Режиссерэу, Адыгэ Республикэм изаслуженнэ журналистэу Даур Хъусен я XIX-рэ Дунэе кинофестивалэу Марокко икъалэу Загора щыкIуагъэм хэлэ­жьагъ. Актерхэу Къыкъ Адамрэ Даур Батыррэ режиссерым игъусагъэх. «Пщэу Ма­рыхъу. ЛIыхъужъныгъэм игъогу» зыфиIорэ художественнэ фильмыр фести­валым къыщагъэлъэгъуагъ.

Тарихъ лъапсэ зиIэ художественнэ фильмыр Даур Хъусен тырихыгъ. Я XIX-рэ лIэшIэгъум ыгузэгухэм Мысыр къулыкъу щызыхьыщтыгъэ мамлюкхэм ащыщэу Шамэкъо Марыхъу фэгъэхьыгъэу тарихълэжьэу Къо­джэ Руслъанид имонографие гущыIэухыгъэ заулэ режиссерым къыриджыкIыгъ. Марыхъу къырыкIуагъэр шIогъэшIэгъонэу Хъусен ащ фэгъэхьыгъэ фильмыр 2017-рэ илъэсым тырихыгъ. Сценариер ежь-ежьырэу ытхыгъ, режиссер пшъэрылъри ыгъэцэ­кIагъ. ЫпкIэ хэмылъэу фильмым нэбгырэ 300 хэлэжьагъ. Итехын, изэхэгъэуцон, иукъэбзыжьын, фильмым игъэхьазырын илъэситф ыхьыгъ. 2022-рэ илъэсым ар къагъэлъэгъуагъ. Я XIX-рэ лIэшIэгъум Черкесием идунай зыфэдагъэр амалэу IэкIэлъым елъытыгъэу режиссерым къы­гъэлъэгъон ылъэкIыгъ. Адыгэ шэн-зэхэтыкIэхэм ащыщэу зекIо кIонхэр, пшъэшъэ хьыныр, кIапщэр, пщыхэмрэ фэкъолIхэмрэ язэфыщытыкIэ фильмым дэгъоу къыщыгъэлъэгъуагъэх. Ар чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащытырахыгъ: Адыгеим, Къэрэщэе-Черкесым, Шапсыгъэ, Краснодар краим ыкIи Ильскэ районым. Адыгэ художественнэ фильмыр лъэшэу ашIогъэшIэгъон хъугъэу дунаим щызэхащэрэ кинофестивальхэм арагъэблагъэ.

— Хъусен, сыдэущтэу Марокко укIонэу хъугъа?
— Фильмым итехын зытэухым, дунэе хъытыум изгъэхьагъ. Урысыем IэкIыб къэрал IофхэмкIэ ипосольствэ IофшIагъэм зыщеплъыхэм, фильмыр агу зэрэрихьыгъэр къатхыгъ ыкIи кинофестивалэу Мысыр гъэрекIо щыкIуагъэм сырагъэблэгъагъ. Ащ сыкIонэу сиамалэпти, ащ фэдизэу Iоф зезгъэшIыгъэп. IэкIыб хэгъэгум фильмыр къыщагъэлъэгъонэу къыкIэлъэIугъэх, арапыбзэкIэ субтитрэхэр фэтшIыхи, тхылъхэр афэзгъэхьыгъ. Джаущтэу илъэситфым къыкIоцI IэкIыб хэгъэгум ар щызэлъа­шIагъ, Марокко щыщхэри еплъын­хэу хъугъэ. Мыгъэ Загорэ щыкIощт кинофестивалым джыри сырагъэблэгъагъ. ГъогупкIэм нэ­мыкIэу къэралыгъо кIоцIымкIэ зи бгъэкIодын имыщыкIагъэу заIом, тыхэлэжьэнэу итхъухьагъ.
— Сыд фэдэ гъогуа шъу­кIу­гъэр Марокко шъунэсыным фэшI?
— Минводы тибыбыкIи Истам­был тынэсыгъ, ащ тикIи сыхьатитфыкIэ Марокко икъэлэшхоу Касабланкэ тыбыбыгъ, нэужым къалэу Загора тынэсыгъ.
— Къэралыгъом ичIыопс сыд фэда? Сыд фэдэ бза ащ щагъэфедэрэр?
— ЧIыопсыр дэхэ дэд. Пшэ­хъуалъэу Сахара пэгъунэгъоу щэпсэух. Французыбзэр анахь шъхьаI, берберыбзэр, арапыбзэр ыкIи инджылызыбзэр къэралыгъом щагъэфедэх.
— Сыда анахь гъэшIэгъо­нэу къыщыплъэгъугъэр?
— Пшэхъуалъэм пэIулъэшъогъэ чIыпIэхэр хьалэмэтых. Мэфитфырэ кинофестивалыр ащ щыкIуагъ. ДгъэшIэгъон икъун къыщытлъэгъугъ. «Марокканскэ ГолливудкIэ» заджэхэрэ Уарзазат тыщыIагъ. Ащ кинофильм хьалэмэтхэр щытырахых. Ар кином итехын фытегъэпсы­хьэгъэ чIыпI. Къэлэ шъхьаIэу Рабат кинематографиемкIэ институтэу дэтым тыщыIагъ.
— Фильмыр зэнэкъокъум хэлэжьагъа?
— Хьау, фильмыр зэнэкъо­къум хэлэжьагъэп, аущтэу къы­щагъэлъэгъуагъ, цIыфыбэ ащ еплъынэу къекIолIагъ. Кинофес­тивалыр фильмымкIэ зэфашIы­жьыгъ. Ар сэркIэ зымыуасэ щы­Iэп. Сэ осэшI купым сыхэтынэу сырагъэблэгъагъэти, си­IофшIэн зэнэкъокъум хэлэжьэн фитыгъэп.
— «Пщэу Марыхъу» еплъы­гъэхэм зэдэгущы­Iэгъу адыуиIагъэмэ, сыда нахь агъэшIэгъуагъэр?
— Фильмыр зэрыщытэу агу рихьыгъ. Лъэпкъ шъуашэр, Iашэр, чIыопсыр, адыгэ шэн-хабзэу къыщыдгъэлъэгъуагъэхэр лъэшэу агъэшIэгъуагъэх. Ащ нэ­мыкIэу шIыхьафкIэ зэхэтщэгъэ фильмым икъэбар ашIогъэшIэгъоныгъ. Ащ фэдэ шIыкIэ дунаим щагъэфедэми ашIагъэп. ЯIоф­шIэнкIэ а амалыр агъэфедэнэу институтым иректор къызэгущыIэм щыхигъэунэфыкIыгъ.
— Марокко икинематографие непэрэ мафэм дэ­лъэбэкъон елъэкIа?
— Марокко киностудие дахэ­хэр иIэх. КинематографиемкIэ институтым иIофшIэн нахь агъэ­лъэшыныр рагъэжьагъ. Адыгеим икиноиндустрие илъэбэкъукIэхэм афэдэх ныIэп. Ащ фэдэ институтэу тыздэщыIагъэм студентхэм упчIабэ къыщаIэтыгъ. ЕджапIэм иректор лъэшэу игуапэу къытпэгъокIыгъ. Егъэджэн сыхьатхэр къафэттыгъ. Мыщ фэдэ кинофес­тивальхэр режиссерхэм яIофшIагъэхэр къагъэлъэгъонымкIэ ама­лышIоу зэрэщытыр зэхэтшIагъ.
— Урысыем щыщэу режиссерищ кинофестивалым щыIагъ. Сыд фэдэ къэ­ралыгъох джыри Iоф­тхьабзэм хэлэжьагъэхэр?
— Мысыр, Иран, Кыргызстан, Марокко, Оман, Урысыем, Сау­довскэ Аравием, Сенегал, Ту-
нис, Францием къарыкIыгъэ режиссерхэм яIофшIагъэхэр Iоф­тхьабзэм къырахьылIагъэх. Санкт-Петербургрэ Москварэ къарыкIыгъэ режиссеритIумэ яIофшIагъэхэр зэнэкъокъум хэлэжьагъэх.
— Кинофестивалым ­иосэшI куп ухэтыгъ. Ана­хьэу сыд фэдэ IофшIагъа къыхэбгъэщыщтыгъэр?
— Ары, осэшI купэу къэралыгъо зэфэшъхьафхэм ялIыкIо­хэр зыхэтым сыщыщыгъ, IофшIэ­нэу зэнэкъокъум къырахьылIагъэхэм зэкIэми сшIогъэшIэгъонэу сяплъыгъ. Фильм лъэшхэр ахэ­тыгъ. «Красные дети» зыфиIоу Тунис щыщ режиссерым иIофшIагъэ Гран-при еттыгъ. Урысыем щытырахыгъэу «Группа крови» зыцIэ фильмым чIыпIэ къедгъэхьынэу тыгуIагъ, ау ма­къэхэр икъугъэп. Мы IофшIэнитIур зэкIэ къырахьылIагъэхэм анахь дэгъугъэхэу сэлъытэ. Фи­липпины къыращыгъэ фильмыр хьалэмэт дэдагъ, зэхэфыгъэн фэе Iофыгъуабэ къыщаIэтыгъ.
— Сыд фэдэ шIэныгъакIа къэралыгъоу уздэщыIагъэм къипхыгъэр?
— БгъэшIэгъон закI Марокко къыщыслъэгъугъэр. Кинофестивалым иосэшI куп ипащэ екIо­лIэкIэ гъэшIэгъон иIагъ, IофшIагъэхэм осэ ямышIыкIэ афа­шIыгъ. Адыгеим щыбгъэфедэн плъэкIыщт гупшысакIэхэр бэу къыхэсхыгъ. Режиссерэу Iоф­тхьабзэм къекIолIагъэхэм ятехыкIэ шIыкIэ-амалхэр къытфаIотагъ. Декорациехэр зэрэбгъэ­псын плъэкIыщтыр зэдгъэлъэ­гъугъ. Казахстан щыщэу Па-
риж дэс режиссер ныбжьыкIэу бзэ зэфэшъхьафхэр зышIэрэм ишIуа­гъэ къытэкIыгъ, зэдзэкIакIо къыт­фэхъугъ.
— Адыгеим кином хэхъоныгъэ щишIыным, зиу­шъомбгъуным, ныбжьыкIэхэр киноиндустрием хэ­щэгъэнхэм пае сыда пшIэн плъэкIыщтыр?
— Непэ лъэпкъ кинематографием изытет къэпIон хъумэ, ащ фэдизэу уигъэрэзэнэу щытэп, иамалхэр цIыкIух. Нэбгырэ зау­лэу Адыгеим ис кинорежиссерхэм IэпыIэгъу икъоу агъотырэп. Зэхэфыгъэн фэе Iофыгъо­хэр бэу къэтэджых. Къэралы­гъор къыбдемыIэу фильм тэрэз тепхын плъэкIыщтэп. Адыгеим кином хэхъоныгъэ щедгъэшIыным, зыщедгъэушъомбгъуным, ныбжьыкIэхэр киноиндустрием хэтщэнхэм фэшI тымышъхьахэу тадэлэжьэн фае.
— Тилъэпкъ инеущырэ мафэ фэгумэкIырэ режиссерхэу Нэгъэплъэ Аскэрбый фэдэхэр тиIэх. ПроектыкIэ горэ ащ дэбгъэцэкIэн плъэкIыщта?
— Урысыем икинематографистхэм я Союз иотделениеу АР-м щыIэр мэлажьэ, ау иамалхэр цIыкIух. Нэгъэплъэ Аскэрбый ышIыгъэ IофшIагъэхэми сахэлэ­жьагъ. Адыгэ Iофыгъом фэгъэ­хьыгъэмэ, зэкIэми тызэдеIэ­жьыщт. Тызэкъотмэ — тылъэш!
— Непэрэ мафэмкIэ сыда анахьэу гушхуагъэ къыпхэзылъхьэрэр?
— Сиунагъо лъэшэу сырэгу­шхо. Сипшъашъэхэу Заремэ сто­­матологэу, Соне робототехни­кэмкIэ кIэлэегъаджэу мэлажьэх. Ахэр адыгэ унагъо исых, сабый­хэр апIу, мэлажьэх, мэшхэжьых. СикIалэу Батыр компьютернэ технологиехэмкIэ нахь зигъэ­загъ. Сэ сицIыф гъэпсыкIэкIэ сыдигъуи сызфэрэзэжьэп. Сигъэхъагъэхэм зызпыбгъэнэн горэ къахэсэгъэщы. СшIагъэм сы­щымыгушIукIэу, сшIэщтым се­гъэгумэкIы.
— «Пщэу Марыхъу» нэ­фэшъхьафэу сыд фэдэ Iоф­шIагъа уздэлажьэ пшIоигъор? ГухэлъыкIэ, гукъэ­кIыкIэ горэхэр уиIэха?
— ГухэлъыкIи, гукъэкIыкIи бэ сызэгупшысэрэр. «Мафэкъо Урысбый» тесхы сшIоигъу. Гъэзетэу «Адыгэ макъэм» илъэситIо сыщылэжьагъ. Нахьыжъэу сыз­дэлэжьагъэхэм шIэныгъабэ къа­кIэрысхыгъ. Аскъэлае итарихъ стхы зэхъум Тхьаркъохъо Юныс тхыгъэ бэдэдэ къыситыгъагъ. А тхыгъэхэм къызэрагъэлъагъорэм­кIэ, Мафэкъо Урысбый зыгорэм ебгъэпшэн хъумэ, Робин Гуд фэзгъэдагъ. Джы ащ фэгъэхьыгъэ фильмым исценарий стхы сшIоигъу. Къыздэхъумэ, тесхыщт.
— Уигухэлъхэр зэкIэ Тхьэм къыбдегъэхъух, Хъусен.
— Тхьауегъэпсэу.
Лъэпшъыкъо Фатим.