Общественнэ рэхьатныгъэр къэзыухъумэхэрэм, бзэджэ­шIагъэхэр къычIэзыгъэщыхэрэм ыкIи ахэм апэуцужьхэрэм, зиIофшIэнкIэ гъэхъагъэхэр зиIэхэм илъэс къэс шэкIогъум и 10-м, ямэфэкI тефэу, ящытхъу аIо.

АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ уголовнэ лъыхъунымкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэ игуадзэу, полицием иполковникэу Хъут Салбый Аслъанчэрые ыкъор 1992-рэ илъэсым къыщыублагъэу ищыIэныгъэ хэбзэу­хъумэкIо къулыкъум рипхыгъэу ыгуи, ыпси етыгъэу, ищытхъу аригъаIозэ Iоф ешIэ.
БзэджэшIагъэр къычIэгъэщыгъэныр анахь пшъэрылъ шъхьаIэу Салбый иIэхэм ащыщ. Илъэс 17 хъугъэу уголовнэ лъы­хъунымкIэ ГъэIорышIапIэм ипащэ игуадз. ЯIофшIэн зыфэдэр, ищыIэныгъэ гъогу мы сэнэхьатым рипхынэу зэрэ­хъугъэр, игухэлъхэм афэгъэхьыгъэу ащ гущыIэгъу тыфэхъугъ.
Салбый илIакъокIэ Джэджэхьаблэ щыщ. ИцIыкIугъом десантник хъуным кIэхъопсыщтыгъ ыкIи 1987-рэ илъэсым дзэм защэм, десантыдзэм хэтэу къулыкъур ыхьыгъ. 1990-рэ илъэс къинхэм тефагъ хэбзэухъумэкIо къулыкъум Iоф­шIэныр зыщыригъэжьагъэр. Бзэджэ­шIагъэхэм ахахъоу, мэзэ пчъагъэкIэ лэжьапкIэр агъэгужъоу зыщытыгъэ лъэ­хъаным Салбый къыгъэщтагъэп. Бзэ­джашIэхэм апэуцужьынэу, цIыфхэм ишIуагъэ аригъэкIынэу мурад ышIи, хэгъэгу кIоцI къулыкъум иотделэу Мые­къуапэ щыIэм IофшIэныр щыригъэжьагъ. Патруль-постовой къулыкъум тIэкIурэ хэтыгъэу ротэм икомандир ашIыгъ. Нэужым ОМОН-р зызэхащэм, ивзвод хэтыгъэхэр зэкIэ мы подразделением кIожьыгъэх. Ащ ыуж зэхэубытэгъэ бзэджэшIагъэхэм ябэныгъэнымкIэ ГъэIорышIапIэу зэхащагъэм иподразделениеу СОБР-м, нэужым гъэIорышIапIэм Iоф ащишIагъ. Сыд фэдэрэ лъэныкъо фагъэзагъэми, иIофшIэн хэшIыкI икъу фыриIэу, ищытхъу аригъэIоу ипшъэрылъ ыгъэцэкIагъ. Ар къеушыхьаты илъэс зэкIэлъыкIохэм пэщэ IэнатIэхэр зэриIыгъыгъэр.
— Уголовнэ лъыхъуным иподраз­деление къызкIыхэсхыгъэм лъапсэ имыIэу щытэп. БзэджашIэхэм ябэны­гъэнымкIэ, бзэджэшIагъэхэр къычIэ­гъэщыгъэнхэмкIэ цIыфхэм сишIуагъэ зэрязгъэкIыщтыр ары сэркIэ нахь ­шъхьаIэр, ар сиIэубытыпIэу Iоф сэшIэ. ЧIыпIэ къин ифа­гъэхэм, къытщыгугъхэу зыкъытфэзыгъа­зэхэрэм зэфагъэ хэлъэу, амалэу си­IэмкIэ ахэм сызэрадэIэпыIэщтым сыпылъ, — къыIуагъ Салбый.
— Уголовнэ лъыхъуным иIоф­шIэн сыда хахьэхэрэр, сыд фэдэ пшъэрылъа зыфигъэуцужьхэрэр?
— АпэрапшIэу, пэшIорыгъэшъ Iоф­тхьабзэхэм язэхэщэн, уголовнэ нэшанэ зиIэ бзэджэшIагъэхэм якъыхэгъэщын ыкIи якъычIэгъэщын. Ащ хэхьэ бзэ­джашIэу зылъыхъухэрэм якъэгъотын, кIодыгъэхэр зыдэщыIэр гъэунэфыгъэныр, зыщыщыр амышIэу аукIыгъэм ихьадэ гъэунэфыгъэныр. Уголовнэ бзэджэшIагъэхэм япроцент 70-р УФ-м иуголовнэ Кодекс къыдыхэлъытагъэу щыт. Арышъ, уголовнэ лъыхъуным икъулыкъушIэхэм пшъэрылъыбэ яI.
— Илъэс IофшIэгъухэм бзэджэшIагъэу къычIэбгъэщыгъэхэм ащыщэу анахьэу угу къинэжьыгъэм тыщыгъэгъуазэба.
— Ащ фэдэхэр пщыгъупшэхэрэп. Патруль-постовой къулыкъум Iоф щысшIэзэ, Мыекъуапэ игупчэ бэдзэр къулы­къур щысхьызэ, пчыхьэм сыхьатыр
6-мэ адэжь, кIэлищ зэзаохэу, цIыфхэм афэмыгъэIасэхэу сарихьылIагъ. Ащы­гъум къулыкъур езгъэжьэгъакIэу щытыгъ, Iашэ къысатынэу игъо сифагъэп. КIалэхэм сякIуалIи сяушъыигъ
ыкIи ядокументхэр къысагъэлъэгъунхэу ясIуагъ. Ау къысэмыдэIухэу къыс­пэуцужьынхэу фежьагъэх. Ахэм ахэтыгъэ зы нэбгырэр къэсыубыти, бэ­дзэрым дэтыгъэ мили­цием ипункт ­къэсщагъ. Адрэ нэбгыритIумэ кIат­хъужьыгъ. Ащыгъум гу лъыстагъэу щытыгъ ахэм аIыгъыгъэ спорт Iалъмэкъ шIуцIэшхор зэрагъэбылъыщтыгъэм. Iалъмэкъыр зыIыгъыгъэм сылъежьи, къытесхыгъ. Сызэрегуцэфагъэу, ащ Iашэ, щэхэр дэлъыгъэх. Нэужым къызэрэчIэ­кIыгъэмкIэ, укIыгъэ Iоф зэрэзэра­хьагъэм фэшI ахэм алъыхъущтыгъэх.
— УиIофшIэнкIэ щысэ зытеп­хын плъэкIыщт цIыфхэм ­уарихьылIагъа?
— Ары, ащ фэдэ пэщэ дэгъухэр сиIагъэх, непэ къызнэсыгъэм ахэр шIукIэ сыгу илъых. Лъэшэу сафэраз хэ­бзэухъумэкIо къулыкъум иподразделение зэфэшъхьафхэм пэщэ IэнатIэхэр ащызыIыгъыгъэхэу Юрий Побережан, Александр Целовым, Юрий Радчук, ЛIыхъэтыкъо Аскэр. Ахэр сищысэтехыпIэхэу сэри непэ къысэпхыгъэ къулыкъушIэ ныбжььыкIэхэр сэгъасэх. ТиIоф­шIэн къины, ащ къыхэкIэу къулыкъу­шIэхэм тащэкIэ.
— КъулыкъушIэ ныбжьыкIэхэм шъуащыкIэу зэхэтхыгъ, сыда ащ иушъхьагъур?
— Милицие гущыIэр полициемкIэ зызэблахъум бэ зэхъокIыныгъэу къулыкъум фэхъугъэр, ащыгъум IэпэIэсэныгъэ ин зыIэкIэлъ ныбжьыкIабэ IофшIапIэхэм аIукIыжьыгъэх. Джыдэдэм ныбжьыкIэу къакIохэрэр мазэ, мэзитIу нахьыбэ Iутхэрэп, IофшIэныр афэмыу­кIочIэу IокIыжьых. ГущыIэм пае, нэбгырипшIым щыщэу къанэрэр нэбгырищыр ары. Ахэр зисэнэхьат фэшъыпкъэхэр, щэIагъэ зиIэхэр, психикэм ылъэныкъокIэ псауныгъэ дэгъу зиIэхэр арых. Хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ УФ-м и Министерствэ епхыгъэ хэушъхьафыкIыгъэ еджапIэхэу Краснодар, Новороссийскэ адэтхэр къэзыу­хыгъэхэр къытфэкIох, лъэшэу тигуапэу ахэм Iоф адэтэшIэ. ЦIыфым ишэн-гъэ­псыкIи бэ зэрелъытыгъэр къыз­гурэIо. ШIэныгъэр зэбгъэгъотын плъэ­кIыщт, ау шэн теубытагъэ уимыIэ хъумэ, IофшIэныр къин къыпфэхъущт. Арышъ, апэрапшIэу цIыфыр психологическэу Iоф­шIэным фэхьазырын фае. Армырмэ Iоф пфэшIэщтэп.
— АР-м бзэджэшIагъэу щызэрахьэхэрэм ябагъэкIэ изытет мы мафэхэм сыдэу щыт?
— НэмыкI шъолъырхэм ягъэпшагъэмэ, АР-м чIыпIэ дэгъу ыIыгъ. Арэу щыт нахь мышIэми, гумэкIыгъоу, тапэкIэ Iоф зыдэтшIэнэу щыIэр макIэп. Ар дэгъоу къыдгурэIо ыкIи типащэхэм пшъэры-
лъэу къытфагъэуцугъэм тытетэу Iоф тэшIэ. IофшIэным угу фэщагъэу, теубытэгъэ пытэ фыуиIэу урылажьэ хъумэ, къин пылъэп. Пстэуми апэу шъыпкъагъэ ыкIи цIыфыгъэ пхэлъынхэ фае. ТиIофшIэн къин, арышъ, кIуачIэу пхэ­лъым имызакъоу, психологическэу уузын­чъэн ыкIи уфэхьазырын, юридическэ шIэныгъэ куу уиIэн, уипшъэрылъхэр икъоу бгъэцэкIэнхэмкIэ пхъэшагъэр, лIыблэнагъэр, цIыфыгъэр, шъыпкъагъэр пхэлъын фае.
Илъэсыбэхэм къакIоцI гъэхъагъэхэр ышIыхэзэ иIофшIэн зэригъэцакIэрэм фэшI С. Хъутым Къэралыгъо тын лъапIэхэр, АР-м хэгъэгу кIоцI IофхэмкIэ и Министерствэ ищытхъу тхылъхэр мымакIэу къыфагъэшъошагъэх.
IофшIэным дакIоу Салбый спортыр ищыIэныгъэ пытэу хэт, самбо бэнэ­нымкIэ спортым имастер хъунымкIэ кандидат, парашютист.
КIАРЭ Фатим.