«УФ-м илъэпкъ IэпэIас» зыфиIорэ цIэ лъапIэр АдыгеимкIэ мыгъэ къызфагъэшъошагъэмэ ащыщ Гумэ Ларисэ. Ар илъэс 25-рэ хъугъэу дышъэидэным пылъ. Непэ АР-м лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ и Ассоциацие ипащ, КъокIыпIэ лъэпкъхэм я Къэралыгъо музей и Къутамэу Адыгеим щыIэм иIофышI.

Игъогупэ зызэбли­хъугъэр
ИIэшIагъэхэмкIэ IэпэIасэр къэпшIэжьыныр анахь щытхъушху. Гумэ Ларисэ зышIэхэрэм иIэпэщысэхэр нэмыкIхэм ахагъэкIокIэщтхэп. Ежьхэм ятеплъэ аIыгъ: зэкIужьхэу, нэикIэу щымытхэу, ау гум хапкIэхэу, егъэлыягъэ ахэмы­лъэу, ау нэм шIодахэхэу. Мэстэ-Iуданэм ар фэщагъэ зэхъум, джыри гурыт еджапIэм чIэсыгъ. Ау Iудэнэ къызэрыкIор дышъэкIэ зызэблихъугъэр IофшIэныр зырегъажьэр ары. «Адыгэ унэм» бухгалтерэу щылажьэзэ, тучаным къахьырэ IэшIагъэхэм инэплъэгъу, нэужым ыгу зыфащагъ ыкIи зыIэкIаубытагъ.

— Сет Сафыет иIэпэщысэхэр тучаным апэу зыщысэлъэгъухэм, сыгу хэпкIагъэх. «Мыщ фэдэ сэ сшIын слъэ­кIыщта?» сIуи сызэупчIыжьыгъагъ. ЕтIанэ апэдэдэ шIыкIэхэр къысигъэлъэгъугъэх тичылэ бзылъфыгъэу Болэкъо Люсе. Лъэпкъ музеим Iоф щишIэщтыгъ. Ащи иIэшIагъэ­хэр сызIутыгъэ щапIэм къыхьыщтыгъэх: шъхьарыхъонхэр ижъырэ шIыкIэм тетэу, Iудэнэ гъэчэрэгъугъэкIэ къэдыхьагъэхэу, тещэр джыри агъэфедэщтыгъэп, уагъи сыди пылъэу дэхэ дэдагъэх. Анахь гъэ­шIэгъоныр, уагъэ метриблэу а шъхьарыхъоным къекIокIыщтыр икIыхь- икIы­хьэкIэ ыблэщтыгъ. Анахьыбэмэ, сэ сфэблэщтыр метрищ, ежьым — 7. Ащ дэжьми ар згъэшIагъощтыгъ, джыри сэгъэшIагъо. Ащ фэдэ IэпэIасэ непи тиIэп. ЕтIанэ, Ольга Плетневам дэжьи зытIо-зыщэ сыкIуагъ. Шъагъэр зэрэпшIыщтыр къысигъэлъэгъугъагъ. Ащ фэшъхьафэу а уахътэм лажьэщтыгъэ IэпэIэсэ лъэшхэм зэкIэми сакIырыплъыщтыгъ, егъэджэнхэу зэхащэхэрэм сыкIощтыгъ, къызэрязгъэлъэгъущтыгъ. Джаущтэу зэзгъэшIагъ, — къыIотагъ Ларисэ.
ИшIэныгъэхэр ыпсыхьагъэх
ЗэригъэшIагъэр хьаулые ышIыгъэп. Илъэсхэм къакIоцI ишIэныгъэхэр Ларисэ ыпсыхьагъэх. Дышъэидагъэм имызакъоу, адыгэ шъуашэр зэрэщытэу едышъу, шъагъэр, уагъэр анахь дэгъум фэдэу ыIэ къехьэ. Лъэпкъ тхыпхъэхэм ядунай зэригъэшIагъ. ШIуагъэу фэплъэ­гъун плъэкIыщтхэм ащыщ ежь имыза­къоу, игупсэхэри а Iофым фэщагъэ зэришIыгъэхэр. ГущыIэм пае, шыпхъу нахьыжъым кIырыплъи нахьыкIэри, Хъу­ран Азэ, дышъэидэным зыфигъэсагъ. Джащ фэдэу Ларисэ ихьатыркIэ нэ­мыкI шып­хъухэм ялъфыгъэхэри, ежь иехэри лъэпкъ Iэпэщысэхэм афэщагъэхэ хъугъэ.
— IофшIэгъакIэ езгъэжьэн хъумэ, сянэ тхыпхъэхэр къыс­фыхеупкIых. Сшыпхъу нахьыкIэрэ сэрырэ тызэнэкъокъу «Хэта нахь дахэу къызфыхиупкIыщтыр» тэIошъ. Сшыпхъу нахьыжъ ипшъэшъитIу щыгъынхэм ядын феджагъэх. Дышъэ­идэным ишIыкIэ язгъэ­шIагъ. Адыхэрэр урысые зэнэкъокъухэм ахагъэлажьэх, чIыпIэхэр къахьых. Пшъэшъэ нахьы­жъым Москва я 2-рэ чIыпIэр къыщихьыгъагъ. Ащ ыуж итым, Щыкъ Зарэ, Воронеж апэрэр къыщыфагъэшъошэгъагъ, хъулъ­фы­гъэ зэштэгъухэр ышIыгъагъэх. Адырэ сшыпхъум ипшъашъэу Ацумыжъ Бэли хедыкIышъу. Сэсиехэми къысалъэ­гъу­лIэзэ ар зэрагъэшIагъ. Адыгэ IэшIагъэхэм афэщагъэхэу щытых. Мастер- классхэр резгъэ­кIокIыхэ хъумэ, къыздыхэлажьэх, — къыздэгощагъ IэпэIасэр.
АМ: Ларис, дышъэидэныр зыIэкIэлъ пстэуми адыгэ шъуа­шэр адышъурэп. Е дэ­шъурэм зэкIэми хадыкIышъурэп. О тIури зэфэдэу дэгъоу къыбдэхъу. Адыгэ шъуашэм, бзылъфыгъэуи хъулъфыгъэуи шIы, «IункIыбзэ Iулъхьагъум нэсэу» зыфаIорэм фэдэу огъэхьазыры. Сыдэущтэу ар пфэгъэхъура?

— СтIашъу Юрэ шъуашэхэм яшапхъэ­хэр къыситыгъагъэх. Ахэр зыхэуупкIыхэкIи зэрэуугъоижьыщт шIыкIэм шъэфхэр иIэх. Ахэм сащигъэгъозагъ Шымыгъэхъу Фатимэ. Джаущтэу цыем, саем ядын къысIэкIэхьагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, дышъэидэныр пIэ къыхьы зыхъукIэ, щыгъыным идын зэбгъэшIэныр къины хъужьырэп.
Неущырэм фэлажьэ
Непэ Ларисэ IэпэIэсэ къодыеп, кIэлэегъадж ыкIи. Ижъырэ Iэпэщысэ шIыкIэр лIэужыкIэхэм аIэкIелъхьэ, ашIогъэ­шIэгъон ешIы, ар лъызыгъэкIотэщтхэр къыхэгъэщыгъэнхэм дэлажьэ. АР-м лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ и Ассоциациеу пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэм ипроектхэм къадыхэлъытагъэу «Искусствэ хъужьыгъэ IэшIагъэхэр» зыфиIорэм иIофшIэгъухэр игъусэхэу дэлажьэ. Районхэм яблагъэ­хэзэ, лъэпкъ Iэпэщысэ шIыкIэу тиIэхэм ныбжьыкIэхэр нэIуасэ афашIых, зарагъэужьыжьы, а лъэныкъомкIэ сэнаущыгъэ зыхэлъхэр къыхагъэщых. Респуб­ликэм игранткIэ IофшIэныр агъэцакIэ.
— БлэкIыгъэ илъэсым культурэм иунэхэр къэткIухьагъэх. Дышъэидэным ишъэфхэр ядгъэшIагъэх, тэри тиIэшIагъэхэр ядгъэлъэгъугъэх. Джы мыгъэ еджапIэхэм тяблагъэ. Тэ тыпшъыгъэу, тыкIожьыным игъо къэсыгъэми, кIэлэцIыкIухэр куп-купэу къытфэкIох, тадэлажьэ. АшIогъэшIэгъон, зэкIэми ар псынкIэу къадэхъурэп, ау щэIагъэ ахэлъэу зэрагъашIэ, къызгурагъаIо. Тэ типроекткIэ типшъэрылъыр лъэпкъ IэшIагъэхэр ашIогъэшIэгъон тшIыныр, къафэдгъэущынхэр ары.
АМ: Дышъэидэным ыкIи нэ­мыкI лъэпкъ IэшIагъэхэр щыIэныгъэм къыхэпщэжьынхэмкIэ непэ охътэшIоу къысщэхъу. АщкIэ о уиеплъыкIэ сыд фэда?

— Тэрэз, къыбдесэгъаштэ. ТиIэшъхьэтетхэми мы лъэныкъом анаIэ теты хъугъэ. Узщыщ лъэпкъыр бгъэлъэгъоныр, ыцIэ бгъэIуныр непэрэ шапхъэх. Культурэм, искусствэм алъэныкъокIэ укъи­кIымэ, тидышъэидагъэ такъыхэзыгъэщырэмэ ащыщ. Анахь гъэшIэгъоныр, ащ фэдэ Iэпэщысэхэр къызыталъэгъулIэкIэ, нэмыкI лъэпкъхэми агу рехьы, къыкIэупчIэх, ежьхэри фаех. КъэсэшIэжьы, илъэс 30 горэкIэ узэкIэIэбэжьмэ тэри, адыгэхэм, ащ фэдиз мэхьанэ етымытыщтыгъэу. Тиунэ кIашъо бгырыпх ыкIи нэмыкI пкъыгъохэр дэлъхэу пхъуантэ тетыщтыгъэу сянэ-сятэхэм къаIотэжьыщтыгъ, ау зыдэхъугъэр къаIонэу ашIэрэп. ТиIагъэх, ау тиIэжьхэп, сыда пIомэ уасэу, мэхьанэу яIэр икъоу къыдгурыIощтыгъэп. Непэ тыкIэгъожьыгъ, тыкIэ­лъэбэнэжьы шъхьаем, тIэкIэкIыгъэр бэдэд.
АМ: Пэнэшъу-Сет Сафыет, оры, Джарымэкъо Зурет ыкIи нэмыкIхэу нахьыжъыIоу шъу­зэхэтхэр дышъэидэным изы лIэуж фэд. Шъо шъуауж къикIыхэрэм зы купышIу къы­хэбгъэщынэу щыIэха?
— ЩыIэх, ау мыбэ дэдэу. ГущыIэм пае, Яблоновскэм дэс Хъутим Заремэ. Дэхэ дэдэу, нэгъэсыгъэу хедыкIы. ЕтIанэ, шапсыгъэ лъэныкъомкIэ Кобл Фатимэ. Ари IэпэIас. Ахэр непэкIэ нахь къахэщых.
АМ: Дышъэидэным инеущ сыд фэдэу плъэгъура о?
— ЩыIэщт. Ар гъэнэфагъэ, сыда пIомэ адыгэм илъэпкъ искусствэ ар изы Iахьышху, непэ ылъапсэ пытэжьыгъ, нэмыкI лъэпкъхэм ашIогъэшIэгъонэу къыкIэупчIэх, агу рехьы. Къэгъэлъэгъон­хэм, зэнэкъокъухэм тахэлажьэ. Ащ фэдэ щыIэп. Анахь шъхьаIэр — тэ, адыгэхэм, ар къэтштэжьыгъ, тищыIэныгъэ щыщ хъужьыгъэ, тыгу рехьы, тырэпагэ. Тэри ащ тиIофшIэн нахь тыкIегъэгушIу, кIэ горэхэр къэтыгупшысыным тыфегъэблы. Мары мы бгъэхалъхьэр (ипшъэдэлъ дахэу егъэубытыгъэ бгъэхэIоу адыгэ идагъэкIэ шIыгъэм Ларисэ теIабэ) сыхьат чысэм ыкIыIу тедагъэм фэд. Ар ишъуашэу бгъэхалъхьэр сшIымэ дэхэнэу слъыти, хэсыдыкIыгъ ыкIи зэрэплъэгъоу макIэу, ау къекIоу щыт. Арышъ, зэмылIэужыгъуа­бэ тшIы тыхъугъ, лъэхъанми детэгъаштэ, дышъэидагъэр хэтэгъащэ. ТиныбжьыкIэхэми мафэ къэс ахэр агъэфедэнхэу тыфай, — еIо Ларисэ.
Пэнэшъу-Сет Сафыет ыуж дышъэ­идэнымкIэ анахь IэпэIасэу непэ зигугъу ашIырэмэ ащыщ Гумэ Ларисэ. Зэгорэм иIофшIагъэхэмкIэ дышъэ Iуданэм къыфэзыщэгъэ бзылъфыгъэм джы готэу мэлажьэ. Ларисэ ышIыгъэмэ ядэгъугъэ уеджэнджэшынэу зэрэщымытыр ыцIэ къызыраIокIэ къыбгурэIо. «Урысыем илъэпкъ IэпэIас» зыфиIорэ цIэ лъапIэу къыфагъэшъошагъэм иIэпэIэсэныгъэ джыри зэ къыушыхьатыгъ.
— Ащ фэдэ цIэм, зы лъэныкъомкIэ, угу къыдещае, уегъэгушхо, уигукъыдэчъи къыхегъахъо. АдырэмкIэ пшъэдэкIыжьыр къегъэины. Ар къэзгъэшъыпкъэжьыным сыдэлэжьэщт, — еIо Ларисэ.
Анцокъо Ирин.