Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм илъэсыбэ хъугъэу литературэмкIэ иотдел щылэжьэрэ Шъхьэлэхъо Дарико мы мафэхэм тигъэзет иредакцие щыIагъ, иIофшIэгъу мафэхэр зэрэкIэкIхэрэр, шIэныгъэм зэрэдэлажьэрэм защыдгъэгъозагъ.

— Дарико, лъэпкъ шIэныгъэ хьасэшхом ухэуцонэу зэрэхъугъэр тшIэмэ, а мурад иныр къызэрэпфэущыгъэр, плъэпIэ-егъэжьапIэ пфэхъугъэр ыкIи пшъэ­рылъыр зэрэзэшIопхырэр къытфэпIуатэхэмэ тшIоигъу.
— Iоф цIыкIуи ини зы егъэ­жьапIэ сыдигъуи яI. Ащ елъытыгъэу къасIомэ сшIоигъор уна­гъом зэкIэ къызэрэщежьэрэр ары. Сэ къуаджэу Очэпщые сыкъыщыхъугъ, сыщапIугъ. Сянэ-сятэхэм гуетныгъэ щыIакIэм фыряIагъ: сятэ колхоз тхьамэтагъ, сянэ ублэпIэ классхэмкIэ кIэлэегъэджагъ. Сятэ илъэс 54-рэ нахь къыгъэшIагъэп, ау, щэIэфэ, фэлъэкIырэр ышIагъ. Зы шы, зэшыпхъуищ тыхъоу тапIугъ. Нэбгырищым, сяни къытхэтэу, кIэлэегъэджэ сэнэ­хьатыр къыхэтхыгъ, сшыпхъу нахьыкIэу Эммэ нэмыкI лъэ­ныкъокIэ гъэсэныгъэ зэригъэгъотыгъ.

— Сыдэущтэу сэнэхьатыр къыхэпхыгъа?
— Шъыпкъэм тетэу къэсIон, къоджэ еджапIэм сыщеджэфэ лъэшэу сыгукIэ сикIэсагъ ыкIи къысфэпсынкIагъ хьисапыр. Ащ дакIоу я 6-рэ классхэм къащежьэу тхылъхэм сяджэщтыгъ, ахэм къаIуатэрэм, образхэм къарыкIощтхэм, авторым егугъоу а зэкIэ зэрэзэригъэкIугъэм мэкIэ-макIэу сыдахьыхы хъугъагъэ. ЕтIани, сятэ филологие факультетым сыкIомэ, бзэр ыкIи литературэр нахь сшIэнхэм фэягъ. Ащ тетэу Мые­къуапэ сыкъэкIуагъ гурыт еджа­пIэм ыуж. Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым фи­лологиемкIэ ифакультет иадыгэ отделение дэгъоу къэсыухыгъ.
— Институтым ана­хьэу ишIуагъэ къызэрэо­кIыгъэр, непэ узыпылъ шIэныгъэм уфэкIо­нымкIэ?
— Тэ тилъэхъан еджэным мэхьанэшхо ратыщтыгъ. Институтым урысыбзэр тэзгъэхьыщтыгъэ шIэныгъэлэжь-кIэлэ­егъаджэу В. Н. Истоминар кIэлэегъэджэ къодыягъэп, узкIырыплъын, узлъызыщэн зылъэкIыщтыгъэ гъэсэгъагъ. Ригъаджэ­хэрэм зэхэдз имыIэу лъэшэу афэгумэкIыщтыгъ, зыкъызэрэдгъотыщтым пылъыгъ. Тигупсэ дэдэу Шъхьэлэхъо Абу адыгэ литературэмкIэ лекциехэр къызэрэриIотыкIыщтыгъэхэм лъэшэу сызIэпащэщтыгъ, мы зэкIэм аузэ сэри сыкъагъэущыгъ.
— Студентыгъо лъэ­хъаным чанэу ущытыгъа, бзэм ыкIи литературэм афэгъэхьыгъэ Iоф­тхьабзэхэм уахэла­жьэщтыгъа?
— Еджэгъу лъэхъаным сшIэн фаеу щытыр блэзгъэкIыгъэп, шIэныгъэ IофшIагъэхэр стхыщтыгъэх, сшIогъэшIэгъоныгъ а зэкIэ.
— Институтыр къызыоухым зыздэбгъэзэгъэ лъэныкъор, сыдигъуа шIэныгъэ лъагъом узытеуцуагъэр?
— Илъэс 50 фэдиз а зэкIэм атешIэжьыгъ, ау хэти ышъхьэ Iоф зэрэкIэкIыгъэр щыгъу­пшэрэп, IофшIэныр узэрэфаеу бгъотыщтыгъэп, сэ Мыекъуапэ сыкъыдани, Адыгэ хэкум культурэмкIэ методкабинетэу Къуе­къо Налбый зипэщагъэм Iоф­шIэныр щезгъэжьэгъагъ, нэ­ужым Лъэпкъ творчествэм игупчэ ар хъугъэ ыкIи адыгэ шъолъырым ит культурэ Iоф­шIапIэхэм тафэгъэзагъэу, тадеIэу, ащ илъэс 17-рэ сыIутыгъ. IофшIэным готэу, сишIэныгъэхэм зэрахэзгъэхъощтым паекIэ, Адыгэ къэралыгъо институтым ыуж аспирантурэмкIэ зыз­гъэ­загъ, ари къэсыухыжьыгъ.
— Джы нахь благъэу Iофым тыкъекIолIэн фае, сыдигъуа Адыгэ научнэ-­ушэтэкIо институтыщтыгъэм узыIухьагъэр?
— 1992-рэ илъэсым мы институтым литературэмкIэ иотдел саштагъ. Ащ чIэсыгъэх: Шъхьэлэхъо Абу, Мамый Руслъан, нэмыкIхэри. Илъэс 33-рэ хъугъэу сэри сыщэлажьэ.
— ШIэныгъэлэжьыцIэр сыд фэдэ тема къызэрэуушыхьатыгъэр?
— Iофэу есщажьэрэр гъунэм нэзгъэсыныр сишэн. Эпосэу «Нартхэр» ыкIи тиадыгэ литературэ сиIэубытыпIэхэу, «Образ женщины в адыгейской литературе и в фольклоре» зыфиIорэ темэр къэ­сыушыхьати, фило­логие шIэныгъэхэмкIэ кандидат сыхъугъ.
— Илъэс 30-м ехъугъэу адыгэ лите­­ра­турэм удэлажьэ, уегъэраза пшIэрэм?
— Литературэр — щыIэныгъэм тешIыкIыгъэ сурэт. Ащ зызыфэбгъазэкIэ, гъэшIэгъон дэдэу гупшысэр къызэтещыкIы, лъэныкъуабэу зэхэлъ лите­ратурэр ифэшъуашэм тетэу блэжьын фае. Тхыгъэ дэгъум. лъэшым кIочIакIэ къыпхелъхьэ, бэмэ уарегъэгупшысэ. ЩыкIагъэ зимыIэ Iоф хъурэп, ау ­икъоу зыбгъэулэужьмэ, бэ къыбдэ­хъущтыр.
— Непэ институтым литературэмкIэ иотдел нэбгырэ тхьапша Iоф щызышIэрэр?
— ЫпэкIэ нэбгырих отделым чIэсыгъ. Джы Iоф щызышIэхэрэр сэры — Шъхьэлэхъо Дарико, Агъыржьанэкъо Симхъан, ЖакIэмыкъо Зарим, ШэкIо Мир.
— Мы илъэсымкIэ Iоф­шIэгъакIэу шъуиIэхэм тащыгъэгъуазэба.
— Институтым иотдел зэфэшъхьафхэм тафэдэу, илъэсым къыкIоцI литературэмкIэ отделым тхэкIо-юбилярхэм ятворческэ мэфэкIхэр, ахэм япроизведениехэмкIэ конференциехэр, ежь адыгэ литературэм хэхъоныгъэу ышIыхэрэм япхыгъэ Iэнэ хъураехэр зэхэтэщэх.
Мы илъэсымкIэ анахьэу тызыпылъыр «Адыгэ литературэм итарихъ» зыфиIорэ томи 3-у урысыбзэкIэ къыдэкIыгъэр джы адыгабзэкIэ къытедзэгъэныр ары. Ахэм ащыщэу апэрэ тхы­лъыр къыдэкIыным фэхьазыр, я II — III-рэ тхылъхэм тадэлажьэ зытедгощагъэу. Я II-рэ томым МэщбэшIэ Исхьакъ итворчествэ фэгъэхьыгъэ тхыгъэр, я III-рэ тхылъым — Нэхэе Руслъан, Теуцожь Хьабиб, Хъалыщ Сэфэрбый ыкIи Къуикъо Шыхьамбый афэгъэхьыгъэхэр сэ згъэ­хьазырыгъэхэу къадэхьэх.
Апэрэ тхылъым къыдэхьагъ КIэрэщэ Тембот, ащ иавторыр сэры.
ЕгъэджэнымкIэ тхылъхэм якъыдэгъэкIыни мы илъэсымкIи сахэлэжьагъ. «Адыгэ литературэр. Я 6-рэ класс», «Адыгэ литературэм иегъэджэнкIэ методическэ IэпыIэгъу. Я 6-рэ классым пае». «Урокым хэмыхьэрэ еджэнымкIэ тхылъ. Адыгэ литературэр. Я 6-рэ класс» къыдэкIыгъэх.
Мыхэм язакъоп, литературоведческэ статьяхэр журнал­хэу «Зэкъошныгъэм», «Литературнэ Адыгеим» ыкIи гъэзетхэу «Адыгэ макъэм», «Советскэ Адыгеим» къарысэгъахьэх. ШIэныгъэ лъапсэ зиIэ мафэ къэс IофшIэныр сигуапэу сэлэжьы, а зэкIэ зыфасшIэрэр сиадыгэ лъэпкъ, ащ ылъапсэ пытэныр ары.
— Тхьауегъэпсэу, Да­рико, тызэрэбгъэгъозагъэмкIэ. УикIэсэ литературэм бэрэ упсаоу ­ухэтынэу пфэсэIо.
ДэгущыIагъэр
Мамырыкъо Нуриет.