Хэгъэгу зэошхом хьэзабыбэ цIыфмэ аригъэщэчыгъ. Хэгъэ­гур къыухъумэзэ игупсэ заом зэрэхэкIодагъэм фэ­гъэхьыгъэ къэбар къызылъыIэсырэм ыгу егъэузы, адрэ лъэныкъомкIэ ар ащ рэпагэ. Ау къыппэблэгъэ цIыфыр зыщыфэхыгъэ чIыпIэм ущымыгъуазэ зыхъурэм, ар мыу­хыжь гугъэузэу къыздеохьакIы.

Мы хъугъэ-шIагъэм ыуж охътабэ тешIэжьыгъэми, заом хэкIодагъэмэ ялIэужмэ лъыхъоныр зэпагъэурэп, щымыIэжьхэм яшIэжь къэухъумэгъэнымкIэ мэхьанэшхо зиIэу ар щыт.
Хьатит Аминэт Мысырыпщ ыпхъум ятэжъэу Пэрэныкъо Мэджыдэ Чэрым ыкъор Хэгъэгу зэошхом хэкIодагъ. Ар зыщагъэтIылъыгъэ чIыпIэм бзылъфы­гъэр бэрэ лъыхъугъ ыкIи илъэсипшI пчъагъэ тешIэжьыгъэми, къыгъотыжьыгъ.
Мэджыдэ 1903-рэ илъэсым къуаджэу Тэхъутэмыкъуае къыщыхъугъ, ащ ятэу Чэрымэ апэрэ гъэсагъэу чылэм дэсыгъэмэ ащыщыгъ. Советскэ гъэсэныгъэм дакIоу, Къэбэртае диными щыфеджэ­гъагъ. Къызщыхъугъэ чIыпIэм къызегъэ­зэжьым, динлэжь IофшIэным фежьэ-­
гъагъ. 1911-рэ илъэсым агъэпсыгъэгъэ къоджэ еджапIэм кIэлэцIыкIухэр щыригъаджэщтыгъэх. Джащ тетэу Адыгеим иапэрэ кIэлэегъаджэхэм ащыщ хъугъагъэ. Ятэ ихьатыркIэ Пэрэныкъом ишъэуи­тIурэ ипшъашъэрэ гъэсэныгъэ зэрагъэгъотыгъагъ. Тым фэдэу ахэми арапы-­
бзэр дэгъоу ашIэщтыгъ, КъурIаным къе­джэщтыгъэх. Ипшъашъэу Тэйбат цIыфхэр чIыпIэ къин ифэхэмэ, КъурIаным щыщ пычыгъохэм къяджэзэ ишIуагъэ ари­гъэ­кIы­щтыгъ. ИкIалэу Махьмудэ апэрэ кIэ­лэ­еджакIоу тым иIагъэхэм ащыщыгъ. Ежь Мэджыдэ колхозхэр зызэхащэхэм, бригадирэу Iоф ышIагъ. Икъэщэгъу къы­зэ­сым, Цуякъомэ япшъэшъэ дахэу Ами­нэт (къо­джэдэсхэр ащ КъабзэкIэ еджэщтыгъэх) шъхьэгъусэ къыфэхъугъ. Уна­гъом къи­хьэгъэ бзылъфыгъэ ныбжьыкIэр пщыми гуащэми псынкIэу агурыIуагъ, нэшIо-­гушIоу, уимыгъэгъуащэу щытыгъ. НыбжьыкIэмэ апсэ зэхэлъыгъ, ау сабый къапыхъощтыгъэп. Ахэм бэрэ хьакIэу къафакIощтыгъэр Сафыет ары — Тэйбат ипшъашъэ. Янэ-ятэхэм заригъусэрэм нахьыбэрэ пшъэшъэжъыер Мэджыдэрэ Аминэтрэ акIыгъущтыгъ. Ар лъэшэу шIу алъэгъугъ. Тэйбат ипшъашъэ апIунэу къаратыгъ, Мэджыдэрэ ащ ишъхьэгъу­сэрэ Сафыет ясабыеу аштагъ.

Хэгъэгу зэошхор къежьагъ, тыдими­тингхэр ащыкIощтыгъэх. Ащ фэдэ зэхэхьэ ин къуаджэу Тэхъутэмыкъуае щызэхащэгъагъ, ащ къыщыгущыIэ­гъагъэх район комитетым исекретарэу Жанэ Батырбый, ШъауапцIэкъо Хъалид ыкIи нэмыкIхэр. Пэрэныкъо Мэджыди игупшысэхэр къыщыриIотыкIы­гъагъэх:«Фашистхэр тихэгъэгу закъоп къызтебэнагъэхэр, ахэр си Адыгей, си Тэ­хъутэмыкъое район, сиунэ къытебэнагъэх, сэ къыстебэнагъэх. Дзэм сы­жъугъэкIонэу, Iашэр сIыгъэу ти Родинэ къэсыухъумэн амал къысэшъутынэу сышъолъэIу».
Заом иапэрэ мафэхэм Мэджыдэ фронтым кIуагъэ. ЦIэмэз дэжь, Крымскэ, Абинскэ районхэм ащызэуагъ.
Уахътэ тешIагъэу Мэджыдэ зыдэхъугъэр амышIэу зэрэкIодыгъэмкIэ къэбар унагъом къылъыIэсыгъ.
1942-рэ илъэсым мэкъуогъум фашист техакIохэр тикъэралыгъо и Къыблэ къекIуалIэщтыгъэх. Нэмыцмэ унашъоу яIагъэр советскэ дзэхэр Донрэ Пшызэрэ азыфагу раубытэнхэшъ, ащ щагъэтэкъонхэу, ащ ыуж Кавказ къушъхьэтх шъхьаIэм икъокIыпIэ лъэныкъокIэ ре­кIокIынхэшъ, шышъхьэIум и 15-м ехъулIэу Новороссийскэ аштэнэу, Iоныгъом и 25-м — Баку. Гитлер ыIощтыгъ: «Сэ пшъэрылъ шъхьаIэу сиIэр Кавказ шъо­лъырыр сштэнэу ары, Урысыем кIуачIэу иIэр зэкIэ ащ щызэхэзгъэтэкъонэу… Мыекъуапэрэ Грознэрэ ячIыдагъэ къыз­IэкIэсымыгъахьэхэмэ, заом кIэух фэсшIын фаеу хъущт…»
ЗэрэхъурэмкIэ, пыим истратегическэ гухэлъмэ Кавказым мэхьанэшхо щыряIэу щытыгъ.
Ащ щыгъозэгъэ советскэ правительст­вэр Кавказ щыпсэурэ лъэпкъ зэфэшъхьафмэ къяджагъ ячIынэлъэ гупсэр къа­гъэгъунэнэу.
Джэпсалъэм къыщиIощтыгъ:
«Пыир щыгъуазэп кIочIэшхо зыхэлъ лъэпкъмэ Кавказыр яхэгъэгоу ренэу зэрэщытыгъэр, ахэр шъхьафитныгъэм фэбанэхэзэ, щтэр зыфэдэр зымышIэрэ дзэкIолIхэр къызэрэщалъфыхэрэр, укъэ­щтэныр мыщ нэпэнчъагъэкIэ егъашIэм зэрэщалъытэрэр. Аслъаныгурэ бгъэ­жъы­нэрэ зиIэ советскэ цIыфхэр мы къу­шъхьэ лъапсэм лIэуж пчъагъэ хъугъэу щапIух. Кавказ щыпсэурэ лъэпкъ пагэхэр егъа­шIэм гъэры хъущтхэп!».
Новороссийскэ къагъэгъунэзэ, советскэ дзэкIолIхэр псэемыблэжьхэу зэуагъэх, фашистмэ гъогур афыпабзыкIыгъ. Ау ар сыд фэдэ уасэкIэ къыда­хыгъа?
— Сянэ ыгу хэкIызэ ятэу зыпIужьыгъэр ренэу ыгу къэкIыжьыщтыгъ. Дунаим ехыжьыфэхэ тэтэжъ янэ-ятэхэр гугъэщтыгъэх, «Мэджыдэ къэбар пымылъэу кIодыгъэу алъытагъэмэ, ар псаоу къэ­кIожьынкIи хъун» аIощтыгъ, — къеIуатэ пхъорэлъфэу Аминэт. — Фэшъхьаф гупшысэ ашъхьэ къырагъахьэщтыгъэп. Заор заухыгъэм илъэсыбэ тешIэжьы­гъэу, сянэ унагъом ихьэгъагъ, сятэжъ ежэщтыгъэхэм ащыщ зи псаоу щыIэжьы­гъэп, сянэ-сятэмэ тым ыкIи тэтэжъым апае хьэдэгъэ фэIо-фашIэхэр рагъэкIокIы­гъагъэх.
Джырэ лъэхъаным, зэо хъарзынэщыр цифрэм зыщыралъхьагъэм, лъыхъон Iофхэр нахь къэпсынкIагъэх. ДзэкIолIым ипхъорэлъфым ипхъорэлъфыжьэу, Ами­нэт ипшъашъэу Марзет ары ятэжъ пIа­шъэр зыщыхэкIодэгъэ чIыпIэри, зыщагъэтIылъыгъэри зэзыгъэшIэнэу фежьагъэр. Апэ ащ Абинскэ военкоматым зыфигъэзагъ.
— Военкоматым щылажьэхэрэр дэгъоу къытпэгъокIыгъэх, дзэкIолIым икъэ­гъотыжьынкIэ алъэкI къагъэнагъэп, — ыгу къэкIыжьы Аминэт.
КъызэрэнэфэжьыгъэмкIэ, 1941-рэ илъэсым Темыр-Кавказ дзэ округым хы-дзэ щэрыо бригадэ заулэ щызэхащэгъагъ. Хы ШIуцIэ флотым иофицерхэмрэ иматросхэмрэ ыкIи хы-дзэ училищым икурсантхэмрэ зыхэтыгъэхэ я 81-р ахэм зэу ащыщыгъ.
1942-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ псэемыблэжьэу ащ хэт дзэкIолIхэр зэрэзаохэрэм фэшI Быракъ Плъыжьым иорден бригадэм къыфагъэшъошэгъагъ. Мэджыдэ а бригадэм хэтэу, советскэ морякмэ ягъусэу пыим езэуагъ.
Iоныгъо мазэм 1942-рэ илъэсым 144-рэ батальонэу А.И. Востриковыр зипащагъэр Абинскэ районым ит къутырэу «Скаженная Баба» зыцIэм къекIолIэ­гъагъ. Нэмыцмэ ар пытэпIэ шъыпкъэ ашIыгъэу щытыгъэти, зэошхо щыкIуагъ. Ащ изэфэхьысыжьэу пыим игарнизон ызыныкъо зэхагъэтэкъуагъ, гъэрыр бэу аштагъ. Матросмэ пытапIэр аIэ къи­хьагъ, ау тидзэкIолIыби ащ щыхэкIодагъ, нэбгырэ минитIум ехъу ащ щыфэхыгъэу къаIотэжьы. Нэужым а чIыпIэм «Хьа­дэгъу шъофкIэ» еджэжьыгъэх.
Мэджыдэ щылэ мазэм и 12-м 1943-рэ илъэсым хэкIодагъ, къутырэу «Ска­женная Баба» зыцIэм щагъэтIы­лъыгъ.
Ар зыхъугъэм ыуж охътабэ тешIэ­жьыгъ. Мэджыдэ янэ-ятэхэри, ишъхьэгъуси дунаим ехыжьыгъэх. Ипшъашъэу Сафыет унагъо ихьи, шъэуитIурэ зы пшъашъэрэ къыфэхъугъэх. Пшъэшъэ­жъыем ныкIэ зэджэгъагъэм ыцIэ фи­усыжьыгъ — Аминэт. Ау, Сафыети щыIэжьэп. Пхъорэлъфым ипхъорэлъфыжьэу Марзет ары мы Iофым ыуж ихьагъэр ыкIи гъунэм нэзыгъэсыгъэр. Абинскэ районым ятэжъ зэрэщыхэкIодагъэр зешIэм, Аминэт ипшъашъэ гъусэ ышIи, ащ икъэ лъыхъунхэу кIуагъэх. Саугъэтхэм, мыжъосынхэм щымыIэжьхэу атетхэгъэ лъэкъуацIэхэм яджэщтыгъэх, зэкIэ зэпакIухьагъ, къутырэу «Скаженная Баба» зыцIэри щыIэжьыгъэп, ащ щагъэтIылъыгъэхэр зэкIэ станицэу Шап­­сугскэм щагъэтIылъыжьыгъэхэу къы­чIэкIыгъ. Ау ащ дэт саугъэтми Мэджыдэ ыцIэ-ылъэкъуацIэ тырагъотагъэп. Абинскэ военкоматым къащыраIуагъ, къутырэу «Скаженная Баба» зыфиIорэм щыхэкIодагъэхэм ясписки псэупIэу Шапсугскэм къахьыжьыгъэхэми Пэрэныкъо Мэджыдэ зэрахэтыр. Ау саугъэтым ыцIэ зыкIытемытхагъэр зыми зэхэугуфыкIыгъэу къыIошъугъэп. Сау­гъэтыр агъэцэкIэжьынэу щытыгъ, хэу­къоныгъэр дагъэзыжьынэу къагъэгугъагъэх. Арэущтэуи хъугъэ.
2013-рэ илъэсыр, жъоныгъуакIэм и 9-р, Краснодар краим ит Абинскэ районыр, станицэу Шапсугскэр. Советскэ народым и ТекIоныгъэшхо фэгъэхьыгъэ митингыр рагъэжьагъ. Саугъэтым цIыфыбэ кIэлъырыт — хабзэм илIыкIохэр, кIэлэеджакIохэр ыкIи хьакIэхэр. Ахэр мыщ щагъэтIылъыгъэ дзэкIолIмэ яIа­хьылхэу хэгъэгум ишъолъыр зэфэ­шъхьафхэм къарыкIыгъэх. Аминэт митингым къыщыгущыIагъ. Адрэ советскэ дзэкIолIэу мыщ щыфэхыгъэмэ ятэжъ зэращыщыр, мы чIыпIэм зэрэщагъэтIылъыжьыгъэр, щымыIэжьхэу тыкъэ­зыухъумагъэхэм яшIэжь зэрагъэлъапIэрэм, саугъэтхэр зэрафагъэуцухэрэм, зэращымыгъупшэхэрэм апае зэрафэразэр къыIуагъ ыкIи къэгъагъэхэр мы­жъосыным кIэрилъхьагъэх.
Аминэт зэлъашIэрэ врач-офтальмологэу Краснодар дэт сымэджэщэу «Краевая клиническая больница им. Очаповского» зыфиIорэм щэлажьэ. Ары саугъэтым кIэлъырытыгъэр, ащ ятэжъ ылъэкъуацIэу тетхагъэм щыгушIукIыгъэр, рыпэгагъэр. Заор къызежьэм, Мэджыдэ митингым къыщиIогъэгъэ гущыIэхэмрэ ежь зэрэпсэугъэмрэ зэрэзэтемыкIы­гъэхэм, ыпсэ емыблэжьэу зэрэзэуа-
гъэм гушхуагъэ бзылъфыгъэм къыхилъхьагъ. Джы Пэрэныкъо Мэджыдэ Чэрым ыкъом ыцIэ советскэ народыр къы­гъэгъунэзэ зэрэфэхыгъэр нафэ хъужьыгъэ, ащ ыцIэ лIэужхэм шIэжьэу къахэ­нэжьыщт.
Аминэт Мысырыпщ ыпхъур хэгъэ-
гум зэхъокIыныгъэхэр къызщежьэщтхэм адэжь Адыгэкъалэ дэт сымэджэщым щылажьэщтыгъ. Ау Краснодар IофшIэныр зыщыпедзэжьым, нэмыц офтальмологэу Тубезинг Хёльгер зэIазэрэ сымаджэ-
мэ афэсакъыщтыгъ, алъыплъэщтыгъ. Ар илъэс заулэрэ Урысыем къэкIуагъ, ежь ыгъэфедэщт медицинэ материалхэри диIыгъыхэу (уцхэр, нэмэ акIагъаткIо­хэрэр, линзэхэр ыкIи нэмыкIхэр).
— Ащ икъэкIони заом епхыгъэу къы­чIэкIыгъ, — лъегъэкIуатэ икъэбар Ами­нэт. — Ащ къысиIуагъ нэмыцмэ зэкIэмэ зэфэдэу фашистмэ яполитикэ зэрэдырамыгъаштэщтыгъэр. Гъэ къэс тхьамэфитIу-щы къыхигъэкIызэ нэмыц врачыр Урысыем къызкIакIорэр, чэщи мафи ымыIоу сымаджэмэ зыкIяIазэрэр, нэмыц лъэпкъым тицIыфмэ къаришIа­гъэр къафагъэгъужьынымкIэ ежьыми иIахь хилъхьаным фэшI. ЫпкIэ хэмылъэу ащ сыдми Iоф ымышIэу, экспериментхэр тицIыфмэ атыришIыхьан пшъэрылъхэр иIэу зыIощтыгъэхэри щыIэх, ау сэ сыригъусэу сыдэIазэщтыгъэшъ, сицыхьэ телъэу къэсIошъущт сымаджэмэ ишIуагъэ зэраригъэкIыщтым фэшъхьаф гухэлъ зэримыIагъэр, зэрэцIыфышIу дэ­дагъэр. Сэри ащ фэдэ специалист иным сызэрэдэIэпыIэрэм сырыгушхощтыгъ. Джащ пае зэкIэ нэмыцхэр зэдэбгъэ­кIонхэу щытэп.
АкIэгъу Разиет. къу. Тэхъутэмыкъуай.