Урысыем и Къыблэ илъэпкъхэм ятарихъ-культурнэ кIэн изэгъэшIэнрэ ар цIыфхэм ашIогъэшIэгъон шIыгъэнымрэ афэгъэхьыгъэ Iэнэ хъурае гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм щыкIуагъ.

Адыгеим ишIэныгъэлэжьхэм ямыза­къоу Краснодар, Шъачэ, ТIуапсэ, Ашапэ ыкIи Хъулъэжъые (Геленджик) къарыкIыгъэ хьакIэхэр ащ хэлэжьагъэх. Джащ фэдэу зэIукIэгъум рагъэблэгъагъэх республикэм изекIозещэхэр. Ащ хэлажьэхэрэм яIофшIэн рамыгъажьэзэ, Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыем» лъэпкъ орэдыжъхэр хьакIэхэм къапигъо­хыгъэх. Ахэм язэгъэгъотынкIэ институтым ихъарзынэщ бай къэкIопIэшIу зэрэхъурэр къыхигъэщыгъ ансамблэм ихудожественнэ пащэу Нэхэе Азэмат.
Iофыгъо шъхьаIэу къэзэрэугъоигъэхэр зытегущыIагъэхэр тарихъ-культурнэ лъэпкъ кIэныр тэрэзэу, шъыпкъагъэ хэлъэу гъэфедэгъэныр, Iотэгъэныр, ягъэшIэгъэныр.

— Тарихъым фэгъэхьыгъэ упчIэ зэфэшъхьафхэмкIэ джэуапхэр дгъэ­хьа­зырхэу мэхъу. ЕтIанэ тегупшыси, мыщ фэдэу тызэрэугъоини тари­хъым, культурэм, шэн-хабзэхэм, чIыпIацIэхэм татегущыIэным мэхьанэ иIэу тлъы­тагъэ. Къыд­гурэIо, титарихъхэр зэу, зэпхыгъэхэу зэрэщытхэр, шъуикъа­лэхэми бэрэ такъыдэхьэ, ахэм апылъ къэбарэу зекIозещэхэм къа­Iуатэхэрэри зэхэтэхых. Арышъ, тэркIэ шъхьаIэу щыт хъугъэ-шIагъэхэм пцIы ахамылъхьаныр, чIыпIацIэхэр тэрэзэу къаIонхэр, тарихъым ишъыпкъапIэ ашIэныр. Мыщ къеблэгъагъэхэм типшъэ­рылъыр шъхьадж ишIошъ тедэIуныр, тарихъ хъугъэ-шIагъэхэмкIэ, чIыпIацIэхэмкIэ зэфэдэныгъэу е зэтекIыныгъэу тиIэхэр къыхэдгъэщынхэр, зэпхыныгъэхэр дгъэунэфынхэр. Мыщ фэдэ IофшIэныр тапэкIи лъыдгъэкIуатэмэ, ишIуагъэ къэкIонэу сэлъытэ, — къыщиIуагъ ипэублэ гущыIэ философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу КIэрэщэ Тембот ыцIэ зыхьырэм ипащэу ЛIыIужъу Адам.
Iэнэ хъураем къыщаIэтыгъэ упчIэм аужырэ уахътэм бэрэ игугъу ашIы хъу­гъэ. Мыщ дэжьым анахьэу мысагъэр зыфалъэгъоу, щысэу къахьыхэрэр шъо­лъырым икъэбар зыIотэрэ зекIозещэхэр ары. Тарихъыр, шъолъырым щыпсэурэ лъэпкъхэм якъэбар, чIыпIацIэхэр икъоу ашIэхэрэп. Мы гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэнымкIэ институтым Iофышхо зэришIэрэр А. ЛIыIужъум къыхигъэщыгъ.
Анахь гумэкIыгъуабэ къызпыкIырэр чIыпIацIэхэр ары. Мы лъэныкъомкIэ гущыIэ къышIыгъ шIэныгъэлэжьэу ЕмыкI Нурджан. Анахьэу ар зыфэгъэхьыгъа­гъэр хы ШIуцIэ Iушъо иадыгэ чIыпIацIэхэр ары. Ащ къызэриIуагъэмкIэ, ахэр анахь макIэу зэрагъэшIагъэхэм ащыщых, сыда пIомэ пчъагъэрэ зэблахъугъэх, зыгорэхэр уахътэм хэкIодагъэх. Ежь шIэныгъэлэжьым адыгэ чIыпIацIэхэм язэхэфын зызфигъэзагъэр илъэсипшI фэдиз хъугъэ. Мыщ дэжьым анахьэу IэпыIэгъу­шхо хъухэрэр дзэ къулыкъушIэ тхыгъэхэу хъарзынэщхэм ахэлъхэр ары.
— ШIэныгъэлэжьыбэ сапэкIэ чIыпIацIэхэм адэлэжьагъ, ау непэ щыIэ амалхэм афэдэ ащ дэжьым яIагъэп: узыфэе тхылъыр бгъотыщтыгъэп, чIытх­хэр щыIагъэхэп. Нахьыбэм зэхафыщтыгъэхэр жабзэм, литературэм къы­хэнэгъэ чIыпIацIэхэр ары. Аужырэ илъэсхэм хъарзынэщхэр къызызэIуах­хэм, хъытыум къэбарыр из зэхъум IофшIэныр нахь IэшIэх хъугъэ, ау зэхэфыным охътабэ ехьы, сыда пIомэ а зы чIыпIацIэм къэ­IуакIэу тфы-хыр урысыбзэкIэ иIэн елъэ­кIы. ГущыIэм пае, «Ныджыпсыхъо» зыфиIорэр зэфэшъхьафэу тхыгъэу хъар­зынэщхэм къахэфэ. Ныджыпсыхъо зыхь епархием итарихъ къыщежьэ, игупч… Адыгабзэм ихыIушъо чIыпIацIэхэр шъхьа­фэу зэбгъэшIэнхэу атефэ. Хы Iупэм щыпсэурэ лъэпкъ пэпчъ ежь игущыIэхэр иIэх. Хъулъэ — бухта, Хъулъэ­жъый — Геленджик, хып — пристань. Джащ фэдабэ адыгабзэм хэт. Сыда ахэр зыкIэпшIэнхэ фаер? Лъэпкъыр чIына­лъэм зыщыпсэурэ лъэхъаныр бгъэунэфын олъэкIы, — къызэхифыгъ ЕмыкI Нурджан.
Мыхэм ыкIи нэмыкI Iофыгъоу тарихъ-культурнэ кIэным епхыгъэхэм шIэныгъэлэжьхэм мэфэ IофшIэн фагъэ­хьыгъ. Ащ къыдыхэлъытагъэу АР-м и Лъэпкъ музейрэ Евгений Шварц иунэрэ экскурсиехэр ащыряIагъэх. Мыщ фэдэ Iофтхьабзэхэр тапэкIи институтым лъигъэкIотэщтых. ЗыгъэгумэкIыхэрэ джэ­уапхэм якъэгъотынкIэ шъолъырхэм яшIэ­ныгъэлэжьхэм язэдэлэжьэныгъэ агъэпытэщт.
Анцокъо Ирин.