«Радиоу Урысыер — Адыгеир» зыфиIорэм икъэтынэу «ЗэIухыгъэ эфирым» изичэзыу къыдэ­кIыгъо Мыекъуапэ щызэхащэрэ экскурсиехэм ыкIи лъэпкъ культурэм икодхэм афэгъэхьыгъагъ.

Эфирым ибысымэу, КъТРК-у «Адыге­им» ижурналистэу Мария Волынскаям къэтыным хэлэжьэнхэу къыригъэблэгъа­гъэх Мыекъопэ администрацием культурэмкIэ игъэIорышIапIэ ипащэу Цэй Розэрэ «Адыгэ макъэм» ижурналистэу, зекIозещэу Анцокъо Иринэрэ.
Адыгеим икъэлэ шъхьаIэ итеплъэ нахь гуIэтыпIэ зэрэхъурэм диштэу зекIоу мыщ къакIо зышIоигъохэми япчъагъэ хэхъо. Нахьыпэм къушъхьэ гъогум зыфэзыгъа­зэщтыгъэ зекIохэм Мыекъуапэ итарихъ зэрагъашIэмэ ашIоигъоу зекIозещэхэм къэлэ экскурсиехэм апае аугъоирэ купхэм захарагъатхэ, тикъалэ ичIыпIэ дахэхэм, тарихъ саугъэтэу дэтхэм ягуа­пэу нэIуасэ зафашIы. Ары Мария Волынскаям изэIухыгъэ эфир ушъхьагъоу фэхъугъэр. ХьакIэу къыригъэблэгъагъэ­хэри зыцIэ Iугъэ зекIозещэх, ежьхэм яунэе проект хьалэмэтхэм Iоф адашIэ.
2019-рэ илъэсым къыщыублагъэу Цэй Розэ Мыекъопэ къэлэ гупчэм зекIо лъагъохэр щыпхырищыгъэу проектэу «Долина мые» зыфиIорэр егъэцакIэ. Лъэсэкскурсие цIэрыIо хъугъэх, цIыфыбэм ашIогъэшIэгъоных.
— Мысатыу организациехэм тадэла­жьэзэ, обществэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ АР-м игрант къыдэхыгъэнымкIэ зэнэкъокъум тыхэлажьи, мылъку Iэпы­Iэгъу къызэрэтитыгъэм ишIуагъэкIэ экс­курсиехэмкIэ къытшъхьапэнхэу тхьа­кIумэIулъхьэхэр къызIэкIэдгъэхьагъэх, Мые­къуапэ итамыгъэу мыIэрысэ цIыкIу­хэр IэпэIасэмэ ядгъэшIыгъэх, ащ фэдэу шIухьафтын минищ фэдиз ттыгъэ. Джащ фэдэу экскурсиемэ ахэлажьэхэрэм ти­къалэ ичIыпIэ анахь дахэхэр зэрыт открыткэхэр шIухьафтынэу ятэтых, Мые­къуапэ зэрэщыIагъэхэр агу къэкIыжьыным пае, — еIо Розэ.
Шъыпкъэр пIощтмэ, Цэй Розэ зипэщэ зекIо купхэм Мыекъуапэ игупчэ бэрэ уащыIукIэн плъэкIыщт ыкIи республикэм икъэлэ шъхьаIэ ишэн-хэбзэ шIагъохэм ащыщэу ар зэрэхъугъэм уегъэгушIо. Ари Iоф къызэрыкIоу щытэп. ЗекIохэм экскурсие афызэхэпщэным пае фитыныгъэ ыкIи ар къэзыушыхьатырэ тхылъ уиIэнхэ фае.

«Сыда ащ фэдэ шIыкIэм шIуагъэу пылъыр?» пIомэ, чIыпIэм итарихъ тэрэзэу зымышIэрэ зекIозещэхэу шIэныгъэ икъу зимыIэхэм зекIо купхэр зэращэн алъэкIыжьыщтэп, шапхъэхэр зыукъохэ­рэм тазыр атыралъхьащт. Цэй Розэ зэ­Iухыгъэ эфирым къызэрэщиIуагъэмкIэ, УФ-м экономикэмкIэ и Министерствэ исайт зекIозещэмэ яреестрэу итым аттестацием пхырыкIыгъэхэм ацIэхэр итхагъэх. А зэ­пстэуми анахь шъхьаIэу джы къыхэд­гъэщырэр адыгабзэкIэ экскурсиер щыIэ зэрэхъугъэр ары. Анцокъо Иринэ апэу ащ фэдэу зэхищэгъэ зекIо лъагъом ыкIи ащ къыкIэлъыкIощтхэм къатегущыIагъ.
— Апэрэ экскурсиеу адыгабзэкIэ зэ­хэсщэгъагъэр зыфэгъэхьыгъагъэр пэ­сэрэ Мыекъуапэрэ адыгэхэмрэ. Джы адыгэ гущыIэжъхэр, муралхэр сиIэубытыпIэу ятIонэрэ экскурсиер адыгабзэкIэ зэхэс­щэщт. «Намысым насыпыр къыздехьы», «Псэм ыпэ напэ» — адыгэ гущыIэжъхэм куцIышхо яI. Мыекъуапэ — адыгэ къал, ар къэзыушыхьатырэ культурнэ кодхэр — лъэпкъ тамыгъабэ щыплъэгъущтых. ГущыIэжъхэм адыгэ гупшысакIэр, адыгэ акъылыр, философиер апхырыщыгъ. Джащ фэд, Бырсыр Абдулахь, Къат Теу­цожь ясурэтхэм атехыгъэу унэ дэпкъхэм атырашIыхьэрэ сурэтхэм — муралхэм лъэпкъым итхыдэ, итарихъ, ишэн-хабзэмэ уахащэ. «Джэныкъом дэжь», «Шыхьанчэрыехьабл» зыфиIорэ сурэтхэу унэ дэпкъхэм атырашIыхьагъэхэр кIуачIэх, тикъалэ къагъэбаи, къагъэдахэ. Ахэм апылъ къэбархэр лъэпкъ журналистым иеджапIэ къэкIорэ кIэлэеджакIохэм къафэсIотэщт. Экскурсие пэпчъ игъэкIотыгъэу зыфэсэгъэхьазыры. Илъэс 20-рэ журналист сэнэхьатым сырылэжьагъ, зэдзэкIын пчъагъэ адыгабзэкIэ сшIыгъэ. Ащ емылъытыгъэу, чIыпIацIэхэмкIэ, къэ­IокIэ гъэнэфагъэхэмкIэ, тарихъ шъыпкъагъэ къэбархэм ахэлъынымкIэ си­упчIэжьэгъух Бузэрэ Азэмат, Къуекъо Асфаррэ Мариетрэ, Тэу Аслъан, Тэу Ну­риет, Анцокъо Сурэт, тхылъеджапIэ­хэм, хъарзынэщхэм бэрэ зафэсэгъазэ. Анахь упчIэ хьылъэхэр, уемыжэгъахэу, кIэлэцIыкIухэм къыуатых. Арышъ, дэ­гъоу зыбгъэхьазырын фае, — еIо Ирэ.
Экскурсиехэм цIыфыбэ къызэрякIуа­лIэрэр хигъэунэфыкIызэ, Розэ пчъагъэ­хэр щысэ къыхьыгъэх, гущыIэм пае, чъэ­пыогъум и 5-м, АР-м и Мафэ зэ­хащэ­гъэгъэ экскурсием нэбгырэ 60, шэкIо­гъум, лъэпкъ зыкIыныгъэм и Мафэ ехъулIэу рекIокIыгъэм пэшIорыгъэшъэу зарамыгъэтхэу нэбгырэ 50 къякIолIэ­гъагъ.
Цэй Рози Анцокъо Ирини язекIозещэ лъагъохэр Мэздахэ ылъэныкъокIэ джы нахь зэрэгъэзэгъэщтхэр къэтыным икIэух къыщаIуагъ. Джэрз паннохэмкIэ Мэздахэ идэкIояпIэхэр загъэкIэракIэхэкIэ, Шъхьэгощэ нэпкъ тет мыIэрысэм ще­гъэжьагъэу Мэздахэ икъэгъэлъэгъопIэ чIыпIэхэм анэсэу, джэрз паннохэм ате­шIыхьэгъэщтхэм якъэбархэр къаIуатэзэ, экскурсиехэм нахь зарагъэушъомбгъущт. Нэгыежъ Iуашъхьэу Мэздахэ хэтым ита­рихъ, нэмыкI тхыдэхэу мы чIыпIэм епхы­гъэхэм якъэбар игъэкIотыгъэ зыхэтыщт экскурсием игъэхьазырын Анцокъо Иринэ мы охътэ благъэм зэрэфе­жьэщтыр къыIуагъ.
ЗекIозещэр журналистмэ…
Ар гъэшIэгъон дэд — лъэпкъ тари­хъым, шэн-хабзэм, культурэм ащыгъуаз, анахь шъхьаIэм ыкупкI кIэкIэу къыплъе­гъэIэсы, адыгабзэр дэгъу дэдэу ешIэ, къэбарыр жъынчэу къеIуатэ. Анцокъо Иринэ иIуагъэ ыгъэцэкIэжьыгъ. Лъэпкъ журналистым иеджапIэ къэкIорэ ныбжьыкIэхэм блэкIыгъэ шэмбэтым адыга­бзэкIэ экскурсие афызэхищэгъагъ.
Адыгэ гущыIэжъхэр, унэ дэпкъхэм атешIыхьэгъэ сурэтхэр, тарихъ гъэшIэгъон зыпылъ саугъэтхэр — Иринэ ыуж итхэу Лениным игупчэ къыщаубли къэлэ паркым нэс ныбжьыкIэхэр кIуагъэх.
ГущыIэм пае, Къат Теуцожь и «Джэныкъо» урамэу Советскэм тет фэтэрыбэу зэхэт унэм идэпкъэу зытырашIыхьагъэм къыщыуцугъэх.
— Сурэтым сыда щытлъэгъурэр? Лы гъэгъугъэ пылъагъ, къуаер мэгъуазэшъ телъ, анахь шъхьаIэр лъхъончыр ары. ШъошIа лъхъончыр зыщыщыр? Щыуаныр зыпылъагъэм «лъхъонч» раIощтыгъ. ЛIакъом илIэужхэм ар зэIэпахыщтыгъ, — къэбарым шэн-хабзэр голъэу Иринэ узIэпищэу, гъэшIэгъонэу къеIуатэ.
КъыкIэлъыкIорэ муралыр Бырсыр Абдулахь исурэт тешIыкIыгъ.
— Урым Акрополымрэ адыгэ джэ­гум­рэ сурэтым зэдитхэу IэпэIасэм ышIыгъ. Ащ мэхьэнэ куу хилъхьагъ. Аб­дулахь къызэриIуагъэмкIэ, Акрополым шэн-хабзэу щызэрахьэщтыгъэмрэ адыгэ джэгур зэрагъэзекIощтыгъэмрэ проценти 100-у зэтырихьэщтыгъэх, ар сурэтым дахэу къыщыгъэлъэгъуагъ, — Иринэ сурэтым имэхьанэ къызэIуехы.
Журналист сэнэхьатымрэ зекIозе­щэнымрэ зэдыригъаштэу, афэкъулаеу зэзыгъэкIурэ Анцокъо Иринэ лъэпкъ журналистым иеджапIэ хэтхэм щысэтехыпIэ афэхъугъ.
Мыекъуапэ икультурнэ саугъэтхэм ныбжьыкIэхэр нэIуасэ зэрафэхъугъэхэм имызакъоу, зекIозещэми упчIэхэр фагъэзагъэх. Иринэ зэдигъэцэкIэрэ сэнэхьатитIум — журналистикэм ыкIи зе­кIозещэным ащыщэу нахь дэзыхыхьырэм кIэлэеджакIохэр кIэупчIагъэх.
— ТIуми зэфэдэу сызIэпащэ, сэнэхьатитIури зэфэдэу сшIогъэшIэгъон, — джэуап къытыжьыгъ Иринэ.
Къыхэзгъэхъожьын — тIуми лъапсэ афэхъурэр ныдэлъфыбзэр дэгъу дэдэу зэришIэрэр ары, ащ къыпкъырэкIых игуетыныгъи, ичаныгъи, къызэрэдэхъурэри.
Гражданскэ обществэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ республикэ грантым иIэпыIэгъукIэ лъэпкъ журналистым иеджа­пIэ ишэмбэт десэхэр лъэкIуатэх.
Тэу Замир.