Къолъхьэ тын-Iыхыным ылъэныкъокIэ хэбзэ­гъэу­цугъэр Адыгэ Республикэм зэрэщагъэ­ца­кIэрэм фэгъэхьыгъэу тиупчIэхэм джэуапхэр къаритыжьыгъ прокурорым къолъхьэ тын-Iыхыным пэшIуе­кIогъэнымкIэ иIэпыIэгъоу Максим Новоселецкэм.

— Мы гумэкIыгъом ­пэшIуекIогъэнымкIэ сыда анахьэу прокуратурэм ынаIэ зытыри­гъэтырэр?
— Къэралыгъо хабзэм ыкIи гъэIорышIэным, джащ фэдэу хъызмэт IофшIэным алъэны­къокIэ къолъхьэ тын-Iыхыным пэшIуекIогъэнымкIэ къэралы­гъо-правовой институтэу щытыр прокуратурэр ары. Ащ пшъэрылъ шъхьаIэу зыфигъэуцу­жьы­хэрэм ащыщ мы лъэныкъомкIэ хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм хэбзэгъэуцугъэр амыукъоныр, ахъщэ къуалъхьэ зыштагъэхэр къыхэгъэщыгъэнхэр ыкIи ахэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэныр. Мы лъэныкъомкIэ хэбзэгъэуцугъэр аукъуагъэу цIыфхэм ыкIи юридическэ лицэхэм дэо тхылъхэр къытIэкIагъахьэхэмэ, шIокI имыIэу ахэмкIэ уплъэкIунхэр зэхэтэщэх. Хэбзэгъэуцугъэр зыу­къохэрэм дисциплинарнэ, административнэ ыкIи уголовнэ пшъэдэкIыжьхэр ятэгъэхьых. Къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэхэм апэшIуекIо­гъэнымкIэ анахьэу тынаIэ зытедгъэтырэр IэнатIэ зыIыгъхэм, хэбзэухъумэкIо къулыкъушIэхэм хабзэр амыукъоныр, джащ фэ­дэу лъэпкъ проектхэм ягъэцэ­кIэн зэрэзэхащэрэр ыкIи бюджет ахъщэр зэрагъэфедэрэр уплъэкIугъэнхэр ары.
— Мы илъэсым къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ сыд фэдэ бзэджэшIагъэха нахьыбэу къы­хэжъугъэщыгъэхэр? Щысэхэр къэпхьыгъэмэ дэгъугъэ.
— БлэкIыгъэ илъэсхэм афэ­дэу ахъщэ къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэу республикэм щагъэунэфыгъэр нахьыбэрэмкIэ зыфэгъэхьыгъэр (процент 57-р) бюджет ахъщэр зэратыгъугъэр ары. ЯтIонэрэу щыт (процент 40-м кIахьэу) къуалъхьэр аштагъэу ыкIи къаIахыгъэу агъэунэфыгъэ бзэджэшIагъэхэр.
ГущыIэм пае, транспортым лъыплъэгъэнымкIэ Федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу иотделэу АР-м щыIэм ипащэ мызэу, мытIоу къуалъхьэ къа­зэраIихыгъэм ыкIи хьылъэзещэ машинэхэр зыгъэIорышIэхэрэм алъэныкъокIэ гъэпцIагъэ зыхэлъ бзэджэшIагъэ зэрэзэри­хьагъэм афэшI агъэмысагъ.
Мы хъугъэ-шIагъэм фэгъэхьыгъэ уго­ловнэ Iофым изэхэфын ыкIэм фэкIуагъ, ар хьыкумым фагъэхьыгъ.
— Мы лъэныкъомкIэ хэбзэгъэуцугъэхэр сыдэущтэу гъэцэкIагъэ хъура?
— 2025-рэ илъэсым прокурорхэм лъыплъэн Iофтхьабзэу зэрахьагъэхэм къакIэлъыкIоу къэралыгъо ыкIи муниципальнэ къулыкъушIи 104-мэ дисцип­линарнэ пшъэдэкIыжь арагъэ­хьыгъ, къолъхьэ тын-Iыхыным нэшанэ зиIэ хэбзэукъоныгъэ зэрахьагъэу IэнатIэ зыIыгъ ыкIи юридическэ лицэ 38-мэ ад­министративнэ тазыр атыралъхьагъ.
Атыгъугъэ сомэ миллионитIум ехъу бюджетым къырагъэгъэзэжьыным фэшI дэо тхылъи 5 хьыкумым фагъэхьыгъ.
ГущыIэм пае, АР-м ипрокуратурэ идао къыкIэлъыкIоу къэралыгъо къулыкъушIэщты­гъэу, къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэ зезыхьагъэу уголовнэ Iоф къызфызэIуахыгъэм Урысые Федерацием ифедэ хэлъэу чIыгу Iахь 15, фэтэрхэр, чIылъэ унэхэр, автомобилитIу — зэкIэмкIи сомэ миллион 68-м ехъу зытефагъэр къыIахыжьыгъ.
— Хэбзэукъоныгъэ зезы­хьэгъэ физическэ цIыф­хэм анэмыкIэу, юридическэхэми пшъэдэкIыжь ахьы. Мы лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет сыд фэда?
— Мы илъэсэу тызыхэтым къэралыгъо ыкIи муниципальнэ къулыкъушIагъэхэр хэбзэнчъэу IофшIапIэхэм зэраIуагъэхьагъэ­хэм фэшI хъызмэтшIэпIэ 12-мэ административнэ пшъэдэкIыжь арагъэхьыгъ.
ГущыIэм пае, Мыекъуапэ ипрокуратурэ иунашъокIэ 2025-рэ илъэсым жъоныгъуакIэм и 23-м пшъэдэкIыжьэу ыхьырэмкIэ гъунэпкъэ гъэнэфагъэ зиIэ обществэм ипащэ игуадзэ тазырэу сомэ миллион фэдиз тазырэу тыралъхьагъ Росгвардием и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэм илицензионнэ-Iизын Гупчэ ипащэ игуадзэ къуалъхьэу сомэ мин 14 зэрэритыгъэм фэшI. 2025-рэ илъэсым бэдзэогъум и 21-м ар къыпщыныжьыгъ.
— IэнатIэу аIыгъымкIэ цыхьэ зэрафамышIы­жьырэм елъытыгъэу сыд фэдэ къулыкъухэм яIофышIэхэр ара Iоф­шIапIэхэм аIуагъэкIы­гъэхэр?
— Прокурорхэм уплъэкIун Iофтхьабзэу рагъэкIокIыгъэ­хэм­кIэ, IэнатIэу аIыгъымкIэ цы­хьэ афамышIыжьэу пэщэ нэбгыри 7 IуагъэкIыгъ, ахэр зэ­кIэри хэгъэгу къоцI къулы­къум иIофышIэх.
ГущыIэм пае, къулыкъушIэхэм мылъкоу ыкIи федэу яIэр, агъэ­кIодыгъэ пчъагъэр зэраушъэфыгъэм афэшI прокуратурэм иунашъокIэ ахэр IофшIапIэм аIуагъэкIыгъэх.
— Ахъщэ къолъхьэ тын-Iыхыным ылъэныкъокIэ бзэджэшIагъэ зезыхьэгъэ нэбгырэ тхьапша мы илъэсым жъугъэмысагъэр?
— Мы илъэсым Адыгэ Рес­публикэм ихьыкумхэр къолъхьэ тын-Iыхын зезыхьэгъэ бзэджэшIагъэ нэбгырэ 24-мэ алъэ­ныкъокIэ къызэIуахыгъэ уголовнэ Iофхэм ахэплъагъэх. Ахэм ащыщэу хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм яIофышIи 9, зы очыл, бзэджашIэхэм пшъэдэкIыжь ягъэхьыгъэнымкIэ системэм икъулыкъушIэ, ошIэ-дэмышIэ Iоф­хэмкIэ Министерствэм иIофышIэ, Росгвардием икъулы­къушIэ нэбгыри 2, къэралыгъо ыкIи муниципальнэ бюджет уч­реждениехэм IэнатIэ ащызыIыгъ нэбгыри 5, сатыу организацием иIофышIэ ыкIи физическэ лицэу 3 агъэмысагъэх.
Адрэхэм афэдэу, ахъщэ къолъ­хьэ тын-Iыхыным ылъэныкъокIэ бзэджэшIагъэ зезыхьэгъэ хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм яIофышIэхэми уголовнэ пшъэ­дэкIыжь арагъэхьы.
— Къолъхьэ тын-Iыхын нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэу зэрахьэхэрэм зэра­рэу къахьырэр сыд фэдиза, ахэм къяжъугъэгъэзэжьын шъолъэкIа?
— Мыщ фэдэ нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэу зэрахьагъэхэм зэрарэу къахьыгъэм къегъэ­гъэзэжьыгъэным республикэм ипрокуратурэ лъэшэу ынаIэ тырегъэты. 2025-рэ илъэсым зэрарым икъегъэгъэзэжьынкIэ дэо тхылъи 5 хьыкумым фа­гъэхьыгъ.
ГущыIэм пае, республикэм ипрокуратурэ юридическэ цIыфым даокIэ зыфигъэзагъ лъэпкъ проектэу «ПсэупIэ ыкIи къэлэ щыIакIэр» зыфиIорэм игъэцэкIэн къыдыхэлъытагъэу къуаджэу Джыракъыерэ къутырэу «Свободный труд» зыфиIорэмрэ псырыкIуапIэр зэ­хъум тхылъ нэпцIхэр ыгъэпсхи, сомэ миллионрэ мин 500-м ехъурэ бюджет ахъщэр зэ­ри­тыгъугъэм фэшI. Даор мы уахътэм зэхафы.
— Къуалъхьэ зыштэ­хэрэм якъыхэгъэщынкIэ сыд фэдэ екIолIакIэхэр прокуратурэм къызфигъэфедэхэра? IэнатIэ зыIыгъ пащэхэм къуалъхьэ аштэу цIыфхэр рихьылIагъэхэмэ сыда ашIэн фаер?
— Мы лъэныкъомкIэ анахь зишIуагъэ къакIоу слъытэрэр къэралыгъо хэбзэ къулыкъухэр, граждан обществэм иинститут ыкIи цIыфхэр зэгъусэхэу ахъщэ къолъхьэ тын-Iыхыным пэшIуекIонхэр ары. Зы­щыб­гъэгъупшэ хъущтэп къуалъхьэ зыштэхэрэм афэдэу язытыхэрэми уголовнэ пшъэдэкIыжь зэ­рэрагъэхьырэр. Ащ дакIоу хэ­бзэгъэуцугъэм къызэригъэна­фэрэмкIэ, къуалъхьэ язытыгъэм уголовнэ пшъэдэкIыжь рагъэ­хьыщтэп ежь-ежьырэу ышIагъэм еуцолIэжьэу, къулыкъум макъэ зыригъэIукIэ.
Къыхэгъэщыгъэн фае къуалъхьэ къаIызыхыхэрэм алъэны­къокIэ хэбзэгъэуцугъэр зэра­гъэлъэшыгъэр (илъэс 15 хьапс ыкIи тазырыр къуалъхьэм фэдишъэм кIахьэу), джащ фэд къуалъхьэ язытыхэрэми (илъэс 15 хьапс ыкIи тазырыр къуалъхьэм фэдэ 90-м кIахьэу).
Мыщ фэдэ хэбзэукъоныгъэ шъурихьылIагъэмэ, республикэ прокуратурэм ицыхьэшIэгъу телефон, джащ фэдэу чIыпIэ прокуратурэхэм, шъузэпхыгъэ хэбзэухъумэкIо къулыкъухэм макъэ яжъугъэIун шъулъэкIыщт.
КIАРЭ Фатим.