Бастэ Аскэр Джанхъот ыкъор жъоныгъуакIэм и 9-м 1945-рэ илъэсым къуаджэу Псэйтыку къыщыхъугъ. Хэгъэгу зэошхом ТекIоныгъэр къызщыдахыгъэ мафэм ар къызэрэхъугъэм ишэн-гъэпсыкIи, щыIэныгъэ гъогоу къыкIугъэми тамыгъэ гъэнэфагъэ къатырилъхьагъ.

1951-рэ илъэсым Аскэр гурыт еджапIэм чIэхьагъ. Литературэм, бзэм, гущыIэм зэрафэщагъэр, сыд фэдэрэ тхыгъэри шъошэ гъэнэфагъэм рилъхьаным, купкIэу хэлъыр акIыIу къышIыным, гущыIэхэр зэдиштэнхэм игуапэу Iоф зэрадишIэрэр кIэлэегъаджэхэми къалъэгъугъагъ.
Аскэр ицIыкIугъом щегъэжьагъэу кIэлэ пытэу, кIуачIэ хэлъэу щытыгъ, урым-рим бэнэным пылъыгъ, зэнэкъокъу пчъа­гъэхэм ахэлажьэщтыгъ. Пшъэры­лъэу зыфигъэуцужьырэм ишъыпкъэу зэрэдэлажьэрэм ишIуагъэкIэ текIоныгъэ инхэр къыдэхъущтыгъэх. Ащ фэдэу 1966-рэ илъэсым Бастэ Аскэр урым-рим бэнэнымкIэ СССР-м спортымкIэ иапэрэ мастерэу Адыгэ автоном хэкум щы­хъугъ, ныбжьыкIэхэм азыфагу СССР-м ичемпион хъугъэ. Сыд фэдэрэ лъэныкъо зыфигъэзагъэми, илIыгъэ, ыкIуачIэ, ищэ­Iагъэ зэрарихьылIэрэм ар къыкIэкIуагъ. Урысыем испортсменхэм ясатыр гъэхъэ­гъэ инкIэ хэуцуагъ. ЛIы шъыпкъэм ишэн­хэр спортым къыхилъхьагъэх — гъэ­хъэгъэ гъэнэфагъэм иIофшIэнкIэ къыфэкIоныр, ыпшъэ рилъхьажьырэмкIэ пшъэдэкIыжь ыхьыныр, ихэку цIыкIуи икъэралыгъуи шIу ылъэгъунхэр.

Мыекъуапэ дэт псэолъэшI училищэу N 2-м 1960-рэ илъэсым Аскэр чIэхьэ­гъагъ. Ащ Хъот Заур нэIуасэ щыфэ­хъугъ, ныбджэгъу зэфэхъугъэх. Нэужым Заур музыкальнэ культурэм ыкIи педагогическэ лъэныкъом цIэрыIо ащыхъугъ. Ащ ыгу къызэрэкIыжьырэмкIэ, зэоуж лъэ­хъан мыпсынкIэм чылэ шъэожъыехэу къалэм еджакIо къэкIуагъэхэм къэралыгъом ынаIэ атетэу, ыпкIэ хэмылъэу училищым щеджэщтыгъэх, зыфэщэгъэхэ культурэм, спортым пылъынхэу амал яIагъ. Аскэр кIэлэ пытэу, шъыпкъагъэ зыхэлъ цIыфэу зэрэщытыгъэр ащ ыгу къэкIыжьы. Адыгеим къэралыгъо гъэпсыкIэ иIэным дэлэжьагъэхэм Бастэ Аскэр ащыщыгъ. Зэфэсэу, зэхахьэу зэхащэ­хэрэм ар ахэлажьэщтыгъ ыкIи Адыгэ Респуб­ликэр гъэпсыгъэн зэрэфаем фэгъэхьыгъэ еп­лъыкIэхэр шъхьэихыгъэу къыIо­щты­гъэх.
1962-рэ илъэсым Бастэ Аскэр Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет чIэхьагъ, ныдэлъфыбзэм, адыгэ ыкIи урыс литературэм язэгъэшIэн щыпидзэжьыгъ. Апшъэрэ еджапIэм щеджэзэ Аскэр Мые­къуапэ дзэ къулыкъур щихьыгъ. 1966-рэ илъэсым институтыр къыухыгъ.
Нэужым кIэлэ Iэтахъохэм апае Мые­къопэ хэушъхьафыкIыгъэ гъэсэныгъэ-пIуныгъэ учреждением кIэлэпIоу ыкIи кIэлэегъаджэу Бастэ Аскэр щылэжьагъ, IэпэщысэшIынымкIэ, спортымкIэ, литературэмкIэ ныбжьыкIэхэм Iоф адишIагъ. Ар зышIэщтыгъэхэм зэкIэми цIыфыгъэ ин хэлъэу хагъэунэфыкIыщтыгъ, кIэлэцIыкIухэм шIулъэгъоу афыриIэр, цIыфхэм гукIэгъоу афишIырэр къыхагъэщыщтыгъ. КIэлэцIыкIоу бзэджэшIагъэ зезыхьэщтыгъэхэм, ны-тыхэм чIадзыжьыгъэхэм ынаIэ лъэшэу атетыгъ. Ежьыри ныбжьыкIагъ нахь мышIэми, Iэтахъохэр гъогу занкIэм темыкIынхэм, хэукъоныгъэхэр амышIынхэм пылъыгъ, шъыпкъагъэрэ зэфагъэрэ ахэлъыным фигъасэщтыгъэх.
1967 — 1971-рэ илъэсхэм Краснодар краим и Выселковскэ район истаницэу Березанскэм иеджапIэ Бастэ Аскэр кIэ­лэегъаджэу Iоф щишIагъ. А илъэсхэм исэнэхьаткIэ хэхъоныгъэхэр ышIыгъэх. Псэйтыку къызегъэзэжьым, пчыхьэ еджа­пIэм ипащэу ар агъэнэфагъ. КIэлэеджа­кIохэм агу къызэрэкIыжьырэмкIэ, Бастэ Аскэр гъэсэкIо пхъашэу, зафэу щытыгъ, зэхэщэкIо чаныгъ. А лъэхъаным пчыхьэ еджапIэхэм мэхьанэшхо яIагъ, ныбжь зиIэхэмкIэ еджэпIэ хэхыгъэхэу, СССР-м гъэсэныгъэмкIэ иучреждение шъхьаIэхэу щытыгъэх ыкIи 1980-рэ илъэсым ыкIэм нэс ахэр щыIагъэх. Пчыхьэ еджапIэр чылэмкIэ гъэсэныгъэ ыкIи культурнэ гупчагъ. Къэралыгъом ащ мэхьанэшхо ритыщтыгъ. 1971-рэ илъэсым щыубла­гъэу 1986-м нэс ащ фэдэ еджапIэм Бастэ Аскэр ипэщагъ.
1980-рэ илъэсым Аскэр иIофшIэн, шъо­лъырэу зыщыпсэурэр зэблихъунхэу, исэнэхьаткIэ шIэныгъакIэхэр къызIэкIигъэхьанэу ыгу къэкIыгъ. Ар бэмэ яджэщтыгъ, дэхагъэр гукIэ зэхишIэщтыгъ. ЗэхъокIыныгъэхэм апаплъэзэ Магадан хэкум Аскэр нэсыгъ, артелым илъэс заулэрэ Iоф щишIагъ. ЩыIэныгъэ ыкIи творческэ лъэныкъуакIэхэр ащ ыушэ­тыгъ.
1990-рэ илъэсыр къихьагъ. Перестройкэм гугъэпIакIэхэр ыкIи амалыкIэхэр къытыгъэх.
Адыгэ автоном хэкур, нэмыкI шъолъыр­хэм афэдэу, къэралыгъом изэхъокIыныгъэхэм ахилъэсагъ. Краснодар краим хэкур къыхэкIыгъ, Адыгэ Республикэр гъэпсыгъэ хъугъэ. Урысые Федерацием шъхьафит шъолъырэу хэтэу республикэм хэхъоныгъэхэр ышIынхэ амал ыгъотыгъ. Къэралыгъо хабзэм игъэцэкIэкIо къулыкъухэм япащэхэр хадзыгъэх, АР-м и Къэралыгъо Совет — Хасэр гъэпсыгъэ хъугъэ, быракъыр, гимныр, гербыр аштагъэх. Ахэм зэкIэ Бастэ Аскэр чанэу ахэлэжьагъ.
1990-рэ илъэсым гъунапкъэхэр зэIухыгъэхэ хъугъэ ыкIи Кавказ заом ыпкъ къикIыкIэ КъокIыпIэ Благъэм икъэралыгъохэм арытэкъухьэгъэ тилъэпкъэгъухэр Адыгеим къакIохэу аублагъ. Адыгэ Хасэр якIэщакIоу адыгэу дунаим щыпсэухэрэм я Апэрэ конгресс ыкIи Дунэе Адыгэ Хасэр зэхащэнхэу хъугъэ. Лъэпкъым, ныдэлъфыбзэм, культурэм къарыкIощтым фэгумэкIырэ цIыфэу зэрэщытым къыхэ­кIэу Бастэ Аскэр общественнэ организациехэм яIофшIэн игъэкIотыгъэу ахэлажьэщтыгъ. Общественнэ организациехэм ялIыкIохэм зэдырагъашти Бастэ Аскэр Дунэе Адыгэ фондым ипащэу хадзыгъ. Тыди щыпсэурэ адыгэхэм яны-дэ­лъфыбзэ, якультурэ икъэухъумэн епхыгъэ пшъэрылъыбэ ащ зэшIуихы­щтыгъ. Лъэпкъ зэфэшъхьафхэм зэпхыныгъэ адытиIэным, культурэм ылъэныкъокIэ ахэр зэдэлэжьэнхэм, ныдэлъфыбзэр, культурэр къэухъумэгъэнхэм Бастэм игъэкIотыгъэу Iоф адишIагъ. Лъэпкъым ицIыф цIэрыIохэм ащыщхэм — УФ-м юстициемкIэ иминистрэу, Дунэе Адыгэ Ассоциацием и Президентэу Къалмыкъ Юрэ, зэлъашIэрэ адыгэ шIэныгъэлэжьэу, тхакIоу, общественнэ IофышIэу Нало Заур, IэкIыбым щыIэ адыгэ общественнэ IофышIэхэм Бастэ Аскэр адэлэжьагъ.
Аскэр литературэм сыдигъокIи фэщэгъагъ. Пушкиным ироманэу усэхэмкIэ тхыгъэ «Евгений Онегин» зыфиIорэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыжьыгъ. Усэхэр, рассказхэр, нэмыкIхэр ытхыгъэхэу щытыгъ нахь мышIэми, романэу зэридзэкIыгъэр тхакIом игушъхьэ кIэнэу хъугъэ.
Аскэр ижъырэ тарихъ зыпылъ лъэпкъым зэрицIыфыр, хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэм зэращыщыр ыгукIи ышъхьэкIи зэхишIагъэу щытыгъ. Бастэхэм ялIакъо пщыгъор яIэу, алъа­псэхэр тарихъым куоу хахьэхэу лъэп­-къым итарихъ ыкIи ижэрыIо-народнэ творчествэ къыхэнагъэх. ИцIыкIугъом щегъэжьагъэу Аскэр ишапсыгъабзэ шIолъапIэу къыухъумэщтыгъ, адыгэ литературабзэр дэгъу дэдэу ышIэщтыгъ нахь мышIэми, Пушкиныр зэридзэкIыжьы зэхъум шапсыгъэ къэIуакIэхэр хигъэхьагъэх. ЗэдзэкIыгъэр урыс классикым ытхыгъэм пэблэгъэным ынаIэ тыригъэтыгъ.
— Образхэм якъэтын, сатыр пэпчъ мэхьанэу, купкIэу иIэр къызэтезгъэнэным сыпылъыгъ. Пушкиным Кавказыр зэрикIэсагъэм фэдэу силъэпкъ тхэкIошхор зэхишIэным, шIу езгъэлъэгъуным сыпылъыгъ, — къыIогъагъ Бастэ Аскэр.
«Урыс псэукIэм иэнциклопедие» зэридзэкIыным игухэлъ 1970-рэ илъэсым щыублагъэу Аскэр зыдиIыгъыгъ. Ау а IофшIэныр зиублагъэр 1992-р ары. Илъэ­сихрэ дэлэжьагъ. 1998-рэ илъэсым имэкъуогъу мазэ, Александр Пушкиныр къызыхъугъэр илъэс 200 хъункIэ илъэс иIэу, Краснодар краим ишIэныгъэ тхылъеджапIэ «Евгений Онегин» зыфиIорэ романым изэдзэкIыгъэ тхыгъэ илъэтегъэу­цо щыкIуагъ. Гъэзетэу «Советскэ Адыгеим» мы хъугъэ-шIагъэм фэгъэхьыгъэ къэбарыр къыхиутыжьыгъагъ. Пшызэ шъолъырым щыцIэрыIо тхакIохэр, уса­кIохэр, общественнэ IофышIэхэр лъэтегъэуцом зэрэхэлэжьагъэхэр, тхакIоу Вик­тор Лихоносовыр, усакIоу Виталий Бакалдиныр, краим итхакIохэм яорганизацие итхьаматэу Николай Ткаченкэр, зэлъашIэрэ пушкинистэу Л.Квитко, нэмыкIхэри зэрэщыIагъэхэр игъэкIотыгъэу къатхыжьыгъ. Урысыем культурэмкIэ иминистрэу Наталья Дементьевам Бастэ Аскэр «Евгений Онегиныр» адыгабзэкIэ зэрэзэридзэкIыгъэм мэхьанэшхо ритэу шIуфэс телеграммэ къыфигъэхьыгъагъ. Ащ къыщиIощтыгъ: «Осэшхо зиIэ Iофэу пшIагъэм пае лъэшэу тыпфэраз ыкIи ар зэрэуухыгъэмкIэ тыпфэгушIо, фэдэ тхыгъэ щыIэ зэрэхъугъэр шIухьафтын дах».
Мэкъуогъум и 6-р Пушкиным ыкIи урысыбзэм ямафэхэу Урысыем щыхагъэу­нэфыкIых. ЗэлъашIэрэ Александр Пушкиным итворчествэ дунэе мэхьанэ иIэу бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ зэрадзэкIы. Илъэс 25-м къехъугъ Бастэ Аскэр адыгабзэкIэ зэридзэкIыгъэ «Евгений Онегиныр» Пушкиным итхыгъэ готэу зыщыIэр.
Бастэ Аскэр идунай ыхъожьыгъ, ау цIыфышIоу зышIэщтыгъэхэм, иблагъэхэм агу къинагъ. ЦIыфым ишIэжь гъэшIэгъо­ны. Ащ зэридзэкIыгъэ «Евгений Онегиныр» адыгэ лъэпкъым игушъхьэ хъарзынэщ изы Iахь хъугъэ, непэрэ лIэужхэм ащ нэIуасэ зыфашIын, еджэнхэ алъэ­кIыщт. Ары ежь тхакIори ыгукIэ зыфаблэщтыгъэр.
Бастэ Аскэр иповестэу «Казбек», ипьесэу «Гощэунай», ирассказыбэхэр ыкIи иусэхэр осэнчъэх, ахэр къаштэжьынхэшъ зыщяджэщтхэ уахътэми, пьесэр театрэм зыщагъэуцущтыми япIалъэ къэ­сыщт.
Пшызэ и Литературнэ музееу Краснодар дэтым Адыгеим илитературэ фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъонэу «Я XX-XXI-рэ лIэшIэгъухэм Адыгеим итхакIохэр» зыфиIорэр къыщызэIуахыгъ. Ащ еплъыгъэ­хэм ащыщ социальнэ хъытыум ишIошъ мыщ фэдэу къыщитхыгъ: «Евгений Онегиным» адыгабзэкIэ тедэIугъ, къеджа­гъэм адыгабзэр иныдэлъфыбз. Лъэшэу сшIогъэшIэгъоныгъ, зэзыдзэкIыгъэм поэмэм исатыр сурэтэу къэпшIэжьырэр къызэтыригъэнэшъугъ».
Шъхьэлэхъо Светлан.