Тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу Джымэ Бубэ Мосэ ыкъор къызыхъугъэр илъэс 90-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ шIэныгъэ конференцие мы мафэхэм гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым щыIагъ.

Ащ иIофшIэн институтым ыкIи Адыгэ къэралыгъо уни­верситетым яшIэныгъэлэжьхэр, тарихъыр зэзыгъэшIэрэ ныбжьы­кIэхэр ыкIи юбилярым игу­псэхэр, ыпхъоу Саидэ, ипхъо­рэлъфхэр щыIагъэх.

Iофтхьабзэр пэублэ гущыIэкIэ къызэIуихыгъ гуманитар ушэ­тынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым идиректорэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докто-рэу ЛIыIужъу Адам. ШIэныгъэ конференциер Джымэ Бубэ ыцIэ­кIэ зэрэзэхащагъэр, шIэныгъэлэжь-ушэтакIор Темыр Кавказым игупшысэкIэ, игъэхъагъэ­хэмкIэ анахь щызэлъашIэхэрэм зэращыщыр кIигъэтхъыгъ, иIоф­шIагъэхэмкIэ тарихъ наукэр зэ­ригъэбаигъэр, ышIагъэм тегущыIэхэзэ, блэкIыгъэмрэ непэрэмкIэ охътэ зэпхыныгъэхэр зэрашIыщтхэр, Iофыгъо инхэу къагъэущыхэрэм зэратегущыIэщтхэр къыIуагъ.

Конференцием иIофшIэн ащ пыдзагъэу лъигъэкIотагъ тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, ин­ститутым тарихъымкIэ иотдел ипащэу Ацумыжъ Казбек. Ащ игущыIэ шъхьаIэ зыфэгъэхьыгъагъэр Б. Джымэм ищыIэныгъ ыкIи общественнэ Iофышхоу ылэжьыгъэр ары. Адыгэ унэгъо Iужъум я 11-рэ сабыеу, зэшиблым ыкIи зэшыпхъуищым ана­хьыкIэу шIэныгъэр сэнэхьат ин зыфэхъущт Бубэ къихъогъагъ. Ау ахэм ащыщэу щыIэн насыпыр зиIагъэр нэбгыриплI — ышнахьыжъхэу Мыхьамод, Заурбэч, Ахьмэд ыкIи ежь Буб.

Ятэу Мосэ пасэу идунай ыхъожьыгъ ыкIи илъфыгъэ нэ­бгыриплI хэти римыгъэхъуа- псэу янэу Куцэ ыпIугъэх. Ау Хэгъэгу зэошхор къежьи, къо нахьыжъхэр заом ащагъэх, нахьыжъитIур уIэгъэ хьылъэхэр ателъхэу ащ къыхэкIыжьыгъэх, ау тешIагъэ щымыIэу ядунай ахъожьыгъ. Бубэ ышнахьыжъэу Ахьмэд икIодыкIэ хъугъэр амы­шIэу заом зыдихьыгъ. Нэбгырэ 11-м щыщэу Бубэ закъу ным къыфэнагъэр, бзылъфыгъэ Iу­шыр IофшIэкIуагъ, колхозхэм ялъэхъан анахь лэжьэкIо пэ­рытхэм ащыщыгъ. Бубэ пасэу еджэн-гъэсэныгъэр, шIэныгъэр псым фэдэу охътакIэм зэри­щыкIэгъэщтхэр къыгурыIуагъ, еджэным фаблэу егугъущтыгъ.

Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым щеджагъ, Адыгэ кIэлэ­егъэджэ институтым тарихъымкIэ ифакультет 1950-рэ илъэсым къыухыгъ, кIэлэегъаджэу зау­лэрэ Iоф ышIагъ. 1951-рэ илъэ­сым Джымэ Бубэ партием аштагъ ыкIи КПСС-м и Шэуджэн райком ипропагандистэу агъэ­нафэ. Районым икомсомол иапэрэ секретарэу ха­дзы. Джымэм гъэсэныгъэ системэми шIукIаерэ Iоф щи­шIагъ, Хьатыгъужъыкъое классибл еджапIэм идиректорыгъ, нэужым КПСС-м и Шэуджэн райком иотдел ипащэ игуадзэу Iоф ышIагъ. Джымэм сыдигъуи ышIэрэ Iофым гуетыныгъэ ин зэрэфыриIагъэр а илъэсхэм къэ­лъэгъуагъ. Ежь ышъхьэкIэ щыIэкIэ-псэукIэм гъэпсыкIэшапхъэу хэлъыр нахь къы­фэ­нэфагъ, щыIэныгъэмкIэ еплъыкIэ-шIошI гъэнэфагъэ­хэр иIэ мэхъух, а зэкIэми акъыл-шIэныгъэкIэ ахэлэжьэн мурад зыфешIыжьы. Б. М. Джымэр 1960-рэ илъэсым Грузием шIэныгъэхэмкIэ и Академие тарихъымкIэ и Институт иаспирантурэ очнэу ще­джагъ, темэу «Крестьянское движение Адыгеи в XIX в. (до 1870 г.)» зыфиIорэ кандидат диссертацием Iоф дишIагъ ыкIи 1967-рэ илъэсым Джымэм ар Тбилиси къыщиушыхьатыгъ, ШIэ­ныгъэ советым хэтхэм Iоф­шIагъэм осэ дэгъу къыратыгъ. ШIэныгъэлэжьым сыдигъуи игу­пшысэхэр шъыпкъагъэ ахэлъэу зэрэпхырищыщтхэм ренэу ынаIэ тетыгъ; теурыкIуагъэр ишэныгъэп, ишIошI-еплъыкIэ лъэпсэ пытэ фишIызэ, шIэныгъакIэхэм афэкIоныр фызэшIокIыгъ. Ацумыжъ Казбек ипсалъэ джащ фэдэу щыкIэгъэтхъыгъ М. Джы­мэр иIофшIэгъу шIэныгъэлэжьхэу М. Аулъэм, А. ХъорэлIым, П. Аулъэм, М. Мэрэтыкъом, нэ­мыкIхэми ахэтэу Темыр Кавказым ис лъэпкъхэм ятарихъкIэ я 70 — 80-рэ илъэсхэм тхылъи 4-мэ къадэхьащт тхыгъэхэм ягъэхьазырын зэрэхэлэжьагъэр. Ау 4-м щыщэу къыдэкIыгъэр тхылъитIу, ятIонэрэ томым изы Iахь ин Джымэм ыгъэхьазырыгъ, ар мэхьанэшхо лъэпкъхэм­кIэ зиIэгъэ тарихъ IофшIэгъагъ. «Очер­ки истории Адыгеи» зыфиIорэм иятIонэрэ томи иIа­хьы­шIу хилъхьагъ (Октябрэ ре­волюцием къыщыублагъэу я XX-рэ лIэшIэгъум ия 80-рэ илъэс­хэм якъежьапIэ нэсэу). Джымэ Бубэ инаучнэ IофшIагъэхэм сыдигъуи тарихъ лъэпсэ IэубытыпIэ пытэхэр зэрафишIыщтыгъэхэр, ахэр охътэ зэхъо­кIыныгъэ инхэм анэсхэу, шъыпкъэм тетхэу зэрэтхыгъагъэхэр К. Ацумыжъым игущыIэ щыкIигъэтхъыгъ.

ШIэныгъэшхо зыкъолъэу, емы­­зэщыжь IофшIэкIошхоу зэ­рэщытыгъэр, 1987-рэ илъэсым Б. М. Джымэм тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторыцIэр къызэ­риушыхьатыгъэр, илъэсипшI пчъагъэм шIэныгъэ хьасэм ащ ежь илъэгъо дахэ зэрэщыпхырищыгъэр, гушъхьэлэжьыгъэ бай къызэригъэнагъэр къыIуагъ.Конференцием къыщыгущыIагъэх АкъУ-м тарихъымкIэ ифакультет идеканэу, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу ПэкIэшхо Нурбый, тарихъ шIэныгъэхэмкIэ кандидатхэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ ин­ститутым инаучнэ IофышIэ шъхьаIэхэу ЕмтIылъ Разиет, Наталья Денисовар, институтым тарихъымкIэ иотдел иIофышIэ шъхьаIэу, тарихъ шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу Пэ­нэшъу Аскэр. Мыхэр шIэ­ныгъэлэжь-ушэтакIоу Б. М. Джымэр дэгъоу зышIэрэ за­кIэх. Тарихъ шIэныгъэр лъэныкъуабэкIэ ыгъэунэфэу, гъэпсэф имыIэу, ышIэрэм къыщымыуцоу, IофыгъуакIэ­хэм алъы­Iэсэу, апшъэрэ еджапIэм ипрофессорэу, шIэныгъэ ин­ститутым тари­хъымкIэ иотдел ипащэу, уасэ зиIэ тарихъ IофшIэгъэшхохэм якъыдэгъэ­кIын-гъэхьазырын ахэла­жьэу, гурыт еджапIэхэм апае (я 8 — 9-рэ классхэмкIэ тарихъ учебникыр гъусэ иIэу) зэритхыгъэр къаIуагъ. Архив зэ­фэ­шъхьафхэм зэпхыныгъэ ады­риIэу бэрэ Iоф зэришIэщтыгъэр, шъыпкъагъэр гъэунэфыгъэнымкIэ а зэкIэ къызэрэ­шъхьэпагъэр, сыдрэ охътэ хъугъэ-шIагъэкIи ишIошI гъэнэфагъэ къыриIотыкIын амал, шIэныгъэ, гупшысэ зэфэхьысыжь Б. Джымэм зэ­рэIэкIэлъыгъэхэр къэгущыIэгъэ пстэуми кIагъэтхъыгъ.

Юбилярым итхыгъэхэр ренэу «Ученые записки» зыфиIохэрэм, нэмыкI журналхэм къызэрадахьэщтыгъэхэм, щыIэкIэ-псэ­у­кIэм илъэныкъуабэкIэ уагъэ­разэу тарихъ лъэпсэ куу зэряIагъэм ягугъу къашIыгъ. Б. М. Джымэм наукэр ищыIэныгъэу зэрэщытыгъэм а зэкIэ ищысэу хъугъэ. КавказымкIэ анахь зэлъашIэрэ ыкIи уасэ зыфашIырэ шIэныгъэлэжь-ушэтакIом, адыго­ведым шIэныгъэ IофшIэгъи 100-м нахьыбэ, монографиехэу 10-м ехъу къызэрэIэкIэкIыгъэр къыхагъэщыгъ. Сыдигъуи цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэм азы-фагу зэгурыIоныгъэ-зэфыщы­ты­кIэ шэпхъэ тэрэзхэр илъхьэ­­­гъэн­хэм зэрэдэлэжьагъэр, ­акъыл-губзыгъагъэр, щэIагъэр къебэкIэу Адыгеим ишIэныгъэлэжьхэм ямызакъоу, Пшызэ шъолъыр ишIэныгъэлэжьхэми, Москва щыщ гъэсагъэхэми сыдигъуи агурыIоу, ахэзагъэу Iоф зэрэзэдашIагъэр, ишIошI ари­гъэштэн ылъэкIэу къызэрэгущыIэщтыгъэр, тарихъыр куоу зэрилэжьыгъэр ыкIи зэригъэ­баигъэр конференцием къы­щыраIотыкIыгъ.

Джымэ Бубэ иунэе архивэу унагъом къинагъэр институтым къыра­тыжьымэ зэрашIоигъор нэужым институтым идиректорэу ЛIы­Iужъу Адам Бубэ ыпхъоу Саидэ риIуагъ. Институтым зэрифэ­шъуашэм тетэу ащ зэрэщыдэ­лэ­жьэщтхэм ыкIи къэуцурэ IофыгъуакIэхэм язэшIохынкIэ ащ ишIуагъэ къызэрэкIощтым пащэм ицыхьэ зэрэтелыр къыхигъэщыгъ.

ЗэлъашIэрэ шIэныгъэлэжьэу, тарихъ-ушэтакIоу, ­университетым ипрофессорыгъэу, АКъУ-мрэ КубКъУ-мрэ ядиссертационнэ советхэм ахэтыгъэу, тарихъ шIэ­ныгъэр зыгъэбаигъэу, лъэпкъым, Хэгъэгум апае зышъхьамысыжьэу щыIэгъэ Джымэ Бубэ илъэуж нэф хамыгъэкIуакIэу зэрэлъагъэкIотэщтым а зэкIэми цыхьэ фыуагъэшIы.

Мамырыкъо Нуриет. Сурэтхэр Iэшъынэ Аслъан тырихыгъэх.