ЗэлъашIэрэ бзэшIэныгъэлэжьэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, Адыгэ (Щэрджэс) Дунэе Академием иакадемикэу, Урысыем ыкIи Адыгэ Республикэм шIэныгъэмкIэ язаслуженнэ IофышIэшхуагъэу Гъыщ Нухьэ Тыркубый ыкъор къызыхъугъэр илъэс 90-рэ зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ Iэнэ хъурае тыгъэгъазэм и 10-м гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым щыIагъ. Ащ кIэщакIо фэхъугъ институтэу Нухьэ илъэсыбэм зыщылэжьагъэм бзэшIэныгъэмкIэ иотделэу ежь зипэщагъэр.

МэфэкI Iофтхьабзэр шIуфэс псэлъэ кIэкIкIэ къызэIуихыгъ филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, институтым ипащэ игуадзэу Биданэкъо Марзият. ЦIыф Iэдэб зэгъэфагъэу, илъэс пшIы пчъа­гъэм лъэпкъ бзэшIэныгъэм емызэщыжьэу дэлэжьагъэм ыцIэкIэ Iэнэ хъураер зэрэзэхащагъэр зэри­гуапэр къыIуагъ, ар шIэныгъэлэжьышхор непэ лъэныкъуабэкIэ нэм къыкIэзгъэуцожьыщтэу ылъы­тагъ.
Iофтхьабзэр лъигъэкIотагъ адыгэ бзэшIэныгъэмкIэ отделым ипа­щэу Анцокъо Сурэт. Iоф зыдашIагъэу, зыкIырыплъыгъэхэу, IофшIэкIошхуагъэу Гъыщ Нухьэ иIахь гъэнэфагъэ лъэпкъ бзэшIэныгъэм иуцун-хэгъэхъон зэрэхилъхьагъэр къыIуагъ. Гъыщым итхылъэу «История становления и развития адыгейского языкознания» зыфиIорэм анахьэу къыщыуцугъ. Мы тхылъым шIэныгъэлэжь нэбгырэ 40 фэдизмэ яIофшIагъэ­хэр къызэрэдэхьагъэхэр, ахэмкIэ ежь авторым ишIошI-еплъыкIэхэр къызэрэриIотыкIыгъэхэр, бзэшIэныгъэм фэгъэхьыгъэ тхыгъэ пэпчъ гъунэ лъифэу, хъугъэр е мыхъугъэр зэрэкIигъэтхъыщтыгъэр къы­риIотыкIыгъ.
Филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, бзэмкIэ отделым иIофышIэ шъхьаIэу Атэжьэхьэ Сайхьат докладэу «БзэшIэныгъэм илъэгапIэ пытэу теуцогъэ шIэныгъэлэжь» зыфиIорэр къышIыгъ. ИкъэхъукIэ, иунагъо, иеджакIэ, ищыIэныгъэ гъогу къыIотагъ. Гъы­щыр ыгукIи ышъхьэкIи сыдигъуи лъэпкъ бзэшIэныгъэм епхыгъагъ, игъорыгъоу шIэныгъэ гъогум илъа­гъо пхырищыгъ; 1968-рэ илъэсым Адыгэ научнэ-ушэтэкIо институтым Iоф щишIэнэу ыублагъ. Мы илъэс дэдэм кандидат диссертациер, 1992-рэ илъэсым докторыцIэр къыухъумагъэх. Гъыщ Нухьэ имафэ пэпчъ бзэшIэныгъэм еп­хыгъагъ, ащкIэ хэутыгъэ тхыгъэу, тхылъэу иIэр бэ. ИIофшIагъэхэм ащыщхэм осэшхо шIэныгъэлэжьхэм къыфашIыгъ. Ахэм афэ­шъхьафэу, литературнэ произведениехэри иIэх, усэныри къыдэ­хъущтыгъ. Мы зэкIэми къы­уагъашIэ Гъыщ Нухьэ щэIэфэ хьалэлэу, зафэу лъэпкъ шIэныгъэ хьасэм зэрэщылэжьагъэр.
МэфэкI Iофтхьабзэм къыщыгущыIагъ институтым фольклорымкIэ иотдел ипащэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Цуекъо Нэфсэт. Адыгабзэр лъэшэу зи­кIасэу, зыухъумагъэу Гъыщ Нухьэ цIыф Iушэу, уигъэдэIон ылъэкIэу, шъхьэкIафэ хэлъэу, сэмэркъэу макIэри къекIоу ышIэу зэрэщытыгъэм ягугъу ащ къышIыгъ, адыгэ бзэшIэныгъэм хахъо ри­гъэшIыгъэу ылъытагъ.
Мы отдел дэдэм иIофышIэ шъхьаIэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу Къуекъо Асфар «Гъыщ Нухьэ адыгэ къэбарыжъмэ еплъыкIэу афыриIагъэр (Хъырцыжъ Алэм ищысэкIэ)» зыфиIорэр къыриIотыкIыгъ.

Iэнэ хъураем къырагъэблэгъэгъэ хьакIэу, Урысыем инароднэ сурэтышIэу, тхакIоу, журналистэу Къат Теуцожь ипсалъэ къыщыхигъэщыгъ ежь нахьи бэкIэ нахьы­жъыгъэми, мы нэбгыритIур ядунэелъэгъукIэкIэ зэтехьэхэу, шIэныгъэ лъэныкъуабэм гуапэ афэ­хъоу бэрэ атегущыIэхэу зэрэщытыгъэр. Щысэхэр, сурэтшIыгъэм фэдэу, нэм къыкIигъэуцоу къы­хьыгъ. Ежь Къатым Адыгэ шIэныгъэ институтыр икIэлэгъум къыщыублагъэу ыгукIэ икIасэу, еджэныр Грузием къыщиухи Мыекъуапэ къызэкIожьым къыщегъэжьагъэу мыр зэрикIопIа­гъэр, лIы гъэсагъэу Аулъэ Малыч, Шъхьэлэхъо Абу, ЗекIогъу Уцу­жьыкъо афэдэхэу чIэсыгъэхэм шIэныгъаби, нэхъои зэрахэлъыгъэр ыгу къыгъэкIыжьыгъ, непэ зыфызэхэхьэгъэхэ шIэныгъэлэ­жьэу Гъыщ Нухьэ шэн гъэтIы­лъыгъэ хэлъэу, акъыл къолъэу зэрэщытыгъэр, щэIэфэ адыгабзэм зэрэдэлэжьагъэр дэгъугъэу фи­лъэгъугъ.
Гуманитар ушэтынхэмкIэ институтым ишIэныгъэлэжьхэу Ем­тIылъ Разиет, Тэу Нуриет Гъыщ Нухьэ игушъхьэкIэн зыфэдагъэр щысэхэмкIэ къыраIотыкIыгъ.
Iофтхьабзэм хэлэжьагъэх Гъыщ Нухьэ ыкъохэу Анзор ыкIи Рустем, лIакъом щыщхэр. Уасэ ыкIи лъытэныгъэ ягупсэ фашIэу мы Iофтхьабзэр зэрэрагъэкIокIыгъэмкIэ, шIоу Нухьэ ылэжьыгъэр кIэзыгъэнчъэу къызэраIотагъэмкIэ институтым иIофышIэхэм «тхьа­шъуегъэпсэу» къараIуагъ, псауныгъэрэ мамырныгъэрэкIэ къафэ­лъэIуагъэх.
Мамырыкъо Нуриет.