Шъолъырым и Федеральнэ ыкIи изэгъэшIужь хьыкумышIхэм 2018-рэ илъэсым яIофшIэн зыфэдагъэм ыкIи тапэкIэ пшъэрылъэу зыфагъэуцужьыхэрэм защытегущыIэгъэхэ игъэкIотыгъэ зэхэсыгъо АР-м и Апшъэрэ хьыкум и Президиум джырэблагъэ зэхищагъ.

Зэхэсыгъом хэлэжьагъэх АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, Къэралыгъо Советым — Хасэм и Тхьаматэу Вла­димир Нарожнэр, Къыблэ федеральнэ шъолъырымкIэ УФ-м и Президент и Полно­мочнэ лIы­кIо и Аппарат АР-мкIэ ифедеральнэ инспектор шъхьаIэу Сергей Дрокиныр, лъыплъэн ыкIи хэ­бзэухъумэкIо къулыкъу­хэм япа­щэхэр. Iофтхьабзэр зэ­рищагъ АР-м и Апшъэрэ хьы­кум и Тхьа­матэу Трахъо Аслъан.

Адыгеим игъэцэкIэкIо хэбзэ къулыкъухэмрэ хьыкумхэмрэ язэдэлэжьэн зэрэзэхащэрэм КъумпIыл Мурат осэшIу фи­шIыгъ. Экономикэм хэхъоны­гъэхэр ышIынхэм, республикэм социальнэ зыпкъитыныгъэ илъыным фэшI мы системэм хэтхэм япшъэрылъхэр зэрагъэцакIэхэрэм мэхьанэшхо зэриIэр къыхигъэщыгъ. ХьыкумышI­хэм зэшIуахынхэ фэе Iофы­гъохэм япчъагъэ илъэс къэс нахьыбэ мэхъуми, ащ емылъытыгъэу, япрофессионализмагъэ къыщамыгъакIэу, къэ­ралыгъом пшъэрылъэу къа­фигъэуцугъэр щытхъу хэлъэу зэрагъэцакIэрэм ынаIэ тыри­дзагъ. Джащ фэдэу хьыкумхэм язэхэсыгъохэм присяжнэ заседательхэр ахэлэжьэнхэмкIэ агъэнэфэгъэ практикэм ишIо­гъэшхо къакIоу ылъытагъ.

— БлэкIыгъэ илъэсым изэ­фэхьысыжьхэм закъыфэб­гъазэмэ, хьыкумхэм уголовнэ, гражданскэ ыкIи административнэ Iоф мин пчъагъэ зэхафыгъ. Ахэм къадыхэлъыта- гъэу социальнэу мыухъу­ма­гъэхэ цIыфхэм, сабыйхэм яшIоигъоныгъэхэр къэухъумэгъэнхэм, ахэм яфитыныгъэхэр зэтегъэуцожьыгъэнхэм, шъып­къагъэ хэлъэу Iофхэр зэхэфыгъэнхэм шъунаIэ атетыгъ. Правосудием ылъэныкъокIэ тикъэралыгъо зэхъокIыны­гъэшIоу щыхъугъэхэм яшIуагъэкIэ хьыкум хабзэм цIыфхэм нахь цыхьэ фашIы, ахэм яфитыныгъэхэр къэухъумэ­гъэнхэмкIэ IофшIэныр нахь шIуагъэ къытэу зэхэщагъ ыкIи хьыкумыр нахь зэIухыгъэ хъу­гъэ. Ар къеушыхьаты рес­публикэм щыпсэухэрэ цIыф­хэм хьыкумхэм зыкъызэрафагъэзэгъэ пчъагъэм. Электроннэ зэпхыныгъэм иамал­хэр къызфэжъугъэфедэхэзэ Iофхэр нахь псынкIэу зэхэшъуфыхэ зэрэхъугъэм мэхьа­нэшхо иI. Ащ дакIоу цIыф-хэм хьыкумым цыхьэу фа­шIырэм зэрэхэхъуагъэр зэкIэми апшъэу щыт, — къыIуагъ КъумпIыл Мурат хьыкумышIхэм закъыфигъазэзэ.

Трахъо Аслъан къызэриIуагъэмкIэ, 2018-рэ илъэсым къыкIоцI хьыкумхэм Iоф 95500-рэ зэхафыгъ, 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ а пчъагъэр процент 20-м ехъукIэ нахьыб.

Хьыкумыр зэIухыгъэу щытыным, гумэкIыгъо зиIэ цIыф-хэм яIофыгъохэр нахь псынкIэу зэшIохыгъэнхэм, джащ фэдэу электроннэ правосудием исистемэ гъэпсыгъэным афэшI республикэм ихьыкумхэм ыкIи зэгъэшIужь хьыкумышIхэм яучасткэхэм адэжь Интернет-сайтхэр къащызэIуахыгъэх. 2018-рэ илъэсым ахэм нэбгырэ мин 48-рэ фэдиз къарыхьагъ. Хьыкумым цыхьэу къыфашIы­рэм зэрэхэхъуагъэр ащ къеушыхьаты. Джащ фэдэу Ин­тернетым иамалхэр къызфа­гъэфедэзэ хьыкумым зыкъыфэзыгъазэхэрэм япчъагъи хэ­хъуагъ. БлэкIыгъэ илъэсым АР-м и Апшъэрэ хьыкум мыщ фэдэ зэпхыныгъэмкIэ нэбгыри 122-мэ джэуапхэр аритыжьы­гъэх. Электроннэ шIыкIэмкIэ процессуальнэ документхэр хьы­­кумым IэкIэбгъэхьанхэ амал щыIэ зэрэхъугъэм ишIуагъэкIэ Iофхэм язэхэфынкIэ пIалъэу щыIэм ыкIи ахэм язытет на­хьышIум ылъэныкъокIэ зэхъо­кIыгъэ хъугъэ.

Анахь мэхьанэшхо зэраты­хэрэ Iофыгъохэм ащыщ цIыф­хэмкIэ правосудиер зэIухыгъэу ыкIи зыпари пэрыохъу къа­фэмыхъоу ахэм зафагъэзэн алъэкIынэу гъэпсыгъэныр.

2018-рэ илъэсым щылэ мазэм и 1-м щыублагъэу фитыныгъэхэу яIэхэр зэтырагъэуцожьынхэ гухэлъ яIэу нэбгырэ мин 67-м ехъумэ хьыкумхэм закъыфагъэзагъ. Ащ лъапсэу фэхъугъэр кредитхэр ыкIи займэхэр къызэрамытыжьхэрэм, псэупIэ хэбзэгъэуцугъэр зэраукъуагъэм, нэмыкIхэми япхыгъэ Iофхэм япчъагъэ зэрэхэ­хъуагъэр ары. Хэбзэгъэуцугъэм диштэу ахэм яIофхэм ахэплъагъэх, унэшъо гъэнэфагъэхэр ашIыгъэх.

ХьыкумышIхэм уголовнэ

Iоф 2122-рэ зэхафыгъ, 2017-рэ илъэсым егъэпшагъэмэ, ар процент 1,9-кIэ нахь макI. Мыщ фэдэ Iофэу зэхафыгъэхэм яструктурэ зэхъокIыныгъэ фэ­хъугъэп, блэкIыгъэ илъэсхэм афэдэу ахэр нахьыбэрэмкIэ тыгъоным, наркотикхэм ыкIи психотропнэ пкъыгъохэм ягъэзекIон, хъункIэным, гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэхэм, гъогурыкIоныр щынэгъончъэнымкIэ шапхъэу щыIэхэр зэраукъуа­гъэхэм япхыгъэх.

ИкIыгъэ илъэсым федеральнэ ыкIи зэгъэшIужь хьыкумышI­хэм административнэ Iоф мин 20-м ехъу зэхафыгъ, ыпэрэ илъэ­сым егъэпшагъэмэ, а пчъа­гъэр процент 16,4-кIэ нахьыб. КIэлэцIыкIухэм яшIоигъоны­гъэхэр ыкIи яфитыныгъэхэр зэраукъохэрэм фэгъэхьыгъэ гражданскэ Iоф 2329-рэ зэхафынэу хьыкумхэм аIэкIэлъыгъ, зыныбжь имыкъугъэхэм яфитыныгъэхэр зэтегъэуцожьыгъэнхэмкIэ дэо тхылъхэм япроцент 82,6-р агъэцэкIагъ.

ЯIофшIэн зэфэхьысыжьэу фэхъугъэхэм уагъэрэзэнэу зэ­рэщытыр А. Трахъом къыIуагъ, арэу щытми, джыри унаIэ зытебгъэтын фэе лъэныкъохэр къыхигъэщыхэзэ, хьыкумышIхэм яIофшIэн нахь агъэлъэшынэу, цIыфхэр къазэрэщы­гугъхэрэр къагъэшъыпкъэжьынэу къяджагъ. 2019-рэ илъэсым пшъэрылъ шъхьаIэу зыфагъэуцужьыхэрэм, гухэлъэу яIэхэм кIэкIэу къащыуцугъ.

ХьыкумышIхэм цIыфхэм фыщытыкIэу афыряIэ хъугъэм нахьышIум ылъэныкъокIэ зэ­хъокIыгъэ хъугъэ. Ар къыбгурыIонэу щыт. Сыда пIомэ непэ щыIэ хьыкумым пшъэрылъ шъхьаIэу иIэр гъэпщынэн за­къор арэп, цIыфым ифитыныгъэхэр зэтегъэуцожьыгъэнхэр, ахэм яхэбзэ шIоигъоныгъэхэр къэу­хъумэгъэнхэр арых. Адыгеим и Апшъэрэ хьыкум, къэлэ, район ыкIи зэгъэшIужь хьыкумышIхэм яIофшIэн джары зыфэгъэзагъэр.

КIарэ Фатим.