Красногвардейскэ районым ит псэупIэу Новосевастопольскэм дэт Мыекъопэ хэушъхьафыкIыгъэ еджэпIэ-пIуныгъэ учреждениеу зэфэшIыгъэ шIыкIэм тетым бзэджэшIагъэ зезыхьэгъэ Iэта­хъо­хэр чIэсых.

Зыныбжь имыкъугъэ кIэлэцIыкIухэу мыщ къычIафэхэрэм ягумэкIыгъохэм еджапIэм Iоф щызышIэхэрэр дэгъоу ащыгъуа­зэх ыкIи Iэтахъо пэпчъ екIо­лIэкIэ гъэнэфагъэ къыфагъо-­
тызэ гъогу занкIэм зэрэтырагъэуцожьыщтым Iоф дашIэ. ХэушъхьафыкIыгъэ еджапIэм чIэсхэм еджэнымкIи, спортымкIи къэгъэлъэгъон дэгъухэр яIэх. Анахь шъхьаIэр, зыми кIитхъу­жьынэу ышъхьэ къихьэрэп, ащ егупшысынхэу уахътэ аратырэп.

КIалэхэр гъогу пхэндж те­хьанхэм сыда лъапсэ фэхъурэр?
ЗэкIэ къызщежьэрэр унагъор ары. ЗэгурыIоныгъэ зэрымылъ унагъохэм, ешъоным пылъхэм якIэлэцIыкIухэр ары нахьыбэрэмкIэ гъогу пхэнджым теуцохэрэр. Непэ къалэжьыгъэ щыIэмэ рашъужьы, ясабыйхэм апылъынхэу, агъэшхэнхэу уахътэ яIэп. Джащ фэдэ ны-тыхэр ясабыймэ апымылъхэзэ, якIа­лэхэр еджапIэхэм къачIэкIых, зыми щымыщхэу гъогум къытенэх. Зыгорэущтэу ашъхьэ аIыгъыжьыным пае бзэджэшIэным зыраты. Iэта­хъохэр кIэу къе­жьэгъэ пстэуми акIэхъопсых. Мылъку зиIэхэм ауж зыкъыра­мы­гъэнэным фэшI кIэлэцIыкIумэ ащыщхэм хэбзэгъэуцугъэр аукъо, мэтыгъох, хъун­кIагъэ зыхэлъ бзэ­джэшIагъэхэр зэрахьэх. Мыхъо-­мышIагъэ зызэрахьэкIэ зэрэпщынэнхэ фаер зыдашIэжьыми, гъогу тэрэз рыкIонхэм дэгуIэ­хэрэп. Ау зы­ныбжь имыкъу­гъэхэм пшъэдэ­кIыжь зыщахьырэ учреждениехэм зачIафэхэкIэ, якIэлэгъу ащ щагъэкIон фаеу мэхъу, шъхьадж «къылэжьы­гъэм» елъытыгъэу къытыралъхьагъэр епщыныжьы.

ЗэфэшIыгъэ шIыкIэм тет Мые­къопэ хэушъхьафыкIыгъэ еджэпIэ-пIуныгъэ учреждениер зыныбжь имыкъугъэ Iэтахъохэу мыхъо-мышIагъэ зышIагъэхэм, пIуныгъэм ыкIи егъэджэным алъэныкъокIэ екIолIэкIэ гъэнэфагъэ зищыкIагъэхэм атегъэ­псыхьагъ. Мы еджапIэр УФ-м просвещениемкIэ и Минис­терст­вэ епхыгъэу мэлажьэ. Джыдэ­дэм еджапIэм ипащэ ипшъэ­рылъхэр егъэцакIэх Хъут Саидэ.
Ащ къызэриIуагъэмкIэ, мыщ кIэлэцIыкIоу щеджэхэрэр хэ­бзэукъоныгъэ зезыхьагъэхэу, гъогу пхэндж техьагъэхэр ары. Шъхьадж «къылэжьыгъэм» елъы­тыгъэу хьыкумым пIалъэр къафегъэнафэ ыкIи къытыралъхьагъэр епщыныжьы.
— Нахьыбэу тиеджапIэ къащэхэрэр тыгъон бзэджэшIагъэ зезыхьагъэхэр, машинэр езыфыжьагъэхэр, цIыфым имылъку зытыгъугъэхэр ары. Джащ фэдэу мы аужырэ илъэсым ­лъэпкъ зэхэдз ашIызэ, экстремизмэ нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэ зезыхьан гухэлъ зиIагъэу къаубытыгъэхэм япчъагъэ нахьыбэ хъугъэ. ГущыIэм пае, илъэс 16 зыныбжь Iэтахъор ятIонэрэу тиеджапIэ къычIэфэжьыгъ. Апэ илъэс 14 ыныбжьэу бзэджэшIэгъэ мыин зэрихьагъэу къащи, ипIалъэ еухыфэ чIэсыгъ. Iэта­хъор гъогу занкIэм теуцожьыгъэу тыщыгугъызэ, къыздикIыгъэм зегъэзэжьым, ятэ иныбджэ­гъухэм зыхащи, экстремист движением хэтэу бзэджэшIагъэ зэрихьан гухэлъ иIэу къаубытыгъ. Джы мы лъэныкъомкIэ ащ Iоф дэтэшIэ, — еIо Саидэ.

Мы уахътэм ехъулIэу зэфэшIыгъэ шIыкIэм тет еджапIэм кIэлэцIыкIу 94-рэ фэдиз щаIыгъ (еджапIэр нэбгыри 135-мэ атегъэпсыхьагъ), ахэм аныбжь илъэс 11-м къыщегъэжьагъэу 18-м нэсы. Аныбжь илъэс 18 зэрэхъоу атIупщыжьых. Хьыкумым унашъоу ышIыгъэм елъытыгъэу, илъэсныкъом нахь мымакIэу, илъэсищым шIомыкIэу пIалъэу къафигъэуцугъэр апщыныжьын фае.
— Мыхъо-мышIагъэ зышIэгъэ кIэлэцIыкIухэр Урысыем ишъо­лъыр 42-м къехъумэ къаращых, — еIо Хъут Саидэ. — Тыгъуагъэ зэрихьагъэу Адыгеим щыщ зы нэбгырэ мыхэм ахэт, ар илъэс 18-м ит, поселкэу Тульскэм щыщ. Унэгъо дэеп къызэрыкIы­гъэр, ятэ ахэсы­жьэп, «агъэутэ­шъуагъ» зыфаIорэ-
мэ ащыщ. Мыхэм ахэтых лъыплъэн зимыIэхэу, зянэ-зятэ­хэр ешъуа­кIохэу, ежь ашъхьэ къихьэ­рэмкIэ зе­кIохэрэр. Ау гъоти яIэу, янэ-­ятэхэри апылъхэу, ау бащэ къыдагъэ­хъузэ ­къагъэтэджыгъэхэм афэдэхэри тиIэх. Ащ нэмыкIэу иакъыл макIэу къыщыкIэу, ышIэрэри къыгу­рымыIо дэдэу бзэ­джэшIэгъэ мыинхэр зезыхьагъэхэри ахэтых.
Саидэ къызэриIуагъэмкIэ, ­мы еджапIэр УФ-м просвещениемкIэ и Министерствэ епхыгъ нахь мышIэми, пэшIорыгъэшъ Iоф­тхьабзэхэм язэхэщэнкIэ тирес­публикэ Iоф щызышIэрэ къулыкъу зэфэшъхьафхэм чанэу адэлажьэ. АР-м зыныбжь имы­къугъэхэм яIофхэмкIэ и Комитет Iофтхьабзэу зэхищэ­хэрэм ахэлажьэх. Хэгъэгу ­кIоцI Iоф­хэмкIэ Министерствэм, про­кура­турэм сыд фэдэрэ упчIэ афагъэзагъэми, яшIуагъэ къа­ра­гъэкIы.
— ТиеджапIэ чIэсхэр футболымкIэ зэнэкъокъушхоу «Кубок Легенд» зыфиIоу Москва щыкIуагъэм хэлэжьагъэх, — лъегъэкIуатэ игущыIэ Саидэ. — Мы лъэныкъомкIэ титренерхэм чанэу Iоф ашIэ. ГущыIэм пае, тикIалэхэм ащыщ футболымкIэ ныбжьыкIэхэм яшъолъыр хэшыпыкIыгъэ командэм хэхьагъ. Ащ нэмыкIэу университетым, колле­джым ачIэхьагъэхэр мымакIэу тиIэх. Ахэм тагъэгушIо. Предмет зэфэшъхьафхэмкIэ Урысые олим­пиадэхэр тиеджапIэ щырекIокIых. Тэщ фэдэ федеральнэ учреждение 15-у шъолъыр­хэм арытхэм якIэлэцIыкIухэр ахэм ахэлажьэх. КIэлэцIыкIу­хэм мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэр ящыкIагъ, олимпиадэм оценкэ дэгъухэр къызыщахьыкIэ, лъэшэу зыщэгушIукIыжьых, уасэу зыфашIыжьырэми хэхъо.
Мы аужырэ илъэсым патрио­тическэ пIуныгъэм лъэшэу Iоф дэтэшIэ. Дзэ-патриотическэ клуб тиIэу хэушъхьафыкIыгъэ дзэ операцием хэлажьэхэрэм апае зыухъумэрэ хъытыухэр тэшIых, ащ нэмыкIэу кIэлэцIыкIухэм ясурэтшIыгъэхэр тидзэкIолIхэм афырагъэхьы. Мы уахътэм ехъу­лIэу тиеджапIэ чIэсыгъэ нэбгырэ 16 фэдиз хэушъхьафы­кIыгъэ дзэ операцием щыIэх. Зы нэбгырэм ЛIыхъужъыныгъэм иорден къыфагъэшъошагъ.
Ащ нэмыкIэу кIэлэцIыкIухэм ашъхьэ зэраIыгъыжьын алъэ­кIыщт сэнэхьат тедзэхэу «штукатур», «каменщик», «столяр», «овощевод» зыфиIохэрэр ядгъэ­гъотынхэ амал тиI. Сыд фэдэрэ лъэныкъокIи ахэм гъэхъэгъэшIухэр ашIых. Мастерэу мыщ Iоф щызышIэхэрэм IэпэIэсэ­ныгъэшхо ахэлъ. Бэхэр ядэжь зыкIожьыхэкIэ къытфытеох ыкIи сэнэхьат тедзэу зэрагъэгъотыгъэр къызэрашъхьэпагъэр къыщаIо, аIэкIэ яунэ зэрагъэцэ­кIэжьыгъэм рэгушхох. Сэнэ­хьатэу зэрагъэгъотыгъэр пкIэнчъэ зэрэмыхъугъэм лъэшэу те­гъэгушIо. Анахьэу тэ лъэ­ны­къоу Iоф зыдатшIэрэр щыIэ­ныгъэм кIэлэцIыкIухэр хэщэ­гъэнхэмкIэ IофшIэным икъулаиныгъэхэр къызэраIэкIэдгъэ­хьащтхэр ары. Сыда пIомэ, кIэлэцIыкIум ыныбжь икъоу обществэм зыхахьэкIэ, ышъхьэ ыIыгъыжьын ылъэкIынэу сэнэхьат едгъэгъотынэу ары ти­пшъэрылъыр.
ЗэкIэмкIи мыщ Iоф щызы­шIэхэрэм япчъагъэ нэбгыри 161-рэ мэхъу: кIэлэегъаджэхэр, кIэлэпIухэр, психологхэр, техническэ IофышIэхэр. Мыхэм IофшIэн мыпсынкIэу агъэца­кIэ­рэм хэшIыкIышхо фыряI. КIэлэцIыкIухэр гъогу занкIэ зэ­рэ­тыращэжьыщтхэм фэгъэ­хьыгъэ Iофтхьэбзэ гъэшIэгъонхэр афызэхащэх. Ежьхэми ашIо­гъэ­шIэгъонэу къыхэлажьэх, мэфэкI зэхахьэхэр рагъэкIокIых. ЕджэнымкIэ, спортымкIэ, IофшIэ­нымкIэ, нэмыкIхэмкIи анахь гъэхъагъэ зышIыгъэ кIэлэцIыкIухэу къахэщыгъэхэм шIухьафтынхэр афагъэшъуашэх.
— Мыщ щеджэрэ кIэлэцIыкIухэр рэхьатых, егъэджэн ыкIи пIуныгъэ Iофым къещэлIэгъошIух, — къеIуатэ Саидэ. — Мыхэр адрэхэм зэратекIыхэрэ щыIэп. Ашхын амыгъотэу, егъэзыгъэ щыIакIэ зэряIэм къы­хэкIэу тыгъон бзэджэшIагъэхэр зэрахьагъэх. Анахьэу мы кIэлэ­цIыкIухэр зыщыкIэхэрэр унаIэ атебгъэтыныр ары. Анахьыбэм къапэблэгъэ цIыфхэм яшIулъэгъуныгъэ щыкIэхэу къэтэджыгъэх. Арышъ, зэрэпшIоIофхэр, шIу зэрэплъэгъухэрэр кIэлэцIыкIухэм зызэхябгъашIэкIэ, хэт фэдэуи къыодэIух.
Пащэм къызэриIуагъэмкIэ, зэ нэмыIэми мы кIэлэцIыкIухэм кIатхъужьыгъэу къыхэкIыгъэп. Сыда пIомэ, ащ фэдэ агу къи­хьанэу уахътэ аратырэп. ШIуа­гъэ къытэу языгъэпсэфыгъо уахътэ зэрафызэхащэщтым кIэ­лэпIухэр пылъых. Ежьхэми дэгъоу къазэрэфыщытхэр къагурыIуагъэу, агукIэ нахь рэ­хьат хъужьыгъэх. КIэлэцIыкIу­хэм янэ-ятэхэр къалъыкIонхэу фитыныгъэ яI. Ащ фэдэхэм афыхэхыгъэу унэ шъхьаф еджа­пIэм хэт.
Саидэ кIэлэцIыкIухэм ягугъу къышIы зыхъукIэ ежь иехэм афэдэу гуфэбэныгъэ афыриIэу къатегущыIэ, шIу зэрилъэгъу­хэрэр къыхэщы. Ахэм афэгу­мэкIы, гъогу занкIэ тырищэ­жьынхэу фай. ЦIыф пэпчъ шъхьадж къыхихыгъэ ищыIэ­ныгъэ гъогу рэкIо, зекIокIэ-шIыкIэ гъэнэфагъэхэр иIэх. ЗэшIуныгъэу е зэмызэгъыныгъэу цIыфхэм азыфагу къитаджэхэрэм сыдигъокIи лъапсэ афэ­хъурэр шэныр, шъыпкъагъэр, зекIо­кIэ-шIыкIэхэр ары.
Хъут Саидэ къызэриIуагъэмкIэ, пшъэрылъ шъхьаIэу зыфагъэуцужьырэр кIэлэцIыкIухэр щыIэныгъэм хэгъэгъозэжьы­гъэнхэр, япсихикэ зыпкъ игъэу­цожьыгъэныр ары. АщкIэ психологхэм, социальнэ кIэлэ­егъаджэхэм Iофышхо ашIэ. Iоф­тхьэбзэ зэфэшъхьафхэр, зэнэкъокъу гъэшIэгъонхэр афы­зэхащэх. КIэлэцIыкIур мы­хъун горэм егупшысэнэу уахътэ ратырэп.
ЗэфэшIыгъэ шIыкIэм тет еджа­пIэм чIэс кIэлэцIыкIухэм гущыIэгъу тазыфэхъум къыта­Iуагъ мыщ щылажьэхэрэм лъэ­шэу анаIэ къазэратетыр, дэ­гъоу къазэрафыщытхэр. АщкIэ зэкIэми лъэшэу афэразэх. Мы кIалэмэ анэгу узыкIаплъэкIэ, зи гушIуагъо анэмэ акIэплъагъорэп. Ахэр адрэ кIалэхэу гъогухэм атетхэм зэратекIыхэрэ щыIэп. Мыщ зычIэкIыжьхэкIэ мурадэу зыфашIыщтым тызыкIэупчIэм, къызэрэчIэфагъэхэм лъэшэу рыкIэгъожьхэу, тапэкIэ ащ фэдэ зекIуакIэ къызхамыгъэфэжьынэу къытаIуагъ. Еджэнхэу, Iоф ашIэ­нэу, яныбджэгъухэм афэдэу псэунхэу фаех.
Такъикъ заулэу Саидэ тызэрэдэгущыIагъэм нафэ къысфишIыгъ ар зыпылъ Iофыр
шIу зэрилъэгъурэр, ыгуи ыпси етыгъэу кIэлэеджакIохэм зэрахэтыр. КIэлэцIыкIухэм зы­къыщамыдзыеу къечъалIэхэзэ шъхьадж икъэбар къыфеIуатэ, ежьри ахэм ядэIу, ашъхьэхэм Iэ ащифэзэ яупчIэхэм джэуап­хэр аретыжьых. Саидэ еджапIэм пэщэныгъэ зыдызэрихьэрэм къыщыублагъэу зэхъокIыныгъэшIухэр фэхъугъэх. Коллективэу зыдэлажьэрэр дэгъоу зэхищэн елъэкIы, ащ пае шъхьэкIэфэныгъэшхуи къыфашIы.
КIАРЭ Фатим.