гъэр. Ау къасIомэ сшIоигъор сыд хъугъэ­кIи ныдэлъфыбзэм, адыгабзэм, адыгэ литературэм, шэн-хабзэхэм, зекIокIэ-шIыкIэ­хэм яегъэ­шIэн-егъэджэн къыкIичы зэрэмыхъущтыр ары, тэ, адыгабзэмкIэ кIэлэегъаджэхэм а зэкIэ къыдэтлъытэзэ, тиурок­хэр шIуа­гъэ къатэу зэрэзэхат­щэхэрэр ары, — еIо Бэлэ.

— Адыгабзэмрэ тхыбзэмрэ я Мафэ шъузэрэпэгъокIыгъэм тыщыгъуаз.

— Гъэтхапэм и 14-р адыгабзэм ыкIи тхыбзэм я Мафэу зэ­рагъэнэфагъэм, илъэс къэс зэрэхагъэунэфыкIырэм сэ сшъхьэ­кIэ мэхьанэшхо есэты, тиныдэлъфыбзэ тщызымыгъэ­гъупшэщтэу ыкIи тиадыгабзэ зыкъезыгъэшIэжьыщтэу ар сэлъытэ. Тиколледж ыкIи тиеджа­кIохэм мы мэфэкIым шэны тфэхъугъэу зыфэтэгъэхьазыры, нахь зызэкIэтэугъуае: оценкэ дэгъухэр къэтхьынхэм, IокIэ-шIыкIэ тэрэзхэмкIэ такъы­хэщыным тынаIэ тетэгъэты.

— «Адыгабзэм ыкIи тхыбзэм я Маф» зыпIокIэ къыубытырэм сыдэущтэу шъуикIэлэ­еджакIомэ гу лъяжъугъатэра?

— Гъэтхэ мазэр къызэрехьэу мы мафэр къызэрэблагъэрэр агу къэтэгъэкIыжьы; адыгабзэр ны-тыхэм абзэу пIулъышъ, ар бгъэлъэпIэныр, урыгущыIэн закъор арымырэу, ащкIэ уеджэу, утхэу, угупшысэшъоу щытмэ, цIыф гъэсагъэ узэрэхъурэр кIэтэгъэтхъы. ЕтIупщыгъэу мэфэкIым зыфэтэгъэхьазыры: егъэджэн сыхьатхэр, зэIукIэгъу­хэр, зэнэкъокъу зэфэшъхьаф­хэр, творческэ тхын ыкIи къиIотыкIынхэр тэгъэхьазырых.

— Мы илъэсым сыдэущтэу хэжъугъэунэфыкIыгъа?

— Адыгэ кIэлэегъэджэ колледжым адыгабзэм ыкIи тхыбзэм я Мафэ игъэкIотыгъэу ыкIи чанэу щагъэмэфэкIыгъ. Гъэтхапэм и 11-м къыщыублагъэу тхьамафэм къыкIоцI Iофтхьабзэхэр щыкIуагъэх, кIэлэегъаджэ­хэри студентхэри республикэм, Мыекъуапэ щызэхащагъэхэми тахэлэжьагъ.

— ШъуиеджапIэ щыкIогъэ Iофтхьабзэхэр сыд фэдагъэха?

— Шъузэрэщыгъуазэу, колледжым щызэдеджагъэх ыкIи зэныбджэгъугъэх Андырхъое Хъусенрэ усакIоу Жэнэ Къырымызэрэ, тIури тхэкIуагъэх, Хэгъэгу зэошхоми хэтыгъэх. Ащ къыхэкIэу усакIоу, мамырны­гъэм иухъумакIоу щытыгъэ Жэнэ Къырымызэ ыцIэкIэ, къызыхъугъэр илъэси 100 зэрэхъугъэм епхыгъэу творческэ зэхахьэ тиIагъ. Ащ пстэуми апэу тхакIом ищыIэныгъэ ыкIи итворческэ гъогу къыщытIотагъ, итхыгъэхэмкIэ адыгабзэр зэригъэбаигъэр Iофтхьабзэм щыкIэдгъэтхъыгъ. А I – IV-рэ курсхэр ащ хэлэжьагъэх. Жэнэ Къырымызэ ытхыгъэу «Атакъэр гъэжъуацэм зэритхьалэ пэтыгъэр» зыфиIорэр тиеджакIохэм тадеIэзэ агъэу­цугъ, мы мафэм къэдгъэлъэгъуагъ, еплъыгъэхэм агу рихьыгъ. Жэнэ Къырымызэ тиныбжьыкIэхэр нахь фэнэIосагъэх, нахь ашIогъэшIэгъонэу адыгабзэм кIэдэ­IукIыгъэх. Ягуапэу «Синан» зыфиIорэ орэдыр къаIуагъ, къэ­шъуагъэх. Ежь пшысэмкIэ агурыдгъаIомэ, ядгъашIэмэ тшIоигъуагъэр зэдеIэжьныгъэр лъэпкъым ишэн шъхьаIэхэм зэращыщыр ары.

— АдыгабзэкIэ дэгъоу мэгущыIэха ыкIи матхэха?

— Апэрэ адыгэ диктантым тиеджапIэ щеджэхэу а I – III-рэ курсхэм арысхэу кIэлэегъэджэ сэнэхьатыр зиIэ хъущтхэр хэлэжьагъэх, заушэтыгъ.

ДжэгукIэ шъуашэм илъ зэнэ­къо­къоу Адыгэ къэралыгъо уни­верситетым филологиемрэ куль­турэмрэкIэ ифакультет «Бзэм ишъэфхэр» зыфиIоу гъэтхапэм и 13-м щыIагъэм тыхэлэжьагъ. Ар бзэм ираздел зэфэшъхьафхэр къыубытэу гъэпсыгъагъэ, ащ елъытыгъэу, хэти ишIэныгъэ къызэIуихыгъ. Тэ тиеджакIохэм адыгэ гущыIэжъхэр дэгъоу зэрашIэхэрэр къэнэфагъ ыкIи мы лъэныкъомкIэ апэрэ чIыпIэр къахьыгъ.

Гъэтхапэм и 14-м тиколледж мэфэкI линейкэ щыIагъ, титхакIохэм атхыгъэ усэхэм студентхэр IупкIэу къяджагъэх, адыгэ орэдыжъхэу «Си Къэсэй», «Адыиф», «Цырац» щыIугъэх.

Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу «Сыбзэ – сидунай» зыфиIорэ егъэджэн IэпыIэгъукIэмкIэ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтым щыIэгъэ лъэтегъэуцом тызэрэщыIагъэр, тызэрядэIугъэр, ар тэркIи, ти­еджакIохэмкIи къытшъхьапэнэу сэгугъэ.

— МэфэкI тхьамафэмкIэ нахь шъузыгъэрэзагъэу, шъугу къинэжьыгъэр?

— Адыгэ кIэлэцIыкIу литературэмкIэ гъэзагъэу зэIукIэгъу тхакIоу Хьакъунэ Заремэ дытиIагъ. Заремэ ини, цIыкIуи зэфэдэу афэусэ, афэтхэ, тэри ахэр тапэкIэ тиеджакIохэм агъэ­федэхэмэ тшIоигъуагъ. Усэхэм, баснэхэм тыкъяджагъ. Ежь тхакIор кIэлэцIыкIухэм афитхыгъэ пьесэ цIыкIухэм къяджагъ. Хьакъунэ Заремэ итхылъ зытIущ къытфигъэшъошагъ. Гъэтхапэм и 15-р Заремэ къызыхъугъэ маф, ныбжь дахэр хигъэунэфыкIыгъ.

— Бэл, сыдэу къыпщыхъура, Iофтхьабзэу еджакIохэр зыхэтыгъэхэм яшIуагъэ къэкIощта адыгабзэр нахь аIэтынымкIэ ыкIи зышIуагъэIофэу зэрагъэ­шIэнымкIэ?

— Сэ ащ седжэнджэшырэп, мэфэкIым нахь къыгъэущыгъэх, сэ сызэреплъырэмкIэ, ежьхэми агу нахь зыкъызэIуихыгъ, адыгабзэкIэ гущыIагъэх, гупшыса­гъэх. ГущыIэм пае, еджэным хэмыхьэрэ сыхьатэу «ТитхэкIо инэу КIэрэщэ Тембот ыбз ыкIи итхэкIэ шапхъ» зыфиIорэр КIэра­щэм ипроизведениехэр зэра­шIэхэрэм епхыгъагъ, агъотыгъэ шIэныгъэхэр ашъхьэкIи къызэ­рафэфедэщтыр къыдэтлъытагъ.

ЕтIанэ, «шъэ зэхэпхыным нахьи зэ плъэгъурэр нахь фед» зэраIорэр къыхегъэщы Ламыкъо Бэлэ. Дунэе зэнэкъокъу­хэм яла­уреатэу, искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ еджапIэу К. Лъэцэрыкъом ыцIэ зыхьырэм икIэлэеджакIоу, шыкIэпщынэо IэпэIасэу Гъогъо Дамир ихьа­кIэщ-концерт зэрэщыIагъэхэр, адыгэгур къэзыгъэпIэжъгъэеу, уиIэм – адыгабзи, литератури, шэн-хабзи, нэмыкIи — уакIэзыгъэгушIоу, узыпIоу ыкIи узыгъа­сэу ахэр зэрэщытхэр кIэлэегъа­джэм кIигъэтхъыгъ. Адыгабзэр тиныбжьыкIэ сэнаущхэм, чанхэм зэрамыгъэкIодыщтым игугъапIэ щыIэу елъытэ.

Мамырыкъо Нуриет.

Сурэтхэр мэфэкI Iофтхьабзэхэм ащатырахыгъэх.