Ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн ыкIи икъэухъумэн афэгъэхьыгъэ семинарэу «Бзэ пчъагъэ зыщызэрагъэшIэрэ лъэхъаным ныдэлъ­фыбзэм иегъэджэнкIэ джырэ технологиехэр гъэфедэгъэнхэр» зыфиIорэр Рыфабгъо щы­кIуагъ.

Гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ рес­публикэ институтым и Проектнэ офис ащ кIэщакIо фэхъугъ. Чъэпыогъум и 28-м къыщегъэжьагъэу и 31-м нэс ныдэлъфыбзэмкIэ Iоф зышIэрэ кIэлэегъа­джэхэм, кIэлэпIухэм яшIэныгъэхэм аха­гъэхъуагъ.
— Адыгабзэм икъэухъумэн фэгъэхьыгъэ Iофтхьабзэхэр бэу зэхэтэщэх, ау мыщ фэдэ семинар апэрэу тишъолъыр щэкIо. Ащ шIогъэшхо пылъэу сэлъытэ, сыд пIомэ, мы лъэныкъом Iоф дэзышIэхэрэр ары къекIолIагъэхэр, ахэр ягъэхъагъэхэмкIэ зэхъожьыщтых. Адыге­им щыщхэм ямызакъоу, нэмыкI шъо­лъырхэм, Къэбэртэе-Бэлъкъар, Къэрэщэе-Черкес республикэхэм, Краснодар краим къарыкIыгъэхэр Iофтхьабзэм хэлажьэх. Ащ нэмыкIэу Башкортостан, Темыр Осетием — Аланием щыщхэр спикерэу къедгъэблэгъагъэх, яIэпэIэсэныгъэкIэ къыддэгуащэх. Тэ тигъэхъагъэ­хэри къафэтэIуатэх.
— ЗэкIэмкIи нэбгырэ 28-рэ Iофтхьабзэм хэлажьэ. Ахэр зэкIэ къытфэразэх, шIуагъэ хэлъэу яуахътэ зэрагъакIорэр къытаIо, — еIо семинарым изэхэща­кIоу, гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэ игуа­дзэу Биданэкъо Марзиет.

Семинарым хэлажьэхэрэм ныдэлъфыбзэм икъэухъумэнкIэ амалэу агъэфедэхэрэр къаIотагъ, методикакIэу щы­Iэхэр зэхафыгъэх, ныбжьым елъытыгъэу кIэлэцIыкIухэми, кIэлэеджакIохэми яныдэлъфыбзэ ашIогъэшIэгъонэу зэрэзэрагъэшIэщт лъэныкъохэр аушэтыгъэх.
Темыр Осетием — Аланием археологиемкIэ ыкIи тарихъымкIэ иинститут епхыгъэ Гупчэу осетиныбзэм ихэгъэхъон дэлажьэрэм иIофышIэу Заира Моураовам ныдэлъфыбзэм хэхъоныгъэ егъэшIыгъэнымкIэ IофшIагъэу яIэхэм къэзэрэугъоигъэхэр щигъэгъозагъэх.
— Шъолъыр зэфэшъхьафхэм афэдэу, тиныдэлъфыбзэ кIодыжьыным ищынагъо щыI, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэр урысыбзэм нахь дехьыхых. А гумэкIыгъор дэгъэзыжьыгъэным лъэшэу тынаIэ тет. Гъэсэныгъэм иучреждениехэм ащыщхэм бзэ пчъагъэкIэ Iоф зашIэрэр илъэс 20 хъугъэ. Непэрэ мафэмкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIи 118-мэ осетиныбзэр игъэкIотыгъэу ащызэрагъашIэ. Ны-тыхэм ясабыйхэр мыщ фэдэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм ягуапэу ратых. Мафэ къэс пчэ­­дыжьым къыщегъэжьагъэу пчыхьэм нэс ныдэлъфыбзэкIэ адэгущыIэх, Iоф адашIэ, ныбжьым елъытыгъэу егъэджэн цIыкIухэр афызэхащэх. Къыхэзгъэщы сшIоигъу, ЮНЕСКО-м икафедрэ Темыр Осетием щыIэ зэрэхъугъэм ишIуагъэкIэ хэхъоныгъэхэр тшIыгъэх. Непэрэ мафэм кIэлэегъэджэ колледжми бзэ пчъагъэкIэ Iоф зышIэн зылъэкIыщт купхэр къычIегъэкIых, ыпэкIэ ащ фэдэ кIэлэпIухэр зэримыкъущтыгъэхэм гумэкIыгъохэр къыз­дихьыщтыгъэх, — къыIуагъ Заира Моураовам.
Iофтхьабзэм шIогъэ ин зэрэхэлъыр джащ фэдэу къыхигъэщыгъ Владикавказ къикIыгъэ Заира Бестаевам. ИлъэситIу зыныбжьыхэм къащегъэжьагъэу сабый­хэм яныдэлъфыбзэкIэ Iоф адэпшIэн фаеу ащ елъытэ. Осетиныбзэр ашIокъин нахь мышIэми, ар шIу арагъэлъэгъуныр, яны­дэлъфыбзэ нахь лъапIэ зэрэщымыIэр агурагъэIоныр япшъэрылъэу зэралъы­тэрэм къыкIигъэтхъыгъ.
Адыгабзэм изэгъэшIэнкIэ проектыр щыIэныгъэм зэрэщыпхыращырэр, яныдэлъфыбзэ кIэлэцIыкIухэм ягъэшIэгъэнымкIэ гъэхъагъэу яIэхэр къыIотагъ Мыекъуапэ дэт кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу
N 28-м ипащэу Гъыщ Сусанэ. Аужырэ илъэсхэм мы лъэныкъомкIэ анахь гъэ­хъагъэ зиIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм «Нэбзыир» ащыщ. 2021-рэ илъэсым мыщ икIэлэпIухэм яIофшIэн зэрэзэхащэрэм епхыгъэ видеотехыгъэ агъэхьазыри, зэнэкъокъум текIоныгъэ къыдахыгъагъ. КIэлэпIоу Iоф щызышIэхэрэр илъэс къэс пIоми хъунэу «НыдэлъфыбзэмкIэ анахь кIэлэпIу дэгъу» зыфиIорэм хэлажьэх ыкIи гъэхъэгъэшIухэр ашIых. 2024-рэ илъэсым республикэ зэнэкъокъур а кIэлэцIыкIу IыгъыпIэм щыкIуагъ. Мы илъэсым ныдэлъфыбзэмкIэ анахь кIэлэпIу дэгъу хъугъэ мыщ Iоф щызышIэрэ ХъокIон Эллэ. БэмышIэу ар урысые уцугъом хэлэжьагъ, зэрифэшъуашэу ишIэныгъэхэр къыщигъэлъэгъуагъ.
Адыгэ республикэ гимназием адыгабзэмкIэ икIэлэегъаджэу Темзэкъо Ма­ринэ джэгукIэ шъуашэм илъэу адыга­бзэр зэрябгъэшIэщт шIыкIэ-амалыкIэхэр къэ­зэрэугъоигъэхэм нэужым къафиIотагъ. Егъэджэн амалхэр джырэкIэ бэу щыIэх, хэушъхьафыкIыгъэ платформэхэр къыз­фигъэфедэхэзэ адыгабзэкIэ егъэджэнхэр ащ рилъхьагъэх. Ахэр къэзэрэу­гъоигъэ­хэм къаригъэлъэгъугъ, зэрэбгъэ­федэн плъэкIыщтхэр къафиIотагъ.
ШIоигъоныгъэ зиIэ кIэлэегъаджэхэми, кIэлэпIухэми къызфагъэфедэн зэра­лъэ­кIыщтыр къариIуагъ.
Нэужым адыгабзэм икъызэтегъэнэ­жьын епхыгъэ IофшIэнэу агъэцакIэхэрэм Темзэкъо Маринэ къатегущыIагъ. Проектнэ офисым ишIуагъэкIэ Iофтхьабзэу зэхащэхэрэр къыIотагъэх.
Илъэсым икIэлэпIу анахь дэгъу хъугъэ ХъокIон Эллэ адыгэ лъэпкъ шъуашэр зыфэдэр, пкъыгъоу хэлъхэр къафиIо­тагъ, семинарым хэлажьэхэрэм мастер-класс къафигъэлъэгъуагъ. Нэбгыритф къыригъэблагъи, пэшIорыгъэшъэу ыгъэхьазырыгъэ шъошэ цIыкIухэм тхыпхъэхэр зэрэщытын фаем фэдэу тыралъхьагъэх, саехэр агъэкIэрэкIагъэх.
Джащ фэдэу Нарт эпосым нэIуасэ фишIыгъэх, ащ епхыгъэ тхылъ цIыкIу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу N 28-м къызэрэдигъэкIыгъэр къафиIотагъ. Саусэрыкъо, Ащэмэз ыкIи нэмыкI нартхэм ар афэгъэхьыгъ.
— Ныдэлъфыбзэм ихэгъэхъон Iоф дэзышIэхэрэр зэрэзэрэугъоигъэхэм шIуа­гъэ къытыщтэу сэлъытэ. ГъэшIэгъо­нэу бэ зэхэтхыгъэр, ахэр тиIофшIэнкIэ дгъэфедэжьыщтых. Тызыщыпсэурэ чIыпIэхэр зэпэчыжьэхэми, пшъэрылъэу тиIэр зы — тиныдэлъфыбзэ къызэтедгъэнэжьыныр, къыткIэхъухьэрэ лIэужхэм абзэ шIу ядгъэлъэгъуныр, ядгъэшIэныр ары. Лъэпкъ зэфэшъхьафэу тызэдэпсэухэрэм ныдэлъфыбзэ 13 тиI, ахэр мыкIодыжьыным тыдэлажьэ, — къыIуагъ Башкортостан икъалэу Уфа къикIыгъэ Розалия Сафиуллинам.
Iофтхьабзэм хэлажьэхэрэм ащыщхэм гущыIэгъу тафэхъугъ. Тэхъутэмыкъое районымкIэ кIэлэцIыкIу IыгъыпIэу «Нэф­сэт» зыфиIорэм ипащэу СулътIан Асе адыгэ гущыIэжъымкIэ ипсалъэ къыу­благъ.
— «Бзэр зимыIэм псэ иIэп», мы гущыIэхэм ямэхьанэ зэкIэми зэхэтшIэн фае. НэмыкI цIыф лъэпкъхэм такъыхигъэщэу гъогушхо къэзыкIугъэ бзэ бай- дэдэ тиI. Тлъэпкъ идэхагъэ ащ къегъэлъагъо. КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм ар агурыдгъэIоныр типшъэрылъ шъхьаI. Тэхъутэмыкъое районым илъэс пчъагъэ хъугъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым зэхищэгъэ пилотнэ проектым тыхэтэу тыдэлажьэ. КIэлэцIыкIухэм адыгабзэр игъэкIоты­гъэу ятэгъашIэ, гъэхъэгъэшIухэри тиIэх, — къыIуагъ Асе.
Семинарым хэлажьэхэрэм яшIэныгъэ­хэм зэрахагъахъорэм дакIоу программэ гъэшIэгъон афызэхагъэуцуагъ, Адыгеим ичIыпIэ дахэхэр арагъэлъэгъугъэх.
ДЕЛЭКЪО Анет.