АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм я XXXIII-рэ зэхэсыгъоу тыгъуасэ иIагъэр 2019-рэ илъэсэу къихьагъэмкIэ апэрагъ. АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат 2018-рэ илъэсэу икIыгъэм республикэм экономикэ ыкIи социальнэ хэхъоныгъэу ышIыгъэхэм афэгъэхьыгъэ зэфэхьысыжь ащ къыщишIыгъ.

Зэхэсыгъом УФ-м и Федеральнэ ЗэIукIэ ФедерациемкIэ и Совет хэтхэу Хъопсэрыкъо Муратрэ Олег Селезневымрэ, УФ-м и Къэралыгъо Думэ идепутатэу Хьасанэкъо Мурат, АР-м иапэрэ Президентэу Джарымэ Аслъан, нэужым и ЛIышъхьа­гъэу ТхьакIущынэ Аслъан, федеральнэ ыкIи республикэ къулыкъу­хэм, муниципальнэ образованиехэм, псэупIэ кой администрациехэм япащэхэр, нэмыкIыбэ хэлэжьагъэх. АР-м и ЛIышъхьэ блэкIыгъэ илъэсым зэшIохыгъэ хъугъэхэми, мыгъэ гухэлъэу агъэнэфагъэхэми къатегущыIагъ, лъэныкъо пэпчъ хэушъхьафыкIыгъэу къыщыуцугъ. Зэхэт бюджетыр 2018-рэ илъэсымкIэ сомэ миллиард 23-рэ миллион 547-м ехъущтыгъ, республикэ бюджетыр миллиард 19-рэ миллион 985,5-рэ хъущтыгъ. Ар шIуагъэ къытэу гъэфедэгъэныр анахь шъхьаIэу зэрэщытыр АР-м и ЛIышъхьэ къыхигъэщыгъ.

Сомэ миллиардитIурэ ныкъо­рэр социальнэ лъэныкъом пэIуагъэхьагъ. ЦIыфэу сэкъатныгъэ зиIэхэм, япсауныгъэ пыч зэрэфэхъугъэм ыпкъ къикIыкIэ зекIоныр къызфэкъинхэм лъэшэу анаIэ зэратырагъэтырэр ЛIышъхьэм кIигъэтхъыгъ. Программэу «Iэрыфэгъу щыIакI» зыфиIорэм къыщыдэлъытагъэ­хэм ягъэцэкIэн сомэ миллион 15-рэ мин 600-м ехъу пэIуагъэ­хьагъ, «Социальнэ таксим» икъулыкъу зэхэщагъэ хъугъэ. Зигъот макIэхэм IэпыIэгъу ятыгъэнми анаIэ тет. Республикэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, ащ фэдэхэм IэпыIэгъоу аратырэр 2018-рэ илъэсым процент 70-м нэсэу къаIэтыгъ.

УФ-м и Президент джырэблагъэ къышIыгъэ Джэпсалъэм ныгъом ыкIи кIэлэцIыкIугъом, унэгъо ныбжьыкIэхэм, сабыибэ зэрысхэм къэралыгъо IэпыIэгъу ятыгъэныр анахь къыхигъэщыгъэхэм ащыщ. БлэкIыгъэ илъэсым Адыгеим ис унэгъо ныбжьыкIэ 284-мэ псэукIэ амалэу яIэр нахьышIу шIыгъэным пае субсидиехэр аратыгъэх. ПстэумкIи сомэ миллион 200-м ехъу ащ пэIухьагъ. Сабыибэ зэрыс унэгъо 1255-мэ чIыгу Iахьхэр аратыгъэх. ЗэкIэмкIи ащ фэдэ IэпыIэгъу зытефагъэу респуб­ликэм исыр 3362-рэ мэхъу. Джащ фэдэу сабый ибэхэу 97-мэ псэупIэхэр аратыгъэх. Ащ сомэ миллиони 113-рэ пэIу­хьагъ.

Социальнэ лъэныкъом къытегущыIэзэ, цIыфхэм къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэIо-фашIэу ящыкIагъэхэр нахь къызIэкIэгъэ­хьэгъошIу хъунхэмкIэ МФЦ-хэм непэ яшIуагъэ лъэшэу къызэрэкIорэми игугъу къышIыгъ. БлэкIыгъэ илъэсым нэбгырэ мин 430-рэ ахэм яолIагъ, фэIо-фэшIэ мин 650-рэ афагъэцэкIагъ.

Медицинэм ылъэныкъокIэ блэкIыгъэ илъэсым зэшIуахыгъэ­хэм ягугъу къымышIызэ, ащкIэ хэхъоныгъэхэр щыIэхэ нахь мышIэми, джыри щыкIагъэр зэрэмымакIэр, цIыфхэм ямырэзэныгъэ къыраIотыкIэу бэрэ зыкъызэрэфагъазэрэр къыхигъэ­щыгъ. ЩыкIагъэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэм пае яIофшIэн нахь агъэлъэшыныр шIокI зимыIэ Iофэу зэрэщытыр кIигъэтхъыгъ.

БлэкIыгъэ илъэсым псауныгъэм икъэухъумэн къэкIопIэ пстэуми къахэхыгъэу сомэ миллиарди 6-м ехъу респуб­ликэм щыпэIуагъэхьагъ. Мы илъэсым сомэ миллиарди 7-м рагъэхъунэу агъэнэфагъ. 2018-рэ илъэсым зэшIохыгъэ хъугъэ­хэм ащыщ Тэхъутэмыкъое район сымэджэщэу аухи атIупщыгъэр. ЗэкIэмкIи сомэ миллиони 143-рэ ащ пэIухьагъ. УФ-м и Президент иIэпэчIэгъэнэ фонд къыхэхыгъэ ахъщэкIэ Адыгэ республикэ психоневрологическэ диспансерыр агъэцэкIэ­жьыгъ,сомэ миллиони 7,4-рэ ащ пае къатIупщыгъ. Джа къэкIопIэ дэдэмкIэ Мыекъуапэ икIэлэцIыкIу поликлиникэ агъэцэкIэ­жьыгъ, сомэ миллион 18,6-рэ пэIу­хьагъ, Шэуджэн район сымэджэщым рашIылIагъэхэм сомэ миллиони 10,5-рэ атефагъ.

Джащ фэдэу 2018-рэ илъэсым Тэхъутэмыкъое районым ит поселкэу Отраднэм фельдшер-мамыку IэзапIэ щашIыгъ, IэпыIэгъу псынкIэм пае автомобиль 18 ащэфыгъ, кIэлэцIыкIу поликлиникэхэм ягъэцэкIэжьын ыкIи ящыкIагъэхэм ящэфын сомэ миллион 53-рэ апэIуагъэхьагъ.

Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым щагъэпсыгъэ диагностическэ гупчэм сомэ миллион 555-м ехъу тефагъ. Ащ ишIын аухыгъ, охътэ благъэм къызэIуахын гухэлъ яI. Уз хьылъэ зиIэхэм апае Мыекъопэ район сымэджэщым щагъэпсыгъэ отделениери мыгъэ къызэIуахыщт.

Гъэсэныгъэм епхыгъэхэ учреждениехэм яматериальнэ-техническэ ыкIи яегъэджэн базэ игъэкIэжьын 2018-рэ илъэсым сомэ миллион 250-рэ пэIуагъэхьагъ. КIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэмкIэ Iофыгъохэр апэу дэзыгъэзыжьыгъэхэм Адыгеир ащыщ. Илъэси 3-7 зыныбжьхэм апае чэзыу щыIэжьэп. Джы зыныбжь илъэси 3-м нэмысыгъэхэм апае чIыпIэхэм ягъэпсын ыуж итых. Мы уахътэм станицэу Ханскэм, Тэхъутэмыкъое, Мыекъопэ ыкIи Джэджэ районхэм ащашIыхэрэм ащ фэдэу цIыкIу дэдэхэри ащаIыгъыщтых, ахэм апэпчъ чIыпIэ 240-м телъытагъ.

ЕджапIэхэм ятIонэрэ чэзыу ямыIэжьыным къыфэкIонхэми ыуж итых. БлэкIыгъэ илъэсым Тэхъутэмыкъое районым икъуаджэу АдыгеякIэм лъэхъаным диштэу зэтегъэпсыхьэгъэ еджапIэу къыщызэIуахыгъэр нэбгырэ 990-мэ ателъытагъ. Джащ фэдэу Шэуджэн районым ХьапакIэм икъутырэу итым гурыт еджэпIакIэ щашIыгъ, кIэлэцIыкIу IыгъыпIи нэбгырэ 40-мэ ателъытагъэу ащ хэт. Нэбыгрэ 1100-м телъытагъ поселкэу Инэм щашIырэ гурыт еджапIэр. Сомэ миллион 720-м ехъу ащ пэIухьащт, мы илъэсым аухынышъ, атIупщын гухэлъ яI.

АР-м и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, Мыекъуапэ щырагъэжьэгъэ еджапIэри ащ фэдиз нэбгырэ пчъагъэм телъытагъ, пэIухьащтыри ащ фэдиз. Къихьащт илъэсым аухынэу ары зэрагъэнэфагъэр. Мы илъэсым нэбгырэ 250-мэ ателъытагъэу станицэу Ханскэм еджапIэ щырагъэжьэщт. Ащ сомэ миллион 273-рэ пэIухьащт. Ари къэкIощт илъэсым аухынэу гухэлъ яI. Мыекъуапэ хэхьэрэ чIыгухэу УФ-м зыкъэухъумэжьынымкIэ и Министерствэ епхыгъагъэхэр муниципальнэ образованием къыритыжьынхэу зэзэгъыныгъэ зэрэдашIыгъэм ишIуагъэкIэ, микрорайнхэу «Михайлово», «Восход» зыфиIохэрэм алъэныкъокIи нэбгырэ 1100-м ателъытагъэу гурыт еджапIэ щашIыщт.

Гъэсэныгъэм ылъэныкъо къытегущыIэзэ, кIэлэцIыкIухэм шIэныгъэ куу агъотыными анаIэ зэрэтырагъэтырэр кIигъэтхъыгъ, ащ пае зэшIохыгъэ хъухэрэми къатегущыIагъ. Ащ лъыпыдзагъэу спортым епхыгъэу ашIэхэрэми ягугъу къышIыгъ. Муниципальнэ образование пстэуми спорт псэуалъэхэр ащышIыгъэнхэр пшъэрылъ шъхьаIэу зыфагъэуцужьыхэрэм ащыщ.

Культурэм ылъэныкъо сомэ миллиардрэ миллион 300-рэ 2018-рэ илъэсым пэIуагъэхьагъ. Ащ епхыгъэ учреждениеу къоджэ псэупIэхэм адэтхэм ягъэцэкIэжьын лъэшэу анаIэ тет. Джэджэ районым ит поселкэу Новэм, станицэу Дондуковскэм, Красногвардейскэ районым икъуаджэу Хьатикъуае культурэм и Унэу адэтхэр агъэцэкIэжьыгъэх. Къуаджэм зыпкъ итэу хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ къэралыгъо программэм къыдыхэлъытагъэу Кощхьэблэ районым ит къуаджэу Фэдз унакIэ щашIы. Мы илъэсым ащ фэдэ уни 8-мэ ягъэцэкIэжьын пае федеральнэ бюджетым къыхэхыгъэу сомэ миллиони 100 къафэкIощт.

АР-м и ЛIышъхьэ экономикэм ихэхъоныгъэхэм къызатегущыIэм бизнес цIыкIур, гурытыр, мэкъумэщ хъызмэтыр анахь къэкIопIэ инэу иIэхэм зэращыщхэр къыIуагъ. Ахэм язегъэушъомбгъун пэIухьэхэрэми нахь къащыуцугъ. ГущыIэм пае, блэкIыгъэ илъэсым бизнес цIыкIум ыкIи гурытым IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэным сомэ миллиони 125-рэ пэIуагъэхьагъ, грантэу аратыгъэр сомэ миллион 78-рэ мэхъу.

Мыщ дэжьым инвестициехэмкIэ Iофхэм язытети къыщыщигъэгъозагъэх. БлэкIыгъэ илъэсым сомэ миллиард 31,6-рэ пстэумкIи республикэм иэкономикэ къыхэлъхьагъэ хъугъэ. Ар 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, проценти 142,5-кIэ нахьыб. Республикэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, мы уахътэм сомэ миллиард 53-рэ аусэу инвестиционнэ проект 36-мэ Iоф адашIэ. Республикэр инвесторхэмкIэ хъопсагъо хъуным ищыкIэгъэ пстэури агъэцэкIэным ыуж итых. ТапэкIи ар лъыгъэкIотэгъэным пае АР-м экономикэ хэхъоныгъэхэмкIэ ыкIи сатыумкIэ и Министерствэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр фишIыгъэх.

Проект инэу Адыгеим щыпхыращыхэрэм ащыщ щэпIэ гупчэшхоу «МЕГА Адыгея» зыфиIорэм игъэкIэжьын. Компаниеу ар зыем ащ сомэ миллиар 14-м ехъу хилъхьащт, IофшIэпIэ чIыпIэ 2000-м ехъу къытыщт. ЖьыбгъэкIэ Iоф зышIэрэ паркэу Шэуджэн ыкIи Джэджэ районхэм ащагъэпсырэми КъумпIыл Мурат ягугъу къышIыгъ. Ар заухыкIэ, энергиемкIэ республикэм щыкIагъэу иIагъэр процент 20-кIэ нахь макIэ хъущт. Компаниеу «СБ-Агро» зыфиIорэм фэбэпIэ комплексышхоу Мыекъопэ районым щигъэпсырэм сомэ миллион 600 хилъхьан гухэлъ иI. Мы район дэдэм ООО-у «Мирный-Адыгея» зыфиIорэм щэ ыкIи лы бэу къэзытырэ пчэн лъэпкъхэр щаIыгъынхэу фермэ къыщешIы. Ащи инвестициеу сомэ миллион 600 фэдиз хилъхьанэу ыгъэнэфагъ. Джащ фэдэу Иорданием къикIыгъэгъэ бизнесмен купым медицинскэ гупчэ республикэм къыщишIын гухэлъ иI. Ащ доллар миллион 20 инвестицеу къыхалъхьащтэу ары зэрагъэнафэрэр.

Урысые инвестиционнэ форумэу Шъачэ джырэблагъэ щыкIуагъэми АР-м и ЛIышъхьэ къытегущыIагъ. Инвестиционнэ площадкэ 67-рэ тимуниципальнэ образованиехэм ащ къыщагъэлъэгъуагъ. Зэзэгъыныгъэу ащ зыщадыкIэтхагъэхэми зэхэсыгъом хэлажьэхэрэр къащигъэгъозагъэх.

КъызэрэтIуагъэу, Адыгеим иэкономикэ анахьыбэу хэхъоныгъэхэр езгъэшIыхэрэ лъэныкъоу мэкъумэщ хъызмэтыр республикэм ипащэ къыхигъэщыгъ. Ащ епхыгъэ хъызмэтшIапIэхэм блэкIыгъэ илъэсым сомэ миллирд 21-рэ миллион 600-м ехъу продукцие къатIупщыгъ. Лэжьыгъэ бэгъуагъэу къырахыжьырэмкIэ Адыгеир пэртыныгъэр зыIыгъхэм ащыщ. 2018-рэ илъэсым тичIыгулэжьхэм пстэумкIи къаугъоижьыгъэр тонн мин 553-рэ мэхъу.

Садхэм ялэжьынрэ хэтэрыкI къэгъэкIынымри хэпшIыкIэу республикэм зыщаушъомбгъу. Охътэ кIэкIым пхъэшъхьэ-мышъхьэ къэзытырэ чъыг лъэпкъхэм пстэумкIи гектар 2000 арагъэубытыгъ. Ащ щыщэу 189-р блэкIыгъэ илъэсыр ары загъэтIысхьагъэр. Тимэкъумэщ предприятиехэм илъэсыбэ хъугъэу Италием испециалистхэм Iоф зэрадашIэрэм ишIуагъэкIэ ащ фэдэ садхэм республикэм зыщаушъомбгъу.

Адыгеир зэрыгушхорэ адыгэ къуаеми АР-м и ЛIышъхьэ игугъу къышIыгъ. Тонн мин 13,6-рэ блэкIыгъэ илъэсым республикэм къыщыдагъэкIыгъ. 2021-рэ илъэсым тонн мин 16,5-м нагъэсыным ыуж итых. Ащ пае щэу къыдагъэкIырэри нахьыбэ ашIын гухэлъ яI. 2018-рэ илъэсым тонн мини 119-рэ зэрэхъугъэр.

Мэкъумэщ хъызмэтым хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм лъэшэу фэIорышIэхэрэм ащыщ къэралыгъо IэпыIэгъур. БлэкIыгъэ илъэсым езгъэжьэгъэкIэ фермер 48-мэ ыкIи унагъоу былымэхъо фермэ зэхэзыщэмэ зышIоигъоу 3-мэ грантхэр аратыгъэх. ПстэумкIи сомэ миллиони 127-рэ ащ пэIухьагъ. Мэкъумэщ хъызмэтым хэхъоныгъэхэр егъэшIыгъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ республикэ программэм къыдыхэлъытагъэхэм ягъэцэкIэн зэкIэмкIи пэIуагъэхьагъэр сомэ миллин 465-рэ мэхъу.

АР-м и ЛIышъхьэ идоклад лъэныкъо пстэури къыхыригъэубытагъ. ПсэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым къытегущыIэзэ, хэкIым идэщынкIэ системакIэу тызытехьагъэм къыдыхэлъытагъэхэм, коммунальнэ инфраструктурэм иIофхэм, псэупIэхэм ятынкIэ, щагухэм ыкIи общественнэ чIыпIэхэм язэтегъэпсыхьанкIэ зэшIохыгъэ хъугъэхэм, гухэлъэу яIэхэм игъэкIотыгъэу къатегущыIагъ. Туризмэм ихэхъоныгъэхэми, пшъэрылъэу а лъэныкъомкIэ зыфагъэуцужьыхэрэми мымакIэу ягугъу къышIыгъ.

Зэпстэури зы докладкIэ къэпIон зэрэмылъэкIыщтыр къыхигъэщызэ, зигугъу къымышIыгъэу къэнагъэхэми лъэшэу анаIэ зэратырагъэтырэм ащ къыкIигъэтхъыгъ. ЦIыфхэм АР-м и ЛIышъхьэ занкIэу зыкъыфагъэзэн амал джырэблагъэ зэряIагъэм, линие занкIэм, игугъу къышIызэ, республикэм исхэм ягумэкIыгъохэр джащыгъум джыри нахь лъэшэу къызэрэлъэгъуагъэхэр къыIуагъ. Зэпхыныгъэ амалхэр зэкIэ, зэхахьэхэри, зэIукIэгъухэри, СМИ-ри, приемнэхэри, социальнэ сетьхэри, нэмыкIхэри, агъэфедэзэ цIыфхэм нахь апэблагъэу адэгущыIэхэмэ, гумэкIыгъохэм нахьыбэу ащыгъуазэ зэрэхъущтхэм, ахэм ядэгъэзыжьын нахь зэрагъэпсынкIэшъущтым къыкIигъэтхъыгъ.

- ТэркIэ анахь шъхьаIэр цIыфхэм ящыIэкIэ-псэукIэ нахьышIу хъуныр ары, - къыIуагъ республикэм ипащэ. – Ахэм яеплъыкIэхэр къыдэтлъытэхэзэ, анахь шъхьаIэ тшIыщтхэр, анахьыбэу Iоф зыдэтшIэщтхэр къыхэтхынхэ фае. ФедерациехэмкIэ Советымрэ Къэралыгъо Думэмрэ Адыгеим илIыкIоу ащыIэхэми, Къэралыгъо Советым – Хасэм идепутатхэми, министрэхэм я Кабинет хэтхэми, правэухъумэкIо орган пстэуми, общественнэ организациехэми, зэкIэ республикэм щыпсэухэрэми «тхьашъуегъэпсэу» къышъуасIомэ сшIоигъу. ЗэшIохыгъэ хъугъэр зэкIэми зэдытишIушIагъ, тапэкIэ шIэгъэн фаери тызэкъотэу зэдэтшIэн фае.

Нэужым Парламентым иповесткэ щыгъэнэфэгъагъэхэм депутатхэр атегущыIагъэх. ПстэумкIи ар Iофыгъо 72-рэ хъущтыгъ.

2019-рэ илъэсымкIэ республикэ бюджетым, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыпIэхэм, энергетикэм иIофхэм, фэтэрыбэу зэхэт унэхэм ыкIи нэмыкIэу амыгъэкощырэ мылъкум хахьэхэрэм яшIын лъыплъэгъэным ищыкIэгъэ тхылъхэм, нэмыкIхэм афэгъэхьыгъэ хэбзэгъэуцугъэхэм зэхъокIыныгъэхэр афэшIыгъэнхэм афэгъэхьыгъэ законхэм, законопроектхэм, НыбжьыкIэ парламентэу АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм щызэхащагъэм хэтыщтхэм атегущыIагъэх, аштагъэх.

ХЪУТ Нэфсэт.