Тигъэзет къызэрэхиутыгъэу, республикэм щыпсэурэ цIыфхэу упчIэ зиIэхэм Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат занкIэу зыфагъэзэн амал яIагъ.

Мыщ фэдэ зэдэгущыIэгъу шIыкIэр цIыфхэм ашIогъэшIэ-гъон хъугъэ ыкIи упчIэ миным ехъу республикэм ипащэ къыфагъэхьыгъ. СыхьатитIум ехъурэ кIогъэ эфирым КъумпIыл Мурат упчIабэхэм, ащ хэхьэх муни­ципалитетхэм къащатырахыгъэ видеоупчIэхэр, джэуапхэр къаритыжьыгъэх, игъо зыфимы­фагъэхэми зэрахэплъэщтхэр, ахэр зэхэфыгъэхэ зэрэхъущтхэр пы­тагъэ хэлъэу къыIуагъ.

Мыщ фэдэ амал зэрэщыIэр цIыфхэм къызфагъэфедэзэ, псэупIэ-коммунальнэ хъызмэтым, медицинэм, анахьэу фэгъэкIотэныгъэ зиIэхэм Iэзэгъу уцхэр игъом аIэкIэгъэхьэгъэнхэм, гъэсэныгъэм, предпринимательствэ цIыкIум ыкIи гурытым хэхъоныгъэхэр ашIынхэм, псэупIэхэм язэтегъэпсыхьан, куп зырызхэм псэукIэ амалэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэным, нэмыкI лъэныкъохэм япхыгъэ упчIэхэр АР-м и ЛIышъхьэ фагъэзагъэх.

Экономикэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэм, щыIэкIэ-псэукIэр на­хьышIу хъуным, псауныгъэр къэухъумэгъэным, гъэсэныгъэм, зекIоным хэхъоныгъэхэр ашIынхэм афэшI непэ зэшIуахырэ Iофыгъохэм, анахьэу анаIэ зы­тырагъэтыхэрэм республикэм ипащэ къащыуцугъ.

— Iоф зэрэтшIэн фэе шIыкIэр, анахьэу тызлъыплъэн фэе лъэныкъохэр дэгъоу къыд­гурэIох. Къэралыгъом ипащэ ижъоныгъокIэ унэ­шъуакIэ а пшъэрылъхэр къыдыхэлъытагъэх. Ахэр гъэцэ­кIэгъэнхэм пае лъэпкъ проектхэр щыIэх. Джащ фэдэу шъолъырым социальнэ-экономикэ хэхъоныгъэу ышIыщтхэм я Стратегие блэкIыгъэ илъэсым ыкIэм тштагъэ. Гу­хэлъ шъхьаIэу тиIэхэр цIыф­хэм ягъашIэ ыкIи яхахъохэр нахьыбэ хъунхэр, ящыIэ­кIэ-псэукIэ нахьышIу шIыгъэныр арых. А пшъэрылъхэр зэри­фэшъуашэу зэшIохыгъэнхэм тыпылъыщт, — къыIуагъ Къум­пIыл Мурат.

ЗэнкIэ зэдэгущыIэгъум илъэ­хъан цIыфхэм къаIэтыгъэ гу­мэкIыгъохэр зэхэфыгъэхэ зы­хъукIэ, гухэлъэу яIэхэм ащыщыбэхэр щыIэныгъэм щыпхырыщыгъэхэ зэрэхъущтхэр АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ.

ЦIыфхэм къатыгъэ упчIа­бэхэр псауныгъэр къэухъумэгъэным епхыгъэх. Шъоущыгъу ыкIи адэбз уз зиIэхэм Iэзэгъу уцхэр зэраIэкIагъахьэрэ шIыкIэм нэбгырабэ егъэгумэкIы. АР-м и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, Iэзэгъу уцхэм ящэфын пэIуагъэхьэрэ ахъщэр мы илъэсым нахьыбэ ашIыгъ. Уз хьылъэхэу, ау бэхэм къямыузыхэрэм ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэм ящэфын пэIухьэрэ мылъкур джы федеральнэ гупчэм ипшъэрылъ зэрэхъугъэм къы­хэкIыкIэ, республикэм сомэ мил­лион 84,3-рэ къыфэнэжьы. А ахъщэр шъоущыгъу уз зиIэхэм Iэзэгъу уцхэр аIэкIагъэхьаным пэIуагъэхьащт. Ащ ишIуагъэкIэ мы фэIо-фашIэм пэIухьэрэ мылъкур сомэ миллиони 108-м нэсыщт, 2018-рэ илъэсым егъэ­пшагъэмэ, а пчъагъэр фэди­тIукIэ нахьыбэ хъущт.

Адэбз уз зиIэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным, ахэм ящыкIэгъэ медицинэ IэпыIэгъур зэрифэшъуашэу арагъэгъотыным анаIэ зэрэтырагъэтыщтыр республикэм ипащэ хигъэунэ­фыкIыгъ. Мы узыр зиIэхэм химиотерапие акIунымкIэ ящыкIэгъэ Iэзэгъу уцхэр нахьышIоу аIэкIагъахьэзэ ашIынэу агъэ­нафэ. Ащ пае шIокI зимыIэ медицинэ страхованиемкIэ фон­дым къыхэхыгъэ мылъкур блэкIыгъэ илъэсым егъэпша­гъэмэ, сомэ миллиони 110-кIэ нахьыбэ хъущт.

Адыгэ республикэ клиническэ сымэджэщым епхыгъэу ашIыгъэ Диагностическэ гупчэр мы илъэсым иапэрэ квартал къызэIуахыщт. Ащ игъэпсын сомэ миллион 550,5-рэ пэIуагъэхьагъ. Джащ фэдэу гухэ-лъэу щыIэхэм ащыщ сомэ миллиони 114,5-рэ зытефэщт Джэ­джэ район сымэджэщым ишIын, сомэ миллиони 180-м ехъу зыосэ перинатальнэ гупчэм иот­делениеу сабыйхэр къыз­ща­гъэхъухэрэм ипсэуалъэ ятфэ­нэрэ къат тешIыхьажьыгъэныр, республикэм ипсэупIитIумэ фельдшер-мамыку IэзапIэхэр ащыгъэпсыгъэнхэр. Лъэпкъ проектэу «Псауныгъэр къэу­хъумэгъэныр» зыфиIорэм 2019-рэ илъэсым сомэ миллион 335,5-рэ пэIуагъэхьанэу агъэ­нафэ. БлэкIыгъэ илъэсыр пштэ­мэ, мы лъэныкъом сомэ миллиарди 6,6-рэ пэIуагъэхьагъэмэ, 2019-м а пчъагъэр джыри на­хьыбэ ашIыщт, сомэ миллиарди 7,6-м нагъэсыщт.

— Медицинэм ылъэныкъо­кIэ тшIэрэм шIуагъэ къытыным фэшI зисэнэхьат хэ­шIыкI фызиIэ IофышIэхэр тищыкIагъэх. АщкIи, нэмыкI лъэны­къохэмкIи гумэкIыгъоу щыIэ­хэр зэшIохыгъэнхэм тыпы­лъыщт. Медицинэ фэIо-фа­шIэ­хэм ягъэцэкIэн шIуагъэ къы-­тэу зэхэщэгъэным фэшI зэ­хэубытэгъэ екIолIакIэ къы­фэд­гъотын фае. МыщкIэ ведомствэм пшъэрылъ гъэнэфа­гъэхэр фэзгъэуцугъэх, ахэм анахь шъхьаIэр специалистхэм яIофшIэн зэрифэшъуашэу агъэцэкIэныр ары, — ­къыIуагъ КъумпIыл Мурат.

КIэлэцIыкIу IыгъыпIэм зисабый зыгъакIо зышIоигъохэм къатыгъэ упчIэхэми АР-м и ЛIышъхьэ джэуапхэр къаритыжьыгъэх. Ащ къызэриIуа­гъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым мыщ фэдэ гъэсэныгъэм иучреждении 4-мэ яшIын республикэм щырагъэжьагъ, мы илъэсым ахэм япчъагъэ джыри щы къы­хэхъощт, тапэкIи а IофшIэныр лъагъэкIотэщт. Джащ фэдэу кIэлэцIыкIу ыкIи спорт пло­щадкэхэр, физкультурнэ-псауныгъэр зыщагъэпытэрэ комп­лексхэр агъэпсыщтых. Спортым, физическэ культурэм пы­щэгъэ кIэлэцIыкIухэм, ныбжьыкIэхэм япчъагъэ нахьыбэ шIы­гъэным ахэр фэIорышIэщтых.

ЦIыф купхэми республикэм ипащэ зыкъыфагъэзагъ. Гущы­Iэм пае, Мыекъопэ районым ипоселкэу Табачнэм щыпсэухэ­рэм урамхэр къызэрагъэнэфыхэрэм щегъэжьагъэу кIэлэ­еджакIохэр зезыщэрэ автобус зэрямыIэм нэсэу ыгъэразэхэрэп.

Мы гумэкIыгъохэр дэгъэзыжьыгъэнхэм пае министерствэхэм ыкIи муниципалитетым ипащэхэм АР-м и ЛIышъхьэ пшъэрылъ гъэнэфагъэхэр афи­шIыгъэх. Джащ фэдэу Iофхэм язытет зэригъэшIэнэу ыкIи пшъэ­рылъхэр зэрагъэцакIэхэрэр зэригъэлъэгъунэу КъумпIыл Мурат мы псэупIэм кIонэу рихъухьагъ.

Республикэм ирайонхэм ащы­псэухэу видео шIыкIэмкIэ АР-м и ЛIышъхьэ зыкъыфэзыгъэза­гъэхэм яIофыгъохэр зэхэ­фы­гъэнхэм фытегъэпсыхьэгъэ пшъэ­рылъхэр къоджэ псэупIэхэм япащэхэм зэрагъэцакIэрэм лъыплъэщтых, яIофшIэн уасэ фашIыщт. Адыгеим ит псэупIэ­хэм хэхъоныгъэхэр ашIынхэмкIэ, щыIэкIэшIу адэлъынымкIэ ахэм зэфэдэ амалхэр аIэкIэ­лъынхэм республикэм ипащэхэм анаIэ тет. Ау ежь цIыфхэми япсэупIэ нахьышIу, нахь дахэ зэрашIыщтым пылъынхэ фае. АщкIэ къуаджэу Блащэ­псынэ щыпсэухэрэм щысэшIу къызэрагъэлъэгъуагъэр КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ.

Къуаджэм дэсхэр сыдигъуи зыщызэрэугъоищтыгъэхэ, цIыф­кIуапIэу щыт культурэм иунэхэм ямэхьанэ зыкъегъэIэты­жьыгъэным иIофыгъуи зэнкIэ зэдэгущыIэгъум къыщаIэтыгъ. Мы лъэныкъом мэхьанэшхо зэ­риIэр къыдалъытэзэ, къуа­джэ­хэм адэт мыщ фэдэ учреж­дениехэм ягъэцэкIэжьын ыуж ихьагъэх. БлэкIыгъэ илъэсым культурэм иунитф агъэцэкIэ­жьыгъ, къуаджэу Фэдз кIэу щашIынэу щырагъэжьагъ. Мы илъэсым учреждении 8-мэ гъэ­цэкIэжьынхэр арашIылIэщтых.

Социальнэ инфраструктурэм игъэпсын къыдыхэлъытагъэу гъогухэм, газ ыкIи псырыкIуапIэхэм яшIын лъагъэкIотэщт. «Непэрэ шапхъэхэм адиштэрэ къэлэ щыIакIэр гъэпсыгъэныр» зыфиIорэ проектым епхыгъэу ашIэщтыр нахьыб. 2019-рэ илъэ­сым щагу 36-рэ ыкIи общест­веннэ чIыпIэ 24-рэ зэтырагъэ­псыхьанхэу агъэнафэ. Ащ сомэ миллион 251,2-рэ пэIуагъэ­хьащт. Джащ фэдэу Адыгэкъалэ загъэпсыгъэр илъэс 50 зэ­рэхъурэм ипэгъокIэу ащ IэпыIэгъу фэхъунхэ унашъо ашIыгъ, муниципалитетым хэхъоныгъэ­хэр ышIынхэмкIэ ахъщэ тедзэ фатIупщыщт.

ЦIыфхэм упчIэу къатыгъэхэм ащыщыбэ урамхэм, об­щественнэ транспортыр къызщыуцурэ чIыпIэхэм, гъогухэм, нэ­мыкI псэуалъэхэм язэтегъэ­псыхьан епхыгъэх. Автомобиль гъогухэм ягъэцэкIэжьын, урам­хэм язэтегъэпсыхьан пэIухьащт мылъкур республикэ бюджетым илъэс къэс къызэрэхахырэр АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ. БлэкIыгъэ илъэсым шъолъырым ит гъогу псэолъэ 31-рэ агъэкIэжьыгъ, ащ сомэ миллион 220-рэ фэдиз тефагъ. Мы илъэс­ми а IофшIэныр лъагъэкIуатэ, гумэкIыгъо зыдэщыIэ гъогу Iахьхэм ягъэцэкIэжьын сомэ миллион 450-рэ пэIуагъэхьанэу агъэнафэ. Сабыибэ зэрыс унагъохэм чIыгу Iахьхэр защаратыгъэ чIыпIэхэм инфраструктурэ ащыгъэпсыгъэным иIофыгъуи едзыгъо-едзыгъоу зэшIохыгъэ хъущт. Зянэ-зятэ зимыIэжь нэбгыри 113-мэ мы илъэсым псэупIэхэр арагъэгъотыщтых.

Фэтэрыбэу зэхэт унэхэм игъэ­кIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр яшIылIэгъэнхэм ипрограммэ зэрагъэцакIэрэм иIофыгъуи республикэм ипащэ инэплъэгъу ригъэкIырэп. ГущыIэм пае, къалэу Мые­къуапэ дэт мыщ фэдэ унэр шапхъэхэм адимыштэу зэра­гъэцэкIэжьыгъэр цIыфхэм къа­Iуагъ. АР-м и ЛIышъхьэ ипшъэ­рылъкIэ ко­миссие зэхащагъ, гумэкIыгъор зыфэдэр зэгъэ­шIэгъэным фэшI а чIыпIэм щы­Iагъэх. Респуб­ликэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, IофшIэнхэр зы­гъэцэкIагъэм щыкIагъэхэр зэкIэ дигъэзыжьыщтых.

Республикэм икъэлэ шъхьаIэ иурамэу Хьахъуратэм ыцIэ зы­хьырэм тесхэми АР-м и ЛIы­шъхьэ зыкъыфагъэзагъ. КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, ощхэу къещхырэр зэрылъэдэщт псэуалъэу урымым ыбгъукIэ щытыщтым ишIын фытегъэ-­псы­хьэгъэ проектнэ-сметнэ до­ку­ментациер агъэхьазырыгъ. Адыгеир загъэпсыгъэр илъэси 100 зэрэхъурэм ихэгъэунэфыкIын къыдыхэлъытэгъэ Iоф­шIэнхэм мы объектыр ахагъэуцуагъ. АщкIэ УФ-м псэолъэшIынымкIэ и Министерствэ шъо­лъырым IэпыIэгъу къыфэхъунэу ыкIи федеральнэ гупчэм ­мылъку къыфитIупщынэу щэгугъых.

Дамбэхэм ягъэпытэн, за­шъо­хэрэ псыр шапхъэхэм адиштэным япхыгъэ упчIэхэри мы­ма­кIэу къэуцугъэх. Псыхъохэр нэпкъ­хэм къадэмыкIынхэм фы­тегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэхэм язэхэщэн пэIухьащт ахъщэр фэдитIукIэ нахьыбэ ашIыгъ. За­шъохэрэ псым изытет нахьышIу хъуным фэшI ар зыщау­гъоирэ псэуалъэм ишIын блэ­кIыгъэ илъэсым рагъэжьагъ. Джащ фэдэу инженернэ коммуникациехэр агъэкIэжьыщтых, нэмыкI IофшIэнхэр агъэцэкIэщтых. Пыдзэфэ пытэхэм ягъэзекIон, хэкIым идэщынкIэ шапхъэу щыIэхэм агъэгумэкIырэри макIэп. АР-м и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, цIыфхэм со­циальнэ IэпыIэгъу ягъэгъотыгъэнымкIэ бюджетыр нахьыбэ ашIыгъ, ащ къыхэкIыкIэ хэкIым идэщын пэIухьэгъэ ахъщэм изы Iахь къызэкIэгъэкIожьыгъэнымкIэ къэралыгъом фитыныгъэу къаритырэр фэгъэкIотэныгъэ зиIэхэм къызфагъэфедэн фае.

Бизнес цIыкIум ыкIи гурытым хэхъоныгъэхэр ашIынхэм, мыщ хэщагъэхэм IэпыIэгъу афэхъугъэным, инвестициехэр на­хьыбэ шIыгъэнхэм япхыгъэ упчIэхэми АР-м и ЛIышъхьэ джэуапхэр къаритыжьыгъэх. Республикэм ипащэ къызэриIуагъэмкIэ, къэралыгъо программэм къыды­хэлъытагъэу сомэ миллиони 130-рэ фэдиз хъурэ ахъщэ Iэ­пы­Iэгъу мы илъэсым аграриехэм аIэкIэхьащт. Джащ фэдэу лъэпкъ проектхэм ягъэцэкIэн епхыгъэу мэкъумэщ хъызмэтым хэщагъэхэм сомэ миллион 42,8-рэ афатIупщыщт.

Мыекъуапэ игупчэ ермэлыкъ­хэр зэрэщызэхащэщт шIыкIэм ыгъэгумэкIыхэрэми республикэм ипащэ зыкъыфагъэзагъ. КъумпIыл Мурат къы­зэрэхигъэ­щыгъэмкIэ, урамэу Советскэм щыIэгъэ площадкэм ычIыпIэ ер­мэлыкъхэр зыщы­рагъэкIо­кIынхэ алъэ­кIыщт чIыпIищ къыхахыгъ. Мыщ дэ­жьым щэфа­кIохэм ыкIи ща­кIохэм яшIои­гъо­ны­гъэхэр къыда­лъы­та­гъэх.

Мэхьанэшхо зиIэ лъэныкъоу АР-м и ЛIышъхьэ ынаIэ зытыридзагъэр адыгэ къуаем икъыдэгъэ­кIын ары. Джы мы гъомылапхъэм ыцIэ зыщагъэфедэн алъэ­кIыщт закъор тирес­публик ары. Ащ фэдэ унашъом ишIуагъэкIэ тишъолъыр Iоф щызы­шIэрэ щэ заводхэм къыдагъэ­кIырэ адыгэ къуаем ипчъагъэ хэп­шIыкIэу хэхъуагъ.

Джащ фэдэу лъэпкъ культу­рэм, зекIоным хэхъоныгъэхэр ашIынхэм, адыгабзэм изэгъэшIэн, нэмыкIхэм япхыгъэ уп­чIэ­хэм АР-м и ЛIышъхьэ джэуап­хэр къаритыжьыгъэх.

— ЦIыфхэм занкIэу, шъхьэ­ихыгъэу тадэгущыIэныр ти­IофшIэнкIэ анахь шъхьаIэу щыт. Арышъ, зыкъысфэзы­гъа­зэхэрэм садэгущыIэжьынымкIэ амал зэфэшъхьафхэр сэгъэфедэх — къэбар жъу­гъэм иамалхэр, социальнэ хъы­тыур, цIыф зэхахьэхэр, общественникхэм адысиIэ зэIукIэгъухэр. Ащ фэдэ шIыкIэр республикэм ихэбзэ къулыкъухэм, анахьэу муниципалитетхэм, ащагъэфе­дэным анаIэ тырясэгъадзэ. Не­пэрэ Iофтхьабзэми ар къы­­ушыхьатыжьыгъ. Гумэ-кIы­гъохэм ащыщхэр мы чIыпIэм щызэшIохыгъэхэ хъугъэ, адрэхэм алъэныкъокIэ пшъэ­рылъхэр афэсшIыгъэх, ахэр гъэцэкIагъэхэ зэрэхъурэм сы­лъыплъэщт, — къыхигъэ-щыгъ кIэухым АР-м и ЛIышъхьэ.

ЗэнкIэ зэдэгущыIэгъум къыщаIэтыгъэ упчIэхэр зыдэлъ папкэр КъумпIыл Мурат раты­жьыгъ. АР-м и ЛIышъхьэ ипшъэ­рылъкIэ ахэм зэкIэми ахэплъэ­щтых, зытефэрэ къулыкъухэм, ведомствэхэм аIэкIагъэхьащтых. Программэр рамыгъажьэзэ цIыфхэм ягумэкIыгъохэм ащыщхэр зэхэфыгъэхэ зэрэ­хъугъэми мэхьанэшхо иI.

ГумэкIыгъоу щыIэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэмкIэ мыщ фэдэ зэдэгущыIэгъу занкIэм шIогъэшхо къызэритырэм щэч хэлъэп. ЦIыфхэм шъхьэихыгъэу адэгущыIэрэ, амалэу щыIэмкIэ ахэм яIофыгъохэр зэхэфыгъэнхэм зынаIэ тет ыкIи IэпыIэгъу афэ­хъурэ пащэм обществэм цыхьэ фешIы. Ащ фэд АР-м и ЛIы­шъхьэу КъумпIыл Мурат. Зыгъэхьазырыгъэр

ТХЬАРКЪОХЪО Адам. КъТРК-у «Адыгеим» ивидеотехыгъэхэмкIэ сурэтхэр къыт­IэкIигъэхьагъэх.