АР-м мэзхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Былымыхьэ Рэщыдэ Январ ыкъор къызыхъугъэ мафэр непэ хегъэунэфыкIы, ыныбжь илъэс 60 хъугъэ. Ащ щыщэу илъэс 35-м сэнэхьатэу къыхихыгъэм фэшъыпкъэу фэлажьэ, ГъэIорышIапIэм ипащэу Iоф зишIэрэр илъэс 17. Ащ фэдизым мэзым гъунэ лъызыфырэ къулыкъум ищыIэныгъэ чIыпIэ пытэ щиубытыгъэу игъашIэ ызыныкъо нахьыбэ фигъэшъошагъ.

Былымыхьэ Рэщыдэ Шэуджэн районым ит къуаджэу Хьатыгъужъыкъуае къыщыхъугъ. Новочеркасскэ инженернэ-мелиоративнэ институтым щеджагъ. Апэрэ курсыр къызеухым, 1984 — 1986-рэ илъэсхэм Афганистан дзэ къулыкъур щихьыгъ, къызегъэзэжьым еджэным пи­дзэжьыгъ. «Сыда мы факультетыр къыхэпхыгъ?» — аIоу зеупчIыхэкIэ, «Афганистан пшэхъо гъэхъунэ зэкIагъ, джы мыщ мэзхэм сахэтынэу, ахэр нахьыбэ хъунхэу сыфай» ариIощтыгъ. Къурджыпс мэз хъызмэтшIапIэм 1990-рэ илъэсым Iоф щишIэнэу ыублагъ. Нэужым мэзпэс шъхьаIэу ыкIи хъызмэтшIапIэм ипащэу лэжьагъ. 2008-рэ илъэсым АР-м мэзхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу агъэнэфагъ. А илъэсым мэз кодексым зэхъокIыныгъэхэр фэхъугъагъэх ыкIи федеральнэ къулыкъум икъутамэщты­гъэр республикэм и ГъэIорышIапIэу ашIы­жьыгъ. «Сыд фэдэ зэхъокIыныгъа ащ къыздихьыгъэхэр, сыд фэдэ къиныгъохэм шъуапхырыкIыгъа?» — тизэдэгущыIэгъу ипэублэ Рэщыдэ сеупчIыгъ.
— Мэз хъызмэтшIапIэу тызыщэтым Краснодар краим и ГъэIорышIапIэ тепхыгъэу щытыгъ, бюджет тиIагъ ыкIи цеххэр дгъэлажьэщтыгъэх. Ащ дакIоу мэзыр тыухъумэщтыгъ, машIор къащыкIанэмэ, ащыдгъэкIуасэщтыгъ, мэзым пае чъыг гъэтIысыжьхэр къэдгъэкIыщтыгъэх. 2007-рэ илъэсым къыщыублагъэу мэз кодексыкIэм диштэу къэралыгъо инспекторэу тыхъугъ ыкIи ГъэIорышIапIэр гъэпсыгъэ хъугъэ. Джы мэзыр къэтэухъу­мэ ыкIи тылъэплъэ ныIэп. Цеххэр зэфэтшIыжьыгъэх, хъызмэт Iофхэр дгъэцэкIэжьхэрэп.
АР-м имэзхэм чIыгу гектар мин 240-рэ зэлъаубыты. МэзIыгъыпIэу 4 респуб­ликэм щэлажьэ, щыр — мэзхэр нахь зыщыбэу Мыекъопэ районым ит, шъоф­хэр нахь зыщыбэ районхэмкIэ, Тэхъу­тэмыкъое районым щыублагъэу Кощхьаблэм нэс, зы мэзIыгъыпI афэгъэзагъэр. Ахэм участковэ мэз гъэIорышIэпIэ 20 япхыгъэу Iоф ашIэ.
— Мэзым улъыплъэныр сыда къэзгъэхьылъэрэр?
— Шъолъырым къыгъэгъунэрэ чIыпIэр пштэмэ, тимэзхэм процент 40 аубыты. Тикъыблэ цIыфхэр нахь «Iужъоу» щэп­сэух. Къэралыгъом инэмыкI шъолъырхэм гектар миллионхэр арылъхэу, цIыфэу ащыпсэурэр нахь макIэу, е къэлэ гупчэ­хэм нахь ащызэхэубытагъэхэу арысых. Тимэзхэм уалъыплъэным Iофыбэ къыпэкIы, зекIохэр ащызэблэкIых, псэупIэхэр зыпэблагъэхэри ахэтых. Непэрэ мафэм ГъэIорышIапIэм зэкIэмкIи нэбгырэ 300 фэдизмэ Iоф щашIэ. Мыекъопэ къэралыгъо технологическэ университетым щеджэрэ ныбжьыкIэхэр мэзухъумэным къыхахьэх. ЦIыфхэм тащыкIэрэп, участковэ мэзпэсхэм гурытымкIэ аныбжьыр илъэс 40 — 45-рэ. Адыгэ мэз-мэшIогъэ­кIосэ къулыкъур ГъэIорышIапIэм хэт. Мэзхэр машIом щыухъумэгъэнхэр ыкIи мэз Iофхэр зэшIохыгъэнхэр ащ ипшъэ­рылъ.
ГущыIэм пае, 2020 — 2025-рэ илъэсхэм АР-м къыгъэгъунэрэ чIыгухэм мэ­зэу атетхэм ягектар 267,1-м чъыгэу къащыкIыхэрэм ГъэIорышIапIэм иIофышIэхэм щыхагъэ­хъуагъ, чъыг лъэпкъ зэ­фэшъхьафэу 230-рэ къыщагъэкIыгъ. 2018-рэ илъэ­сым щыублагъэу федеральнэ проектэу «Мэзхэм якъэухъумэн» хэхьэрэ лъэпкъ проектэу «Экология» зыфиIорэмкIэ яIоф­шIэн агъэпсы.
— ЕджэпIэ мэз хъызмэтшIапIэхэми зыкъяжъу­гъэIэтыжьыным игъэкIоты­гъэу шъудэлажьэ.
— Ары, гущыIэм пае, Первомайскэ еджэпIэ мэз хъызмэтшIапIэр зызэхащагъэр илъэс 50-м къехъугъ. Анахь лъэхъэнэ къинхэми ар къызэтенэн ылъэкIыгъ. Мы илъэс зэкIэлъыкIохэм мэхьанэшхо еттэу еджэпIэ мэз хъызмэтшIапIэхэм зыкъядгъэIэтыжьыгъ, гъунэ алъытэфы, ащ фэдэу 8 республикэм ирайон зэфэшъхьафхэм ащызэхэщагъ. Мыгъэ ахэм апае псэупIэу Краснооктябрьскэм зэфэс апэрэу щы­зэхэтщэ­гъагъ. Мэхьанэшхо иI а IофшIэным, сыда пIомэ яцIыкIугъом щегъэжьагъэу ныбжьыкIэхэр чIыопсым икъэухъу­мэн хэщагъэхэ мэхъу.
Урысыем имэз хъызмэт зызэхаща­гъэр илъэс 200-м къехъугъ. Къэралыгъом ынаIэ лъэшэу зытыригъэтырэ лъэныкъо­хэм ар ащыщ. ГущыIэм пае, Урысыем и Къыблэ ыкIи и Темыр-Кавказ федеральнэ шъолъырхэр пштэхэмэ, мэзхэм чIыпIэу ащаубытырэмкIэ Адыгеим апэрэ чIыпIэр ыIыгъ.
— Республикэм имэзхэм язытет гъунэ лъыпфыныр сыдэущтэу уиамал къыхьыра, уахътэм диштэрэ шIыкIэхэр шъогъэфедэха?
— Чэщ-зымафэм зэпымыоу Iоф зышIэрэ къулыкъум ГъэIорышIапIэм хэтэу Iоф ешIэ. Республикэм имэзхэр зытет чIыпIэхэм ащыщ машIо къыщыхъу­мэ къэтэлъэгъу, мэшIогъэкIосэ къулыкъум макъэ етэгъэIу. Мэзхэм апхырыкIышъущт машинэ 30 къызIэкIэдгъэ­хьагъ, ахэр зытефэхэрэм афэдгощыгъэх. Мэз­пэсхэр ары зэрэзекIохэрэр. КъэкIорэ илъэсым камеритIу къытфащэфыщт. Ащ нэмыкIэу лъэпкъ проектым ишIуагъэкIэ квадрокоптери 6 къызIэкIэдгъэхьагъ. Мэз участкэхэм ахэр афэдгощыгъэх. МашIо къызщыхъурэ чIыпIэхэм ягъэунэфынкIэ ахэм яшIогъэшхо къэ­кIощт. Стырэр зы гектар нахь мыхъоу, ау машIом къыпыкIырэ Iугъор гектаришъэм шъхьащытэу, зи уимыгъэлъэ­гъоу къы­хэкIы. Къушъхьэ тIуакIэхэм къащыхъу­рэ машIохэри джащ фэдэу джы нахь гъэу­нэфыгъошIу хъущтых. Джащ фэдэу мэзыр хэбзэнчъэу изыупкIыхэрэми талъыплъэ­нымкIэ мы техникэм ишIуагъэ къэкIощт. ЗекIохэми нахь гъунэ алъытфы­шъущт. Зигугъу къэсшIыгъэ камерэхэр псэупIэхэу Дахъомрэ Абдзэхэхьаблэрэ къапэIулъ мэзхэм ащагъэпсыщтых. Мы чIыпIэхэр ары нахьыбэу мэзхэм къазщыкIанэрэр.

— Хэгъэгу зэошхом ТекIоны­гъэр къызщыдахыгъэр илъэс 80 зэрэхъугъэр мыгъэ тихэгъэгу хигъэунэфыкIыгъ. Ащ дакIоу мэзхэмкIэ ГъэIорышIапIэр «ШIэ­жьым ичъыгхат» зыфиIорэ Iофтхьабзэу Урысыем щыкIорэм хэлэжьагъ, чъыг цIыкIухэр Красногвардейскэ районым щагъэтIысхьагъэх. Тигъэзет ащ фэгъэхьыгъэ къэбар къыхиу­тыгъагъ.
— Ары, Шэуджэн райоными мыщ фэдэ Iофтхьабзэ щыредгъэкIокIыгъ. Мэз-мэшIогъэкIосэ къулыкъум зэрэщытэу мы Iофтхьабзэм изэшIохын ыпшъэ дэкIы. АгъэтIысхьэгъэ чъыгхэм илъэситфырэ алъэплъэх, нэужым мэзым хагъэтIыс­хьажьых.
Шъыпкъэ, чъыгхатэхэр ыгъэлъэпIэныр, къыгъэкIынхэр адыгэм ылъ хэпхын умылъэкIыщт шэн-хэбзэ шIагъу.
— ЗэкIэ къезгъэжьэжьынэу хъугъагъэмэ а сэнэхьат дэдэр къыхэсхыщтыгъэ, — еIо Рэщыдэ.
Янэрэ ятэрэ сэнэхьатэу къыхихыгъэм дырагъэштэгъагъ. Ятэу Январ адыгабзэмрэ урысыбзэмрэ ыкIи адыгэ, урыс литературэхэмкIэ кIэлэегъаджэу Хьатыгъужъыкъое гурыт еджапIэм Iоф щи­шIагъ. Янэу Еленэ Шэуджэн район сымэджэщым щылэжьагъ. Сабый минитIу фэдиз дунаим къытыригъэхъуагъ. Зэшищырэ зэшыпхъуитIурэ ны-тыхэм зэдапIугъ. Ны-тыхэм афэдэу ежь Рэщыди сабыитф ыпIугъ.
Афганистан къулыкъу зэрэщихьыгъэм пае «Воину — интернационалисту от благодарного афганского народа» зыфиIорэ бгъэхалъхьэр 1988-рэ илъэсым Былымыхьэ Рэщыдэ къыфагъэшъошагъ. Зыщылэжьэрэ хъызмэтым ищытхъу ыкIи ирэзэныгъэ тхылъхэр къылэжьыгъэх. ГущыIэм пае, УФ-м чIыопс къэкIуапIэхэмкIэ и Министерствэ, Къыблэ федеральнэ шъолъырым мэз хъызмэтымкIэ и Департамент, мэз хъызмэтымкIэ Федеральнэ Агентствэм ыкIи ащ икъутамэу республикэм щыIэм, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэм ящытхъу тхылъхэр, бгъэхалъхьэ­хэр къыратыгъэх. «Урысыем имэз баиныгъэхэр къызэриухъу­магъэхэм ыкIи зэрахигъэхъуа­гъэм апай» зыфиIорэ бгъэхалъхьэр къылэжьыгъ. УФ-м ыкIи АР-м язаслуженнэ мэзлэжь.
Былымыхьэ Рэщыдэ къызэриIуагъэмкIэ, чъыг гъэтIысыжь минипшI пчъагъэу зылъапсэ ыубытыгъэхэм ячэзыу къызыскIэ, мэзышхом щыщ хъужьыщтых. Арышъ, Адыгер ичIыопс къэзгъэ­баищт мэзхэм ащыкIэщтэп.
Тэу Замир.