ШэнышIо-цIыфышIухэр, сэ сишIошIыкIэ, мы чIышъхьашъом телъ фэбагъэр амыгъэкIосэнэу дунаим къытехъох.

Сабыим фэдэх: хыех, зафэх, хьалэлых, хъупхъэх, чэфылэх, нэфаIох, ныбджэгъу шъыпкъэх. Ахэлъэп шъугъони, нэкъокъони; мыхъэр агъахъэу зыфаIожьэу IэутIи ашIырэп, хэти едаохэрэп, зыми агу ебгъэрэп, Тхьэр агъэ­разэу афэлъэкIырэр ашIэ. ЯкIас щыIэныгъэр, фыряI мы дунэе­шхом шIулъэгъу-гукIэгъу дахэ. Ахэм ащыщыгъ «Адыгэ макъэм» иIофышIагъэу, пшъэдэкIыжь зы­хьырэ секретарым игодзэ Iэ­натIэр илъэс 20-рэ зыгъэцэкIагъэу Пэнэшъу Рамзин. Гъэтха­пэм и 10-м, 1932-рэ илъэсым Теуцожь районым ит къуаджэу Къунчыкъохьаблэ къыщыхъугъ. Къоджэ ублэпIэ еджапIэм ыуж гъунэгъу къутырэу Городскоим, Пэнэжьыкъуае, Джэджэхьаблэ еджэныр ащылъигъэкIотагъ.

Рамзин зятэ зимыIэжь зэшиплIымэ анахьыжъыгъ ыкIи янэ ихьын хьылъэ фигъэпсынкIэу, зэрэхъулъфыгъэр щымыгъупшэу, фэлъэкIырэмкIэ къогъанэ иIагъэп.

Хэгъэгу зэошхом ыкIэм къо­джэ колхозым цIыфыр имэкIагъ, джащыгъум Рамзин кIэлэкIэ дэдагъэми, IофшIэн зэфэ­шъхьафхэр ащ щигъэцэкIагъ: учетчикэу, бригадирэу ыкIи шыкуаоу, коцыр комбайнэм къыкIищэу къыхэкIыгъ. Жъоныгъо уахътэм прицепщикэу ма­фэм чэщыр пидзэжьэуи къы­хэкIыгъ, кIэкIэу къэпIон хъумэ, зыщыщ адыгэ лъэпкъым фэдэу ежьыми чIыгур икIэсагъ, шIоигъуагъ мэкъумэщ еджэпIэшхом чIэхьанышъ, агроном сэнэхьатыр зэригъэгъотынэу, ау ар къыдэхъугъэп, Краснодар мэкъумэщ институтэу дэтым зэ­кIом, чIэфагъэп. Ар нахьышIугъэнкIи пшIэнэп, янэ Iэшъхьэзакъоти, IэпыIэгъу ищыкIэгъагъ, ышнахьыкIэхэми шъхьагъырэт яIэн фэягъэ. ЗэкIэми нахь зыкъаIэтыгъэу Рамзин Мыекъуапэ къакIуи, Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым чIэхьагъ ыкIи къыухыгъ, илъэс заулэрэ Къэзэныкъоежъым ыкIи ячылэ пчыхьэ еджапIэу дэтыгъэм Iоф защишIэгъэ уж, къыщагъ ыкIи иунагъокIэ Мыекъуапэ зыкъыгъэзагъ. Ышхэри янасыпкIэ еджагъэх, зыфэе сэнэхьатхэр зэрагъэгъотыгъэх, унэгъо дахэ­хэри ашIагъэх.

Рамзин Мыекъуапэ къы­зэкIо­жьым IофшIэпIэ чIыпIэ фэ­хъугъэр «Адыгэ макъэр» ары: кор­ректорэу, ревизионнэ корректорэу, пшъэдэкIыжь зыхьырэ секретарым игуадзэу Iоф ышIагъ. Шэн зэтет гъэтIылъыгъэ иIэу, сэмэркъэур къебэкIэу цIы­фышIугъ, ар иIофшIэгъугъэ на­хьыжъхэми, нахь кIалэхэми дэ­гъоу къашIэжьы.

Мыекъуапэ анэгукIэ зэрэмышIэу нэбгыритIу къыдэкIынэпщтын, ау сэ Пэнэшъу Рамзин зысшIагъэр 1993-рэ илъэсым ыкIэм, гъэзетым иредакцие Iоф­шIэныр зыщесэгъажьэр ары. Iуи шIи пымылъэу, цIыф гъэтIылъыгъэ гупсэфыгъ. Рамзин итеплъэ IэпкIэ-лъэпкIэ зэкIэупкIэгъагъэ диштэу дэхагъэр нэкIи гукIи ышыпыщтыгъ. КъешIэкIыгъэ щыIакIэми, цIыфхэми ренэу гу зэIухыгъэкIэ ахэтыгъ, нэшIукIэ яплъыгъ.

Уиными, уцIыкIуми дахэ къыо­зыIорэр пщыгъупшэрэп. Сэ Рамзин анахь сызэрищэфыгъэр редакцием сыкъыIухьэгъакIэу силирическэ этюдхэр апэрэу къызыхаутыхэм, пчэдыжьым апэдэдэ гушIозэ къыскIэрыхьи, «Сагъатхъэу уусыгъэхэм ся-­джагъ — къысиIуагъ. — Гум нэсых!» — къыпигъэхъожьыгъ.

Сэ ащ дэжьым ежь лIыр мат­хэми сшIэщтыгъэп. Ау нахь зышIэщтыгъэхэр щыгъозагъэх игуфэбэгъэ хьалэлыгъэ, дэхагъэм, шIулъэгъум зылъащэу зэ­рэщытым, щыIэныгъэр зи­лъапIэу ыкIи зикIасэу къызэ­рэхъугъэм.

Ежь зыщымыIэжь уж Пэнэшъу Рамзин итхылъэу «ШIу­лъэгъум игъогу нэфхэр» зыфиIоу усэхэр, къэбархэр, рассказхэр зыдэтхэр Мыекъуапэ къыщыдэкIыгъ. Игупсэхэм, дэгъоу зышIэщтыгъэ иIофшIэгъу­хэм, иныбджэгъугъэхэм ащкIэ Iоф ашIагъ. Рамзин зыкIэхъо­псыщтыгъэр фагъэцэкIагъ. ГущыIапэр ащ фэзышIыгъэр зэ­лъа­шIэрэ шIэныгъэлэжьэу ЩэшIэ Казбек. Ежь Рамзин игущыIэхэр ащ шъхьэу фишIыгъ: «… СыщыIэщт джаущтэу егъа­шIэм шIулъэгъум сыкъырихьакIэу…»

«Мы лIыр зысшIэрэм къы­щыублагъэу зэзакъу нэмыIэми гу­бжыгъэу, ымакъэ Iэтыгъэу гущыIэу къэсшIэжьырэп… «Гу­бжы­гъэу слъэгъугъэп» сIуагъэ, ау ынэгу щхыпэ кIэмылъэуи къыхэкIыгъэп» — етхы ЩэшIэ Казбек.

«… ЦIыф дэхагъ Рамзин — хъулъфыгъэм идэхагъэр ынапэп зыIохэрэри нахьыб: шъхьац шIуцIэ (зэкIалэм) Iужъур дэщэегъэ зэпытэу, нэпцэ Iужъумэ ачIэгъ ынэхэр щхы зэпытэу къа­чIэплъхэу; ренэу зэщыфэпыкIыгъэу, галстукыр дэмылъэу къы­хэкIыгъэп. Ищыгъэу, псынкIэ псыгъоу, ныбэ лые имыIэу, пкъы пытэу зэхэлъыгъ…» Сэмэркъэу дахэр къебэкIэу, шъхьэгъусэр, ыкъохэр, Iахьыл-лыщыщхэр ыгъа­шIо­хэу ыкIи ахэм охътэ лыеу къа­пызырэм игуапэу зэрэтхэщтыгъэр, усэхэр, къэбар цIы­кIухэр, рассказхэр ытхынхэ зэрикIэсагъэр, ахэм щыIэны­гъэм хэлъ гоIугъэр ащыкIигъэтхъыныр зэришэныгъэр Казбек игущыIэ дэгъоу къыщыриIотыкIыгъ. Пэ­нэшъу Рамзин къыгъэшIэгъэ илъэс­хэр нэфынэхэу, шIулъэгъу­кIэ, дэхагъэкIэ зэрэпкIэгъагъэ­хэр ахэм уяджэ зыхъукIэ зэхэо­шIэх. Тхылъым къыдэхьэгъэ усэхэр бэп, Рамзин усэкIуагъэп, тхэкIошхуагъэп, ау ыгу изэ­фэгъэ-хьалэлыгъэ къыриIорэр тхьа­пэм ригъэкIуныр ишэныгъ. Тхьаусыхэныр, убэныр икIэсагъэп. Игукъауи ежь-ежьырэу ыгъэжъужьэу тхэныр къыхихыгъагъ. Усэу «Мы дунаир къыостын» зыфиIоу ныбджэгъоу бзэгум шIуигъэкIодыгъэм къызыхэшхъожьынышъ, къыфигъэзэжьынэу ышIэмэ зэрэзышъхьамысыжьыщтыр къыщиIуагъ. «Ыпсэ зыхэлъ чIыгум» зыфиIоу икъоджэгъу лэжьакIоу ХьацIэцIэ Шумафэ фэгъэхьы­гъэу чIыгур зылэжьэу, ар шIу зылъэ­гъурэм фэмышIапхъэ зэрэщымыIэр, гум къахихырэ нэбгырэр о пщыщ зэрэхъурэри ащыкIи­гъэтхъыгъ Рамзин иусэхэм. Ду­наими, цIыфхэми нэшIукIэ ахаплъэу, щыIэныгъэм зэригъэ­разэщтыгъэр, заом, гъаблэм, нэмыкI къиныгъохэм Тхьэм зэ­ращиухъумэхэрэр, уцIыф ­псаоу мы чIым утетыныр зэрэтхъагъор къащыриIотыкIыгъ.

Тхылъым къыдэхьэгъэ рассказхэр, къэбархэр «Мылъкум ыгъэгъощагъэх», «ТшIогъэшIэгъоныгъ» зыфиIоу чIыкIэм студентхэзэ зэрэщыIагъэхэм ехьылIагъэр, «Сэри боу ерагъэу шIу зезгъэлъэгъугъ ащ», «Сыд пае симысышъущта?», нэмыкIхэри щыIэныгъэ хъу­гъэ-шIагъэхэр зылъапсэх — нысэ-­гощэ зэфыщытыкIэхэр, мылъкум цIыфыр зэрэзэрихъокIырэр, гъа­шIэм узэригъасэрэр къэзыIуа­тэх. Хэти тхакIом ыумысырэп, къыIотэрэ къэбарми зы цIыф зы гущыIэ пхэндж къыщыриIуа­лIэрэп, ау ягъэпсыкIэ-IуакIэкIэ уарещалIэ мэкIэ-макIэу хъунэу е мыхъунэу къахафэхэрэм.

Рамзин ипрозэ щыкIэгъэн­чъэп, ау купкI гъэнэфагъэ иI, ар адыгэ дунаим изытет: зэхэтыкIэ-зэфыщытыкIэхэр е дунэегурыIуакIэр зыщыкIэгъэтхъыгъэх.

Пэнэшъу Рамзин идунай зи­хъожьыгъэр тIэкIу шIагъэми, игуфэбэныгъэ-цIыфыгъэкIэ зы­шIэщтыгъэхэм агу къинагъ. Гъу­нэнчъэу щыIэныгъэр, къе­шIэкIыгъэ дунэе нэфыр икIэсагъэх, ыгу фэбэгъэ мыухыжьым зэлъиIыгъыгъ, щыIагъэмэ, псэм иIэшIугъэ икъоу къыриIотыкIыныр фэукIочIыщтыгъ. Къызы­хъугъэ гъэтхэпэ мазэм тиIоф­шIэгъугъэ нахьыжъыр тыгу къэд­гъэкIыжьыныр игъоу тлъытагъэ.

Мамырыкъо Нуриет.