«УФ-м илъэпкъ IэпэIас» зыфиIорэ цIэ лъапIэр зыфагъэшъошэгъэ нэбгыриплI мыгъэ Адыгеим иIэ хъугъэ: Пэнэшъу-Сет Сафыет, Гумэ Ларис, Нэгъуцу Аслъан ыкIи Гостэкъо Руслъан. РеспубликэмкIэ мыщ фэдэ щытхъуцIэр къэзылэжьыгъэхэмкIэ мыхэр апэрэх. Тинепэрэ нэкIубгъо зыфэгъэхьыгъэр Пэнэшъу-Сет Сафыет.

Янэжъ ятэ тыжьынышIагъ, ныжъым ДышъэкIхъан ыцIагъ, ежьыр дышъэ идагъэмкIэ IэпэIас. Сыдэу щытми, дышъэр Пэнэшъу-Сет Сафыет ищыIэныгъэ ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу хэт. Аужырэ илъэс 30-м ар иIэнашъхьэ телъ шъыпкъ. Джащ фэдиз хъугъэу ар дышъэ­идэным дэлажьэ.
— Дышъэидэным сицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу гупсэфыгъо къыситыщтыгъэп. ЗэкIэ къызщежьагъэр Азэмэтэ Минкъутас итхылъэу адыгэ тхыпхъэхэр зыдэтыр ары. ЕджапIэм сычIэсэу тхылъеджапIэм сызыкIокIэ, сызфычIэхьагъэм нэмыкIэу ар къэсштэн, сеплъын, сыте­Iэбэн фэягъ. «Сыгу шэ техъуагъ» зыфа­Iорэм фэдэу сыкъычIэкIыжьыщтыгъ. Ащ фэшъхьафэуи, дышъэидагъэр зыслъэгъу­рэм, зэкIэм сечъалIэщтыгъ. Сянэжъ янэ идэпкъ сыхьатылъэ пылъагъэщтыгъ. СызыкIокIэ, тынагъэсыщтыгъэп, ау сеплъэу бэрэ сыщысын слъэкIыщтыгъ. ДышъэкIэ идагъэр сшIогъэшIэгъонэу, ащ сызэрэпылъын фаер зыгорэм къысиIорэм фэдагъ, ау зызфэзгъэзэщтыр сшIэщтыгъэп, — къыIотагъ Сафыет.
Гум зылъыхъурэр къегъоты
Сафыет игулъыхъу икIыпIэ зигъоты­гъэр 1995 — 1996-рэ илъэсхэр ары. А лъэхъа­ным IэпэIасэу Мэстафэ Вячеслав икъэгъэлъэгъонэу Мыекъуапэ щызэхищагъэм ар ихьатыр хъугъэ.
— А къэгъэлъэгъоным сызэкIом, сыкъычIахыжьыгъ пIоми хъущт. Джащ фэдиз иинагъэу слъэгъугъэм идэхагъэ сшъхьэ щигъэуагъ. IофшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон фэшъхьафэу, Мэстафэм ыгъэсэгъэ бзылъфыгъитIумэ хадыкIэу чIэсыгъэх. Зыр «мастэ ыIыгъэу къалъфыгъ» зыфаIорэм фэдагъ. ИIофшIагъэхэм ядэгъугъэ ебгъэп­шэн щыIэп, — еIо Сафыет.
ЫужкIэ къызэрэнэфагъэмкIэ, дышъэ­идэным Адыгэ Республикэм зыщегъэу­жьыжьыгъэнымкIэ ар апэрэ лъэбэкъугъ. Къэгъэлъэгъоным къыкIэлъыкIоу, АР-м культурэмкIэ и Министерствэ иунашъокIэ, Мэстафэм ижъырэ лъэпкъ IэшIагъэм ишIыкIэ фигъэсэнхэу Налщык нэбгырищ агъакIо. Ахэм ахэтыгъ Сафыет. МэзиплIырэ къош республикэм ар щеджагъ, дышъэидэным ишъэфхэр къызIэкIигъэхьагъэх. Ау ащ пшъэрылъэу иIагъэр ежьым зыфигъэсэн къодыер арэп, къыгъэзэ­жьмэ, ежь фэдэ лIэужыкIэхэр ыгъэхьазырынхэри ары. Арэуи хъугъэ. Я 90-рэ илъэс­хэм якIэухым дышъэидагъэр тишъолъыр къихьажьыгъэнымкIэ Сафыет ехьыжьакIо хъугъэ. Къызэрэсыжьэу ыгъэсэщтхэм яапэрэ куп лъэпкъ культурэм и Гупчэу зыщылажьэщтыгъэм щызэхащэ.
— «Къагъэуцугъэ пшъэрылъыр гъэцэкIагъэ» зэраIоу, егъэджэнхэмкIэ тищыкIагъэр зэкIэ Гупчэм щызэдгъэуIугъ. ЗэкIэри хьазыр зэхъум, апэм сыкъэ­щтагъ, пшъэдэкIыжьыр иныгъэ, — къыздэгуащэ IэпэIасэр. — Сыхэмыукъорэмэ, Адыгэ къэралыгъо университетым щеджэхэрэр тштэгъагъэх. Ахэр ыкIэм нэсыгъэх, дипломхэри яттыгъагъэх. Дышъэидэным непи дэлажьэу, дэгъоу зыIэ къихьагъэу а купымкIэ зыцIэ къесIощтыр Атэжьэхьэ Сэйхьат. АР-м гуманитар ушэтынхэмкIэ иинститут щэлажьэ. МакIэ лъызыгъэкIотэн зылъэкIырэр. Унагъом ар дахьыныр бэмэ къяхьылъэкIы.
Имэстапэ дышъэ уас
Ежь Сафыети шIу ылъэгъурэ Iофэу исэнэхьат хъужьыгъэр унагъом дигъэлэжьагъ. Ау, къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, ицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу гур зылъы­хъущтыгъэу ыгъотыжьыгъэр ыIэ къызехьэм гупсэфыжьыгъэ нахь, къин къыщыхъугъэп. Илъэс 30-м ылэжьыгъэмрэ иIофшIагъэу дунаим щызэбгырыкIыгъэ­хэмрэ ар къагъэлъагъо. Непэ ар дышъэ— идэнымкIэ апэрэ IэпэIасэу ыцIэ къыраIо. Мы лъэныкъом щылажьэхэрэмкIэ шапхъэ. Имэстапэ зыпхырыщыгъэ дышъэм ыуасэ егъэины. Арэу щымытмэ, пцIы хэуусыхьан зыщымылъэкIыщт Iоф зыпылъыр. ИIудэнэ хэщыгъэ идэхагъэ ащ ибзэмыIу шыхьат. Анахь макIэмэ, IэкIэ шIыгъэ IофшIэгъэ миныр имэстапэ къычIэкIыгъ.
АМ: Сафыет, Iудэнэ метрэ тхьапш хъущта хэудыкIыгъэр илъэс 30-м? (Сыдэсэмэркъэу)
— Дунаир къыкIухьащтын фае, — джэуап къысетыжьы щхызэ IэпэIасэм. — Ары, миным нахьыбэщт сшIыгъэр. А зэкIэри, заулэхэм афэшъхьафэу, дунаим щызырызых, кIэсшIыкIыжьыгъэхэп. Азэмэтэ Минкъутасэ итхылърэ АР-м и Лъэпкъ музейрэ къакIэрысхыгъэ тхыпхъэхэр хэмытмэ, нахьыбэрэр сэ сигукъэкI. Ау пэсэрэ шIыкIэм тетэу шIыгъэ Iэпэщысэхэм къакIэлъэIухэрэм зэрэфаехэм фэдэу афэсэшIы. АщкIэ мыкъаигъэхэм сэ къэсыугупшысыгъэхэмкIэ афыхэсэдыкIы. Тхыпхъэу сиIэхэр зы мафэ къэсштэжьхи сяплъыжьыгъэти, апэрэ нэплъэгъум зэфэдэх, ау гуфаплъэу уазыхэплъы­хьэрэм, зэтекIых.
Дышъэидэным инеущ фэгумэкIэу
«УФ-м илъэпкъ IэпэIас» зыфиIорэ цIэу Сафыет къыфагъэшъошагъэм ащ иIэпэIэ­сэныгъэ джыри зэ къыушыхьатыгъ. Дышъэидагъэр ащ Адыгэ Республикэм къырихьажьи, зыщыригъэужьыжьыгъэ къодыеп. Непи къыкIыримыгъэчэу ащ фэлажьэ. Анахь шъхьаIэр — IэпэIэсэны­гъэр къыткIэлъыкIощт лIэужхэм анэзыгъэсыжьыщтхэр ыгъэсагъэхэу, ежьым къыготхэу иIоф лъагъэкIуатэ.
— Бгъэсагъэу зыпIокIэ, ебгъэджагъэм Iофым пидзэжьын фае. «Ебгъэджагъэр тхьапша?» пIомэ, нэбгыришъэм нахьыбэн ылъэкIыщт. Ау шъэм зы нэбгырэ къа­хэкIмэ, ар къыбдэхъугъэкIэ лъытэ. Мэстэ-Iуданэр зыштагъэу, «хэдыкIыкIэ сэшIэ» зыIоу непэ бэ плъэгъущтыр. Дышъэ­идэным фэзгъэсагъэу, къызэрэсIуагъэу, пызыдзэжьыгъэмэ ащыщ Джарымэкъо Зурет. «Мастэр ыIыгъэу къэхъугъ» зыфаIорэм фэд. ЫшIэрэр нэгъэсыгъэу, IупкIэу ыгъэцэкIэщт. ПсынкIэуи ишIыкIэ къыIэкIэхьагъ. Ащ фэдэхэм IэпэIэсэныгъэм ишъэфхэри афызэIупхыщтых. Ары тызфыщыIэр. Сэ сизакъоу сшIэни згъэтIылъыжьынэу арэп. IэпэIэсэ цIыфыкIэ пэпчъи синэкъокъогъоу слъытэрэп. Шъхьадж ежь илъэуж иI. Езгъаджэхэрэми ар ясэIо: «О унапэр — уилъэуж». Къеплъыхэмэ, зимэстапэ къычIэкIыгъэр къашIэн фае, — сыщигъэгъозагъ IэпэIасэм.

Непэ Сафыет Iофыбэ зэдехьы. Къо­кIыпIэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ къэралыгъо музеим и Къутамэу Адыгеим щыIэм ишIэныгъэ IофышI, республикэм щызэхащэрэ Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэм чанэу ахэлажьэ, мастер-классхэр зэхещэх. Ау гухахъо зыхигъотэрэ дышъэидагъэм а зэкIэми чIыпIэ шъхьаф щыфыхэхыгъ. Ар изэщтегъэу, игъэпсэфыгъу, итхъагъу ыкIи ищыIэныгъэ Iоф.
— Мафэм анахь къин слъэгъугъэми, гущыIэм пае, гумэкIыгъохэм уахэтба, угу зыгорэм хегъэкIыба е уегъэгушIоба, дунаири мафэ къэс зэхъокIы, зэкIэри пшъхьэ регъэкIы. Ковидым илъэхъан унэм тисы зэхъум, бэхэм ашIэщтыр амышIэу къин хэтыгъэх, сэ сикIэсэ дышъэидэным сиуахътэ зэкIэ фэгъэзэгъагъ, — ыгу къэкIыжьы Сафыет. – Сыгу етыгъэу хэсыдыкIыщтыгъ, гухахъо ащ хэзгъуатэщтыгъ. Непэ мастэр къэсымыштагъэмэ, сэркIэ мафэр хьаулыягъэ. Анахь сыпшъыгъэми, зыгорэ хэсыбзыкIын, дышъэидагъэм фэгъэхьыгъэ тхылъым инэкIубгъохэр зэпырызгъэзэнхэ фае. Зи сымышIэхэщтми, а Iуданэр сIэкIэ зэхэсшIэн, кIуачIэ къыситын фае. Мы къас­Iорэр егъэлыягъэп, ары зэрэщытыр. Сырэсымаджэ пIоми хъущт. СиIахьылхэр къытеохэу «Сыда пшIэрэр?» заIокIэ, «Шъуезэщыгъэба мы упчIэм?» — сиджэ­уап. Унагъо сызехьэм, сишъхьэгъусэ сикIэсэ Iофыр сшIуигъэкIодыгъэп, зэхишIыкIыгъ. Ари насыпыгъ.
АМ: Сафыет, о уиеплъыкIэкIэ, ды­шъэ­идэным АдыгеимкIэ непэ сыда изытет?
— Непэ дэгъоу ащ зиужьыжьыгъ, ау нахьыбэнэу сыфай. Нахь лъэшынэу, агъэлъэпIэнэу. ДжырэкIэ тIэкIу сызытещыныхьэрэр машинэ хэдыкIыным IэрышIыгъэр ыгъэкIодыныр ары. IэкIэ шIыгъэр бэгъашI, идэгъугъэ уеджэнджэшыщтэп. Дышъэидагъэм, шIыкIэм, лъэпкъ шIэныгъэм ядэхагъэ мэстэ-Iуданэр хэтщы къэс хэтэлъхьэ. Дышъэидагъэр, ащ имэхьанэ, уасэу иIэр (мыщ дэжьым ыпкIэп зыфасIорэр) цIыфхэм нахь къагурыIо хъугъэ. ЫпаIокIэ ащ фэдагъэп. ПсынкIагъэп ар къыддэхъуныр, сыда пIомэ IэкIыбым къырамыщыгъэр дэгъоу алъы­тэщтыгъэп. Джы гъунапкъэхэр зэрэзэ­фэшIыгъэхэми ишIуагъэ къытэкIыгъ. Илъэпкъ, илэжьыгъэ, ибаиныгъэ цIыфым зафигъэзэжьынэу ащ чIыпIэ ригъэуцуагъ. Адыгэ шъолъыр закъор арэп ар, нэмыкI­хэри джащ фэдэх. Арышъ, непэрэ зэхъо­кIыныгъэхэр а лъэныкъомкIэ къытэшIушIагъэх.
Непэ Пэнэшъу-Сет Сафыет иIэшIагъэ иIэным хэтырэ адыгэ бзылъфыгъи кIэхъо­псы. Имэстапэ къыпыкIыгъэм изэмылIэужыгъуагъэ бэдэд: бгъэидэхэр, чысэхэр, Iалъмэкъхэр, шъхьарыхъонхэр, бзылъфыгъэ гъэдэхэлъэ зэфэшъхьафхэр ыкIи нэмыкIыбэр. Джащ фэд, адыгэ чIыгум къэралыгъо лъапсэ зиIэр илъэсишъэ зэрэхъурэм ипэгъокIэу Адыгеим ичIытх дышъэидагъэкIэ хэзыдыкIыгъэ IэпэIасэхэм ащыщ. Адыгэ дышъэидагъэм ихъишъэ мэстэ-IуданэкIэ ащ зыхитхагъ. Лъэпкъым икультурнэ кIэн къыухъумэгъэ къодыеп, неущырэ мафэ ритыгъ.
Анцокъо Ирин.