Бэрзэдж Нухьэ фэгъэхьыгъэ Iэнэ хъураеу тыгъуасэ Адыгэ республикэ лъэпкъ хъарзынэщым щыкIуагъэм ар зышIэщтыгъэхэу, шъхьэ­кIафэ фэзышIырэ цIыф лъапIэхэр зэхахьэм къеблэгъа­гъэх. Ахэм ащыщых АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм и Тхьаматэу Владимир Нарожнэр, Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъа­рым, Къэ­рэщэе-Черкесым ыкIи Абхъазым янароднэ тхакIоу, Урысые Федерацием и Общественнэ палатэ хэтэу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу МэщбэшIэ Исхьакъ, шIэныгъэхэмкIэ Урысые акаде­мием иакадемикэу, биологие шIэныгъэ­хэмкIэ докторэу, профессорэу, Урысые Федерацием шIэныгъэ­хэмкIэ иIофышIэшхоу, Пшызэ шъолъыр IофшIэнымкIэ и ЛIыхъу­жъэу ыкIи Адыгеим иапшъэрэ тынэу «Адыгеим и Щытхъузехь» зыфиIорэр къызфагъэшъо­шагъэу Шэуджэн Асхьад, АР-м лъэпкъ IофхэмкIэ, IэкIыб къэралхэм ащыпсэурэ зэлъэпкъэгъухэм адыряIэ зэпхыныгъэ­хэмкIэ ыкIи къэбар жъугъэм иамалхэмкIэ и Комитет итхьаматэу Долэ Долэт, Нухьэ ишъхьэгъусэу Бэрзэдж Сусанэ, нэмыкIхэри.

Н. А. Бэрзэджыр пащэу зыщэт лъэ­хъаным Адыгэ автоном хэкум лъэбэкъу­шхохэр ышIыхэзэ ыпэкIэ зэрэлъыкIуатэщтыгъэр зэхахьэм къыщаIуагъ.
— Уасэ фашIэу мы зэхахьэр зэрэзэ­хащагъэмкIэ, ишIэжь зэрагъэлъапIэрэмкIэ Адыгэ республикэ лъэпкъ хъарзынэщым тиунагъокIэ тыфэраз. Сишъхьэгъусэ ищыIэныгъэ гъогу къэзыгъэлъэгъорэ сурэт техыгъэхэр, щытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр, тын лъапIэхэр тарихъым къыхэнэнхэм, ныбжьыкIэхэм ашIэным апае къястыжьыгъэх. Илъэс 17 нахь ымыныбжьэу, 1943-рэ илъэсым, зэуа­пIэм Iухьэгъагъ. 1945-рэ илъэсым нэс, заор аухыфэ, ащ хэтыгъ. Хэгъэгу зэошхом зэрэхэлэжьагъэм, къэралыгъор къызэриухъумагъэм ямыза­къоу, Адыгеим социальнэ ыкIи экономикэ хэхъоныгъэ­хэр ышIынхэм иIахьышхо хилъхьагъ. Игъэхъагъэхэр тхылъыбэмэ къадэхьагъ, гъэзет нэкIубгъохэм мымакIэу арыт. Адыгеим имыза­къоу, Болгариеми илъэ­си 7 Советскэ Союзым игенеральнэ консулэу щы­Iагъ, ащ къыщыфагъэ­шъошэгъэ орденхэри мыхэм ахэлъых. Кителэу орденхэр бэу зыхэлъыр мыщ къесхьылIагъ, ау ар унэм къизгъэнэнэу сыфай, пхъорэлъф-къорэлъфхэм къа­фэнэжьыщт, — къы­Iуагъ Бэрзэдж Сусанэ.
Лъэпкъ хъарзынэщым испециалист шъхьаIэу Къэ­зэнэ МулиIэт къызэриIуагъэмкIэ, гъэшIэрэ щытхъур къэзылэжьыгъэ Бэрзэджым фэгъэхьыгъэ пкъыгъо 200 фэдиз непэ хъарзынэщым чIэлъ. Ащ мэхьанэшхо ра­ты. Ахэр агъэлъапIэх, къэ­гъэлъэгъонхэр зэхащэх.
Зэхахьэм къекIолIагъэ­хэм Бэрзэдж Нухьэ цIыфышIоу зэрэщытыгъэр къаIуагъ, ягукъэкIыжьхэмкIэ зэдэгощагъэх.
МэщбэшIэ Исхьакъ «Социалистическэ Адыгеим» Iутэу Адыгэ автоном хэкум народнэ гъэсэныгъэмкIэ иотдел ипащэу щытыгъэ Бэрзэдж Нухьэ дэжь зэдэгущы­Iэгъу дишIынэу зэкIом, иIофшIэн хэ­шIыкI ин зэрэфыриIэм гу лъитэгъагъ ыкIи игъэхъагъэхэмкIэ чыжьэу зэрэкIощтыр къыгурыIогъагъ. Ащ ыужи щыIэныгъэм бэрэ зэрищэлIагъэх, ахэр къэзэрэу­гъо­игъэхэм гуфэбэныгъэ хэлъэу къафи­Iотагъ.
— СэркIэ ятIонэрэ тым фэдэу Нухьэ Аслъанчэрые ыкъор щытыгъ. Синасып къыхьыгъэу сэлъытэ мы цIыф шIагъом сищыIэныгъэ гъогу зэрепхыгъэр, шIум, зэфагъэм ягъогу сытырищагъ. СыныбжьыкIэ дэдэу Шэуджэн районым ит къутырэу Свободный Трудым ит колхозэу Калининым ыцIэкIэ щытыгъэм ипартийнэ организацие исекретарь сыфашIы­гъагъ, джащ къыщегъэжьагъэу тыдэ сыщыIэми, ынаIэ къыстыригъэтыгъ. ЧIыгулэжьыным мэхьанэшхо ритыщтыгъ, чIыплъыр Iутхыжьызэ къы­зэрэкIощты­гъэр непэ фэдэу сыгу къэ­кIыжьы, шым те­тIысхьэти, Iоф зышIэхэрэм ахахьэ­щтыгъ, цIыф жъу­гъэхэм, Хэгъэгу зэошхом хэлэжьагъэм тынаIэ атедгъэтынэу пшъэ­рылъ къытфишIыщтыгъ, — Владимир Нарожнэм игукъэкIы­жьхэр къыIотагъэх.
АР-м ылъапсэ зыгъэуцугъэхэм ащыщэу Бэрзэдж Нухьэ фэгъэхьыгъэ зэха­хьэм зэрэхэлажьэрэм мэхьанэшхо зэ­рэритырэр Долэ Долэт къыIуагъ, на­хьыжъхэм яшIэжь зэрагъэлъапIэрэмкIэ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат ыцIэкIэ зэрафэразэр къыхигъэщыгъ.
Иунагъо исхэм къагъэхьыгъэ тхыгъэм зэхахьэм къыщеджагъэх, тым, тыжъым зэрэрыгушхохэрэр ащ къыщеIо. ИкIалэ икъорэлъфэу Бэрзэдж Никитэ «Унагъом итарихъ» зыфиIорэ Урысые зэнэкъо­къум хэлажьи, тэтэжъым фэгъэхьыгъэу ытхыгъэмкIэ апэрэ чIыпIэ къызэрэдихыгъэр ащ ишыхьат.
Зэмыблэжьыныгъэу, цIыфыгъэу хэлъы­гъэм, ихэку шIулъэгъуныгъэшхоу фыриIагъэм къахэкIыкIэ Адыгеим щыпсэухэрэм Нухьэ Аслъанчэрые ыкъом шъхьэкIэфэныгъэшхо зэрэфашIырэр кIэухым зэхахьэм къыщаIуагъ. Ар егъэ­шIэрэ щытхъу.
Делэкъо Анет.