Адыгэ Республикэм хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ иколлегие игъэкIотыгъэ зэхэсыгъоу тыгъуасэ иIагъэм къулы­къум 2018-рэ илъэсым Iофэу ышIагъэм изэфэхьысыжьэхэр щашIыгъэх ыкIи къихьэгъэ илъэсым иапэрэ мэзих телъытэгъэ пшъэрылъхэр агъэнэфагъэх. Зэхэсыгъом иIофшIэн хэлэжьагъэх Адыгеим и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, УФ-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэ игуадзэу Виталий Шуликэ, республикэм ихэбзэухъумэкIо къулыкъухэм япащэхэр, нэмыкIхэри.

Iофтхьабзэм КъумпIыл Мурат пэублэ псалъэ къыщишIызэ, блэкIыгъэ илъэсым министерствэм Iофышхо зэрэзэшIуихыгъэр къыIуагъ, ащкIэ зипшъэ­рылъхэр щытхъу хэлъэу зыгъэцэкIэгъэ полицием икъулыкъу­шIэхэм рэзэныгъэ гущыIэхэр апигъохыгъэх. НэмыкI субъект­хэм ягъэпшагъэмэ, Адыгеим щызэрахьэхэрэ бзэджэшIагъэ­хэм япчъагъэ зэрэмакIэр, а къэгъэлъэгъонымкIэ шъолъыр анахь дэгъухэм ясатырэ зэрэхэтыр хигъэунэфыкIыгъ. Ведомствэм лъэныкъуабэмкIэ къэгъэ­лъэгъонхэу иIэхэр нахьышIу зэрэхъугъэхэм ишIуагъэкIэ пшъэрылъхэр зэрифэшъуашэу зэшIохыгъэ хъугъэх. ГущыIэм пае, тыгъоным, бзэджэшIэгъэ хьылъэхэм ыкIи хьылъэ дэдэхэм япхыгъэ хэбзэукъоныгъэу зэхафын алъэкIыгъэр нахьыб. Хъун­кIэным, ешъуагъэхэу е наркотик агъэфедагъэу зэрахьагъэхэ бзэ­джэшIагъэхэм япчъагъи нахь макIэ хъугъэ.

— ТэркIэ анахь мэхьанэшхо зиIэхэ къэгъэлъэгъонхэм ащыщ зыныбжь имыкъугъэ­хэм зэрахьагъэхэ бзэджэшIагъэхэм япчъагъэ процент 35-рэ фэдизкIэ къызэреIыхыгъэр. Ар дгъэпытэн, Iэтахъо­хэр бзэджэшIэ купхэм ахэщагъэхэ мыхъунхэм, ащ фытегъэпсыхьагъэхэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэр гъэлъэшыгъэнхэм тапэкIи тынаIэ атедгъэтын фае. БлэкIыгъэ илъэсым изэ­фэхьысыжьхэм къызэрагъэлъагъорэмкIэ, общественнэ чIыпIэхэм ащызэрахьагъэхэ бзэджэшIагъэхэм япчъагъэ нахь макIэ хъугъэ. Ащ епхыгъэ IофшIэным шIуагъэ къытэу зэхэщагъэ зэрэхъугъэм ишы­хьат 2018-рэ илъэсым къэралыгъом ипащэ ихэдзынхэр щынэгъончъэу шъолъырым зэрэщырекIокIыгъэхэр. Полицием ыкIи нэмыкI хэбзэухъу­мэкIо къулыкъухэм яIо зэхэлъэу Iоф зэрэзэдашIагъэм къыхэкIэу общественнэ рэ­хьатныгъэр укъуагъэ хъугъэп, ащи мэхьанэшхо иI, — къы­Iуагъ КъумпIыл Мурат.

Гъэхъагъэхэу щыIэхэм ада­кIоу, щыкIагъэхэу ведомствэм ыпашъхьэ щытхэми АР-м и ЛIышъхьэ къащыуцугъ.

Анахьэу ынаIэ зытыридзагъэр Интернетым иамалхэр къыз­фагъэфе­дэхэзэ хэбзэнчъэу нар­котикхэр къезыгъэкIокIыхэрэм, зыщэхэ­рэм апэшIуекIогъэныр ары. Мы Iофыгъом ыгъэгумэкIы­хэу цIыф­хэм пчъагъэрэ за­къы­зэрафагъа­зэрэр хигъэунэфы­кIыгъ. Ау мы лъэныкъомкIэ ведомствэм ип­шъэрылъхэр зэригъэцакIэхэрэм уигъэрэзэпэнэу щытэп, арышъ, мыщкIэ IофшIэныр нахь гъэлъэ­шыгъэн фае.

— Министерствэм иIофшIэн зыщигъэлъэшын фэе лъэныкъо­хэм ащыщ гъогурыкIоныр щынэгъончъэу щытыным лъыплъэгъэ­ныр. БлэкIыгъэ илъэсым хъу­гъэ-шIагъэхэм япчъагъэ тIэкIу нахь макIэ хъугъэ, ау ащ дакIоу хэкIодагъэхэм ахэхъуагъ. Ащ къыхэкIыкIэ республикэм ихэбзэ, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьын ыкIи хэбзэухъумэкIо къулыкъу­хэр зэгъусэхэу мы лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет зэхафын, хэкIыпIэхэм яусэнхэ фае. Ава­риехэм япчъагъэ нахь макIэ хъуным, ащ дакIоу тицIыфхэр къэтыухъумэнхэм фэшI тэ къыт­тефэрэр зэкIэ дгъэцэкIэщт, шэпхъэшIухэм адиштэхэрэ гъогукIэхэм яшIын лъыдгъэкIотэщт, зищыкIагъэхэм гъэцэкIэжьынхэр ятшIылIэщтых, — къыхигъэщыгъ республикэм ипащэ.

ГъогурыкIоным ишапхъэхэр зыукъохэрэр къыхэгъэщыгъэнхэм фэIорышIэрэ видео ыкIи сурэт тезыхырэ камерэхэр гъогухэм ащыгъэуцугъэнхэм республикэм мэхьанэшхо щыра­ты. Непэрэ мафэм ехъулIэу ащ фэдэ комплекс 45-мэ Iоф ашIэ. Гухэлъэу щыIэмкIэ мыщ фэдэ техническэ пкъыгъуи 150-рэ джыри агъэуцунэу ары. ТицIыфхэм ящынэгъончъагъэ къэ­ухъумэгъэныр, гъогухэм къатехъухьэхэрэ хъугъэ-шIагъэхэм, ахэм ахэкIуадэхэрэм ыкIи шъобж ахэзыхыхэрэм япчъагъэ нахь макIэ шIыгъэныр АР-м и ЛIышъхьэ пшъэрылъ шъхьаIэу къегъэуцу.

Экстремизмэм епхыгъэхэ бзэджэшIагъэхэр республикэм къимыхъухьанхэм, ащ ныбжьыкIэхэр хэщагъэхэ мыхъуным пытагъэ хэлъэу укъекIолIэн зэрэфаер АР-м и ЛIышъхьэ къыIуагъ. Къэралыгъом ипащэ къызэрэхигъэщэу, обществэр «зэгозычы», Iофхэм язытет зэщызыгъакъо зышIоигъэхэм апэшIуекIогъэныр полицием икъулыкъушIэхэм япшъэрылъ шъхьаI. ХэбзэухъумакIохэм рагъэкIокIхэрэ пэшIорыгъэшъ Iофтхьабзэхэм цIыфхэр нахьыбэу къахагъэлажьэхэмэ ишIо­гъэшхо къызэрэкIощтыр, ащ дакIоу хэбзэукъоныгъэ зэрэзэрахьагъэм епхыгъэ къэбар зы­IэкIэлъхэу закъыфэзыгъазэ­хэрэм ялъэIухэр, ядэо тхылъхэр псынкIэу зэхэфыгъэнхэ зэрэфаер КъумпIыл Мурат къыхигъэщыгъ. Джащ фэдэу общественнэ организациехэм, волонтер объединениехэм зэпхыныгъэу адыряIэр нахь агъэпытэн зэрэфаем къэзэрэугъоигъэхэм анаIэ тыраригъэдзагъ.

— ШъуиIофшIэн зэхэщагъэ зэрэхъурэм бэ зэрелъыты­гъэр шъори дэгъоу къыжъугурэIо. Ащ илъэныкъо шъхьаIэр рес­публикэм зыпкъ итэу хэ­хъоныгъэ­хэр ышIынхэр, цIыф­хэм ящынэгъончъагъэ ухъу­мэ­гъэныр ары. Къэралыгъом ишъолъыр анахь рэхьатхэм Адыгеир ащыщ. Ащ фэдэу тыпсэуным республикэм иполицейскэхэм яIахьышхо хэлъ, — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.

Нэужым гущыIэр ыштагъ АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ иминистрэ ипшъэрылъхэр пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ зыгъэцэкIэрэ БрантI Мурадинэ. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, блэкIыгъэ илъэсым полицием икъулыкъушIэхэм анахьэу анаIэ зытырагъэтыгъэхэ лъэныкъохэм ащыщых бзэджэшIагъэхэм якъыхэгъэщын ыкIи ахэр къэмыхъунхэм пэшIорыгъэ­шъэу Iоф дэшIэгъэныр, общественнэ рэхьатныгъэр къэухъу­мэгъэныр, экстремизмэм ыкIи терроризмэм апэшIуекIогъэныр. ЗэкIэмкIи 2018-рэ илъэсым Адыгеим бзэджэшIэгъэ 4106-рэ щызэрахьагъ, зэхафын алъэкIыгъэр процент 70,1-рэ мэхъу. Мы къэгъэлъэгъонымкIэ пэрытныгъэ зыIыгъхэм шъолъыр ведомствэр ащыщ. БзэджэшIэгъэ хьылъэ­хэм ыкIи хьылъэ дэдэхэм язэхэфынкIэ Урысыем я 4-рэ чIыпIэр щиубытыгъ.

БлэкIыгъэ илъэсым респуб­ликэм ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм Iофтхьэбзэ минитIум ехъу ащызэхащагъ, общественнэ рэхьатныгъэр, лъэпкъ ыкIи дин зэгурыIоныгъэр аукъуагъэу агъэунэфыгъэп. М. БрантIым гумэкIыгъо шъхьаIэу зигугъу къышIыгъэхэр гъэпцIагъэ зыхэлъ, наркотикхэм хэбзэнчъэу ягъэзекIон япхыгъэ­хэ бзэджэшIагъэхэм, ахъщэ нэпцIэу къырагъэкIокIыхэрэм япчъагъэ зэрахэхъуагъэр ары. ЩыкIагъэхэу щыIэхэр дэгъэзыжьыгъэнхэм фэшI ведомствэм иIофшIэн нахь ыгъэлъэшынэу зэригъэнафэрэр къыхигъэщыгъ.

2018-рэ илъэсым Адыгеим игъогухэм хъугъэ-шIэгъэ 542-рэ къатехъухьагъ, ахэм нэбгыри 101-рэ ахэкIодагъ, 649-мэ шъобж­хэр атещагъэхэ хъугъэ. Ыпэрэ илъэсым егъэпшагъэмэ, авариехэм ыкIи ахэм шъобж ахэзыхыгъэхэм япчъагъэ тIэкIу нахь макIэ хъугъэ, ау, ыпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, хэкIода­гъэхэм япчъагъэ хэхъуагъ. Мыщ­кIэ гумэкIыгъохэр зэрэщыIэхэр къыдалъытэзэ, гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ Къэралыгъо автоинспекцием и ГъэIорышIапIэ иIофшIэн джыри нахь ыгъэлъэшын фаеу фагъэпытагъ.

— Республикэм щыпсэухэрэ цIыфхэм ярэхьатныгъэ, ящынэгъончъагъэ къэтыухъумэныр, бзэджэшIагъэ зезыхьэхэрэм атефэрэ пшъэдэкIыжьыр яд­гъэхьыныр типшъэрылъ шъхьа­Iэх. Ар къыдэтлъытэзэ тиIофшIэн дгъэпсын фае. ЫпэкIэ къызэрэщысIуагъэу, оперативнэ IофшIэным илъэныкъо зырызхэмкIэ гумэкIыгъохэр тиIэх, ахэр мы илъэсым дэдгъэзыжьынхэм тынаIэ тедгъэтын фае, — къы­Iуагъ БрантIэ Мурадин.

Виталий Шуликэ гущыIэр зештэм, АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ блэкIыгъэ илъэсым ипшъэрылъхэр зэригъэцэкIагъэхэм осэшIу фишIыгъ. 2018-рэ илъэсым Урысыем щыкIуагъэхэ Iофтхьэбзэ инхэу – УФ-м и Президент ихэдзынхэм, футболымкIэ Дунэе чемпионатым ахэлэжьагъэхэ цIыфхэм ящынэгъончъагъэ къэ­ухъумэгъэным республикэм ихэбзэухъумакIохэм яIахьышIу зэрэхэлъыр хигъэунэфыкIыгъ, ащкIэ ахэм къафэрэзагъ.

Зэхэсыгъом къыщаIэтыгъэхэ гумэкIыгъохэм федеральнэ министрэм игуадзэ къатегущыIэзэ, гъэпцIэным епхыгъэ бзэджэшIагъэхэм язэхэфын къулыкъу­шIэхэм анахьэу анаIэ тырагъэтын фаеу къыхигъэщыгъ. Сыда пIомэ бзэджашIэхэм нахьыбэрэмкIэ агъапцIэхэрэр социальнэу мыухъумэгъэ цIыфхэр, зыныбжь хэкIотагъэхэр арых. Джащ фэдэу IофшIэным илъэныкъо зырызхэмкIэ полицием иучастковэ уполномоченнэхэм япшъэрылъхэр зэрагъэцакIэ­хэ­рэм пащэр ыгъэрэзагъэп, щыкIагъэхэу щыIэхэр дагъэзыжьынхэу къафигъэпытагъ. Ведомствэм къулыкъу щызыхьыхэрэм псэукIэ амалхэу яIэхэр нахьышIу шIыгъэнхэм иIофыгъуи къыщыуцугъ, ащкIэ IофшIэныр нахь агъэлъэшынэу къариIуагъ.

АР-м и Къэралыгъо Совет – Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, АР-м и Апшъэрэ Хьыкум итхьаматэу Трахъо Аслъан коллегием изэхэсыгъо къыщыгущыIагъэх. АР-м и МВД Iоф зэрэдашIэрэм, язэпхыныгъэ шIуагъэу къытырэм, пшъэрылъ шъхьаIэхэу зэдыряIэхэм ахэр къатегущыIагъэх.

Зэхэсыгъом икIэух илъэсым къыкIоцI анахь чанэу Iоф зышIагъэхэ къулыкъушIэхэм ащыщхэр къыхагъэщыгъэх. АР-м и ЛIышъхьэ ирэзэныгъэ тхылъ зыфагъэ­шъошэгъэ нэбгырэ заулэмэ КъумпIыл Мурат афэгушIуагъ, къалэжьыгъэхэр аритыжьыгъэх. Джащ фэдэу республикэм и Парламент, щынэгъончъэнымкIэ федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгеим щыIэм ярэзэныгъэ тхылъхэр, ведомствэм итын лъапIэхэр, медальхэр, щытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр къэзылэжьыгъэхэр агъэшIуагъэх, мэфэкI шIыкIэм тетэу къатефэ­хэрэр аратыжьыгъэх.

ТХЬАРКЪОХЪО Адам.