КIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэ литературэ тхыгъэхэмкIэ я IV-рэ Дунэе зэнэкъокъоу Жэнэ Къырымызэ ыцIэ зыхьы­рэм «ЗэдзэкIыгъэхэр» зыфиIорэ лъэныкъомкIэ апэрэ чIы­пIэр ятIонэрэу къыщыдихыгъ «Адыгэ макъэм» иIофышIэу, АР-м изаслуженнэ журналистэу ЛIышэ Саныет.

Апэрэу а зэнэкъокъум зыхэлажьэм, тхакIоу, драматургэу Евгений Шварц ипшысэу «ЗэшитIу» («Два брата») зыфиIорэр адыгабзэм рилъхьэгъагъ. Мызыгъэгум зыдэлэжьагъэр Сергей Михалковым итхыгъэу «ЧэцI къаигъ» («Упрямый козленок»). Гъэзетым щылажьэ­хэрэмкIэ тиIофшIэгъу игъэхъагъэхэм тагъэгушIуагъ ыкIи тагъэгушхуагъ.
— Апэрэу сызхэлажьэм, гъэрекIопагъэ, ащ дэжьыр ары Евгений Шварц и «ЗэшитIу» зызэсыдзэкIыгъэр, гухэлъэу сиIагъэр литературэ зэдзэкIынымкIэ амалэу сиIэр зэзгъэшIэнэу, зысыушэтынэу ары. ОсэшI купым хэтхэм адыга­бзэм дэгъоу ислъхьажьыгъэу къызыса­Iом, зэдзэкIынымкIэ апэрэ чIыпIэр къызысфагъэшъуашэм, ыпэкIэ сылъыкIотэ­нэу, мы лъэныкъомкIэ сыздэлэжьэжьынэу исхъухьагъ, — еIо Саныет.
Гъэзетыр
иегъэшIэрэ Iоф
ЛIышэ Саныет анахьыжъэу «Адыгэ макъэм» Iутхэм ащыщ. МакIэ зыIоу бэу зышIэрэ цIыф пIомэ хэукъуагъэ хъущтэп. Ренэу IэпыIэгъу, джэуапэгъу къыпфэ­хъущт. 1983-м, Адыгэ къэралыгъо кIэ­лэ­егъэджэ институтыр къызиухыгъэм къы­щегъэжьагъэу, илъэс 42-рэ фэдиз хъугъэу, гъэзетым щэлажьэ. Илъэсихым ревизионнэ корректорыгъ, 36-рэ хъу-­
гъэу зэдзэкIынымкIэ отделым щэлажьэ. Ащ фэдиз уахътэм адыгэ хэкум щыхъу­рэ-щышIэрэр ащ икъэлэмыпэ кIэкIыгъэ къодыеп, гъэзетым итарихъи ытхыгъ, ежь ыцIи хитхагъ.
— СыкъызыIохьакIэм, Чэсэбый Юл, Тхьаркъохъо Сафыет мыщ щылажьэ­щтыгъэх. Сафыет тиотдел ипащэу джы къыз­нэсыгъэм Iоф зэдэтэшIэ. Ахэр ары сызыгъэсагъэхэри, сызэупчIыжьыщты­гъэхэри. Илъэсихым корректорэу Iоф зысэшIэм, къэIокIэ-тхыкIэхэр сшIагъэхэу, зыпкъырысщагъэхэу щытыгъэти, зэдзэ­кIыным сызфагъазэм, псынкIэу къэ­сыубытыгъ, — еIо Саныет.
АМ: Саныет, а лъэхъанымрэ непэрэмрэ зэбгъапшэмэ, адыга­бзэр лъэшэу зэхъокIыгъа?
— ЗэхъокIыгъ. АдыгабзэкIэ къатIорэр нахьыбэ хъугъэ. Шъыпкъэ, къыхэкIы зы­десымыгъаштэхэрэри, мэхьанэр къимыкIэу къызысщыхъуи, ау урысыбзэр дгъэмэкIагъэ.
Илъэс 36-рэ хъугъэу официальнэ тхыгъэхэм, ЛIышъхьэм иунашъохэм, хэ­бзэгъэуцугъэхэм, зэхэсыгъо, зэIукIэгъу зэфэшъхьафхэм афэгъэхьыгъэ къэбархэм язэдзэкIын Саныет ипшъэрылъ шъхьаI. ИIофшIэгъу мафэ къэс урысыбзэр адыга­бзэм релъхьажьы. Ащ ежь ишэпхъэ гъэнэфагъэхэр пылъых, къэIокIэ, жэбзэ шъхьаф иI. ИIофшIэн гъэзетым игъэхьазырынкIэ мэхьанэшхо иI.
— Публицистикэм игъунапкъэхэр уукъохэ хъущтэп. ЗэбдзэкIынэу къыуатыгъэм удэмыхэу, итым хэмыгъахъоу, дэх фэмышIэу къэптыжьын фае. ЦIыф къызэрыкIохэмкIэ ар хьылъэ мэхъу, — еIо сигущыIэгъу.
Тхьаркъохъо Сафыет — «Адыгэ макъэм» зэдзэкIынымкIэ иотдел ипащ, АР-м изаслуженнэ журналист:
— Саныетрэ сэрырэ илъэс 40-м къе­хъугъэу тызэдэлажьэ. Сэ Iоф сшIэщтыгъэ ар къызыIохьэм, арыти, апэм къы­сэупчIыжьыщтыгъ, IэпыIэгъу сыфэхъущтыгъ. Джы непэ ежьым шIэныгъэшхо IэкIэлъ, ипшъэрылъхэр дэгъоу егъэцакIэх. Ащ фэдиз илъэсхэм зэIахьылхэм фэдэу тыхъугъ, тызэфэгумэкIыжьы, тыгу зэ­фэгъу. IофшIэным голъэу унэгъо дахи иI. Пшъэшъэжъыищыр ыпIугъ, апшъэрэ гъэ­сэныгъэ аригъэгъотыгъ.
Художественнэуи
изэдзэкIын лъэшы
КъызэрэнэфагъэмкIэ, Саныет зыфэ­Iазэр публицистикэ зэдзэкIын закъор арэп. Художественнэ гущыIэри дэгъоу егъэлажьэ. КIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэ литературэ тхыгъэхэмкIэ Дунэе зэнэ­къокъоу Жэнэ Къырымызэ ыцIэ зыхьырэм ар къытфиунэфыгъ. Ежь Саныет къызэриIорэмкIэ, ащ ыпэкIи урысыбзэ тхыгъэхэм язэдзэкIын дихьыхыщтыгъ. Тургеневым и «Рудин» ипычыгъо ыкIи нэмыкI тхыгъэ мыинхэр адыгабзэм рилъхьэгъагъэх. Илъэс зэфэшъхьафхэм ытхыгъэ усэхэр зэхэубытагъэхэу «Зэ­къошныгъэм» къыдэхьагъэх. Ащ фэдэ IофшIэныр зэрикIасэр, дэлажьэмэ зэрэшIоигъор Жэнэ Къырымызэ ыцIэ зы­хьырэ зэнэкъокъум Саныет ыгу къыгъэ­кIыжьыгъ, хэлажьэ шIоигъо хъугъэ ыкIи, къызэрэчIэкIыгъэмкIэ, пкIэнчъагъэп.
— Сергей Михалковым ипшысэу «ЧэцI къаигъ» зыфиIорэр сигъатхъэу зэсыдзэ­кIыгъ. Бэ хъущтыгъэп, нэкIубгъуих ныIэп, ау илъэситфым нэс зыныбжьхэм апаешъ, ар екъу. ЦIыкIухэм уафэтхэныр нахь хьылъ. Ахэм апае пшIэрэм нэфынэ бэу хэлъын фае, пцIыр псынкIэу къагурэIо. Угу илъа къапIорэр, хьаумэ ау сыдми къэпIуагъа — зэу къашIэ. Джащ фэдиз иинагъэу гукъабзэх. Арышъ, ахэм уафэтхэныр лъэшэу сыгу рехьы.
АМ: Сыда пшысэр къызкIыхэпхыгъэр?
— Нахь къыспэблагъ ар. ЫпэкIэ «Адыгэ макъэм» хабзэ фэхъугъэу Еутых Асе янэжъэу Къадырхъан къыфиIотэгъэ пшысэхэу ЛIыхэсэ Светланэ ытхыгъэхэр урысыбзэм илъхэу къытитыти, зэтыдзэ­кIыщтыгъэх. «Хьэм иджыл», «Атакъэм иджыл» зыфэпIощтхэр. «Джыл» ыIомэ къикIырэр иилъэс. ИлъэсыкIэм ипэгъо­кIэу ахэр адыгабзэм итлъхьажьыхэти, гъэзетым къидгъахьэщтыгъэх. Джащ дэ­жьым пшысэр нахь къысIэкIэхьагъэу хъугъэ.
АМ: ЗэдзэкIынымкIэ сыда анахь къиныр?
— ЗэбдзэкIы зыхъукIэ, ежь авторым ыгу илъым тебгъэфэн, пчъагъэрэ уеджэ­жьынышъ, къыIонэу зыфэягъэр къыбгурыIон, зэхэпшIэн фае. Сатырхэм азыфагу укъеджэн фае. Къымытхыгъэу бэ къыщеIо. Щысэ къэсхьын. ЧэцI цIыкIур янэ емыдэIоу мэзым кIуи, ощхым хиубытагъ, нэрэ-псэрэкIэ ыпэ къифэрэ хьа­кIэ-къуакIэхэм псаоу къаIэкIэкIи, сыдэу щытми, унэм къэсыжьыгъ. Имыдэ­Iуагъэ пае янэ-ятэхэм утын зэрэрахыгъэр авторым къымыIоу, «мэфитIурэ ыкIэ тесынэу къехьылъэкIыгъ» еIо. ЗанкIэу къыIорэп, ау кIэлэцIыкIум къыгурыIон фэдэу къетхы (мэщхы Саныет). Лъэшэу сыгу рихьыгъ. ГукIэ зызгъэпсэфыгъ зэсэдзэкIыфэ. КIэ гори къыпхэхъо. Ар агу рихьыгъэу къыхагъэщыгъэ зы­хъукIэ, нахьи нахь укIегъэгушIу.
Ары, литературэ тхыгъэхэмкIэ зэнэ­къокъум иосэшI куп изэфэхьысыжьхэмкIэ ЛIышэ Саныет изэдзэкIыкIэ лъэшы. Авторым игупшыси ымыгъэкIодэу, зы гущыIи химыгъэзэу урыс пшысэр адыга­бзэм рилъхьажьыгъ.
— Сэ сиеплъыкIэкIэ, Саныет изэдзэ­кIыкIэ кIэхьан зэнэкъокъум хэлэжьа­гъэхэм къахэкIыгъэп. Ифэшъошэ дэдэу апэрэ чIыпIэр ий. Урысыбзэ тхыгъэу ыштагъэм тефэу, имэхьанэкIи ишъуа­шэ­кIи зэримыхъокIэу зэридзэкIыгъ. Зы­тхыгъэм истиль ымыгъэкIодэу адыгабзэм дэгъу дэдэу ригъэкIугъ. Ары сэ уасэ фэсшIэу къыхэзгъэщы сшIоигъор. ЗэримыдзэкIыгъэу зы гущыIэ, гущыIэухыгъэ хигъэзыгъэп. Зэзгъапшэзэ, сэ сшъхьэкIэ сыуплъэкIугъэ. Бгъэтэрэзыжьынэу зы хэукъоныгъи къыхэдгъэщыгъэп, — къыд­дэгощагъ кIэлэцIыкIухэм афэгъэхьыгъэ литературэ тхыгъэхэмкIэ Дунэе зэнэкъокъоу Жэнэ Къырымызэ ыцIэ зыхьырэм иосэшI куп хэтэу, шIэныгъэлэжьэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, доцентэу Хьамырзэкъо Нуриет.
Осэшхоу къыфашIыгъэм ЛIышэ Саныет ыгъэгушхуагъ. ИIофшIэн шъхьаIэ, гъэзетыр, ыгъэтIылъыщтэп, ау кIэлэцIыкIухэм апае тхэныр игухэлъ.