АР-м изаслуженнэ артисткэу Дау­тэ Сусанэ иапэрэ сольнэ концерт Мыекъуапэ щыкIуагъ. Орэды­Iор сценэм зытетыр илъэс 20 зыщы­хъугъэ илъэсым итворчествэ изы едзыгъо изэфэхьысыжь шIагъоу ар хъугъэ. ОрэдыкIэхэр, композицие хьалэмэтхэр концертым щыIугъэх ыкIи къыщыгъэ­лъэгъуагъэх, пчыхьэзэхахьэр дахэу, шIэтэу, гуIэтыпIэу кIуагъэ.

Даутэ Сусанэ къытыгъэ къэгъэлъэгъо­ным изы орэд ыцIэ фиусыжьыгъ — «Си­чIыгу ныдэлъф». Ежь нэмыкIэу концертым хэлэжьагъэх Къэбэртэе-Бэлъкъар Респуб­ликэм инароднэ артистэу, Адыгэ Респуб­ликэм искусствэхэмкIэ изаслуженнэ Iофы­шIэшхоу Къэбэрдэкъо Мурат, АР-м инароднэ артистэу Мышъэ Анзаур, АР-м, КъБР-м, КъЧР-м язаслуженнэ артистэу Апэнэсэ Астемир, КъБР-м изаслуженнэ артистэу Бэрбэч Аскэр, АР-м изаслуженнэ артистэу Ацумыжъ Адам, композиторэу Артем Пысь, АР-м и Къэралыгъо симфоническэ оркестрэ иартистэу СтIашъу Мадин. Концертыр зезыщагъэхэр АР-м изаслуженнэ журналистэу Беданэкъо Замирэрэ Ацумыжъ Адамрэ.

— Пчыхьэзэхахьэр узэрэфаем фэдэу рекIокIыгъа, угу иуубытэгъэ пстэури къыб­дэхъугъа? — Сусанэ ары апэрэ упчIэу фэдгъэзагъэр редакцием къызеблагъэм.

— Ары, анахь шъхьаIэу сызфэягъэр зэкIэ пхырыкIыгъ. Лъэшэу сыгумэкIыгъ, бэшIагъэу зыфэзгъэхьазырыщтыгъ, орэды­бэ къасIоу сиI, ау ахэр зэхэугъоягъэу, зэкIэлъыкIокIэ гъэнэфагъэ яIэу къэсты­жьынэу сыфэягъ. Арышъ, зы Iоф ухыгъэ фэдэу мы концертыр хъугъэ сэркIэ.
АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат, АР-м культурэмкIэ и Министерствэ, къош шъолъырхэм къарыкIыхи концертым хэлэжьэгъэ сиIофшIэгъухэм, пстэуми зэлъа­шIэрэ музыкантхэм, орэдыIохэм, къыздеIагъэхэм зэкIэм сафэраз.

— Орэдэу къапIохэрэм адиштэу сце­нэри гъэкIэрэкIэгъагъэ, уакIыб дэтыгъэ къэгъэлъэгъуапIэми клипхэр къытыридзэщтыгъэх. Ори шъуашэхэр зэблэпхъущтыгъэх — лъэпкъ шъуашэм инэшанэхэр зэкIэми къахэщыщтыгъэх. Образхэм хэта Iоф адэзышIагъэр?

— IэпэIасэу Блэгъожъ Зулифэ къыздэ­лэжьагъ. Концертыр мэкIофэ джэнитф зэблэсхъугъ. Апэрэ шъуашэу сыкъызэ­рэчIэкIыгъэм игъусэгъэ шъхьэтехъоу дышъэ Iуданэ зыпхырыщыгъэр зыхъыгъэ­ри ары. Джащ фэдэу, гу лъышъутагъэмэ, шъошэ шIуцIэ хъыгъэми Зулифэ пэIо цIыкIу ригъэгъусэжьыгъ. Орэдэу къасIорэм елъытыгъэу шъуашэр зэблэсхъущтыгъ. Лъэпкъым, хэкум шIулъэгъоу афысиIэр къизыIотыкIырэ орэдхэр — ижъырэхэм къащыублагъэу, гущыIэм пае, Гощэгъэгъым игъыбзэ щегъэжьагъэу джазым нэсыжьэу — жанрэ зэфэшъхьафхэм арытэу къасIорэ орэдхэри программэм хэзгъэхьагъэх. Зы чIыпIэ уимытэу уздэлэ­жьэжьын фае, ар репертуарым къегъэлъагъо.
Даутэ Сусанэ итворческэ гъогу Джэджэ районым истаницэу Сергиевскэм культу­рэм и Унэу дэтым сабыизэ щыригъэжьэгъагъ. АР-м искусствэхэмкIэ иколледжэу Тхьабысымэ Умар ыцIэ зыхьырэр къыухыгъ. Ащ ыуж эстраднэ ансамблэу «Ошъутенэм» орэдыIоу хэтыгъ. АКъУ-м искусствэхэмкIэ иинститут имагистратурэ къыухыгъ. УФ-м инароднэ артисткэу Лариса Долинам икурсхэр культурэм икъэралыгъо институтэу Москва дэтым къыщиухыгъ. Республикэ ыкIи шъолъыр зэнэкъокъу пчъагъэмэ ахэлэжьагъ, ахэм апшъэ хъугъэр Урысые зэнэкъокъоу «Новая звезда — 2019-рэ» зыфиIорэм икIэух едзыгъо зэрэпхырыкIыгъэр ары. Жанрэ ыкIи бзэ зэфэшъхьафхэмкIэ орэд къеIо, адыгэ орэдыр пстэуми апшъэ ешIы. АР-м изаслуженнэ артистк.

— Пстэуми анахь сшIогъэшIэгъоны­гъэр «Мэрамыжьей» зыфиIорэ орэдэу къэпIуа­гъэр ары. КъэгъэлъэгъуапIэу уакIыб дэты­гъэм орэдым иклипэу тыра­хыгъэр къыщагъэлъагъозэ, о ащ къыдэпIуагъ. АнимациекIэ шIыгъэ видеом ухэтыгъ. ЯмышIыкIэу, хьалэмэт шъыпкъэу гъэфе­дэгъэ шIыкIэ-амалым лъэ­пкъ пкъыгъохэр къызхэщырэ дунай гъэшIэгъон горэм ухещэ. Зы лъэныкъомкIэ, орэдым игущы­Iэхэр къызэрыкIоу, ным исабый къыфиIорэ кушъэ орэдым фэд. АдрэмкIэ, ар лIэшIэгъу пчъагъэхэм къапхырыкIи непэрэ мафэм къынэсыгъэ гъэсэпэтхыд. Нарт таурыхъым фэдэу, орэдым игущыIэ къызэрыкIохэм ахэушъэ­фагъэр къэпшIэн фаеу къыпщегъэхъу.

— Ары, мы орэдым философие хэлъ. Гу­щыIэхэр зиер Бемурзэ Зураб, орэды­шъом дэлэжьагъэр Къэбэрдэкъо Мурат. Клипым ирежиссерыр Нарт Алкъэс, сурэтхэр фэзышIыгъэр Иорданием къыщы­хъугъэ адыгэ сурэтышIэу Зайна Эль-Саид. ГъэшIэгъоныр хэлэжьагъэхэу зыцIэ къесIуагъэхэр IофшIэным ыпкIэ къыкIэ­упчIагъэхэп, агу етыгъэу, ашIогъэшIэгъо­нэу, ашIотхъагъоу дэлэжьагъэх. Джащ фэдэу псэ пытэу, узIэпищэу ежь проектыри хъугъэ.

ГъэрекIо федеральнэ чIыпIэу Сириусым ныбжьыкIэхэм яфестивалэу щыкIуагъэм Сусанэ къыщиIогъэ орэдэу ныбжьыкIэхэм ягимнэу хъугъэр Ацумыжъ Адам игъусэу пчыхьэзэхахьэм къыщиIуагъ. АдыгабзэкIэ зэрадзэкIыжьыгъэ сатырхэу ащ хэтхэм къащеIо: «Зы гухэлъ тызэфищагъэу, Тибыракъ зедгъэIэтыщт, НыбжьыкIэхэм тIэ зэкIэдзагъэу щыIакIэр зэдэдгъэпсыщт!» АР-м истендэу фестивалым щагъэуцу­гъэм мы орэдыр щыIугъ.

Лъэпкъ къашъомкIэ Къэралыгъо акаде­мическэ ансамблэу «Налмэсым» Даутэ Сусанэ итворчествэ чIыпIэ гъэнэфагъэ щеубыты. Ансамблэм игъусэу орэдыIор Тыркуем, Абхъазым, Китай ащыIагъ. КитаибзэкIэ, абхъазыбзэкIэ, инджылызыбзэкIэ, хъурцабзэкIэ Сусанэ орэдхэр къе­Iох. Ау анахьыбэу ыгъэфедэрэр ныдэлъ­фыбзэр ары. «Налмэсыр къашъо» зыфиIорэ композицием Сусанэ орэд къыдиIозэ къэралыгъо ансамблэм хэт артистхэр сценэм къытехьагъэх ыкIи якъэшъо шъхьаIэмэ ащыщ къашIыгъ.

— Сусан, цIыфхэм якIасэу хъугъэхэм анэмыкIэу орэдыкIэхэри къэпIуагъэх. «Бжыхьэ мэз» зыфиIорэр Бэрбэч Аскэр дахэу къыдэпIуагъ. Джащ фэдэу Емыж МулиIэт игущыIэхэр зэрылъ орэдым имэкъамэхэр фэзытхыгъэу Артем Пысь къы­ригъаIозэ апэрэу сценэм къыщы­пIуагъ.

— Ары, мыхэм джыри Iоф адэтшIэ­жьыщт, ау сыфэягъ цIыфхэм зэхядгъэхынэу. ГущыIэм пае, «Бжыхьэ мэзыр» Аскэр къыдасIо зэхъум Мышъэ Анзаур пщынэр ыIыгъэу сценэм къызэрэдтехьащтыр концертым зыфэдгъэхьазырызэ къэтыугупшысыгъ. Дэхэ дэдэу хъугъэ. Емыж МулиIэт игущыIэхэр зэрылъ орэдыри къэсэзгъэIуа­гъэр ежь Артем. БэшIагъэу гущыIэхэр IэкIэлъэу орэдышъом Iоф дишIэщтыгъ. КъызысеIом концертым ари хэдгъэхьагъ. Шъыпкъэр пIощтмэ, орэдыр сыгу рихьыни, сыгу нэсын фае къэсIонэу хэсхыным пае. Сыгу рихьы зыхъукIэ ар цIыфхэм зэхязгъэшIэным сыпылъ, скIуачIэ хэсэлъхьэ. Ащ фэдэу Нэхэе Тэмарэ сигъэсагъ, сэри ары къызэрэзгурыIорэр.
Музыкант цIэрыIохэу Даутэ Сусанэ иконцерт хэлэжьагъэхэм, къыкъоуцуагъэ­хэм, концертыр къыдэхъунымкIэ IэпыIэгъу къыфэхъугъэхэм ащ осэшхо фашIыгъ, яеплъыкIэхэмкIэ «Адыгэ макъэм» къыдэгощагъэх.

Бэрбэч Аскэр:
— Сусанэ апэрэ сольнэ концерт къызэ­ритыгъэмкIэ сыгу къыздеIэу сыфэгушIо. Артист пэпчъ ащ къыфакIо ыкIи мэхьанэшхо иI. Сэнаущыгъэ ин хэлъ, музыкальнэ цIыфэу щыт. Апэдэдэ иорэд къэIуакIэ зызэхэсэхым, ымакъэ зэрэкуур, ар зэригъэIорышIэшъурэр згъэшIэгъуагъэ. АР-м и ЛIышъхьэ ыкIи культурэмкIэ Министерствэр IэпыIэгъу къызэрэфэхъухэрэм лъэшэу сегъэгушIо. Ащ фэдэу лъыкIотэным сыщэгугъы, сыда пIомэ Сусанэ тапэкIэ тиэстрадэ къэзгъэбаищт IэпэIас.

Къэбэрдэкъо Мурат:
— Сусанэ IэпэIэсэныгъэ ин хэлъ, жан­рэ зэфэшъхьафхэмкIэ Iоф ешIэ, ымакъэ дэхэ дэд. Адыгэ ыкIи кавказ сценэр зыпштэрэм, лъэпкъ культурэм ежь ичIыпIэ щыриI. Къыдэхъурэм хэхъонэу сыщэгугъы. Сигъатхъэу Iоф дэсэшIэ. Бэхэм къадэхъурэп сиорэдхэр къаIонэу. Сыда пIомэ, ахэр къиных. Сусанэ къыдэхъу. Джыри гъэшIэгъоныбэ зэдэтшIышъунэу къысшIошIы. Тиорэдхэм ахэдгъэхъощт.

Артем Пысь:
— Сусанэ бэшIагъэу Iоф дэсэшIэ. ТыгъэкъокIыпIэ лъэпкъхэм яискусствэ и Къэралыгъо музей и Темыр-Кавказ къу­тамэ Сусанэ къыщитыгъэ концертым тыщызэдэлэжьагъ. Адыгэ лъэпкъ орэдхэр, композиторхэм атхыгъэхэр, сэ сиордхэри ахэтэу, ащ щыIугъэх. Музеим чIэт роялыр къызфэдгъэфеди, концерт хьалэ­мэт зэхэт­щэгъагъ. Ащ щыублагъэу тызэ­дэлажьэ. Орэдэу «Си Адыгей» а уахътэм Сусанэ ытхыгъ ыкIи ар «ивизитнэ карточкэ» хъугъэ. Апэнэсэ Астемиррэ сэрырэ тигуа­пэу ащ тыдэлэжьагъ. А орэдыр ары Сусанэ иапэрэ сольнэ концерт икIэух къыщыIугъэр. IофшIэнышхо зэшIохыгъэ хъугъэ. Нахь макIэп тапэ илъыри. Концер­тым апэрэу щыIугъэ орэдхэр теттхэжьынхэ, тадэлэжьэжьын фае. Сусанэ сыфэгушIо, гъэхъэгъэшхо ышIыгъ. Сэ Москва сыщэлажьэ, зэзгъэпшэн сиI. Музыкант дэгъу­хэр къыкъоуцуагъэх, ар зымыуасэ щыIэп.

Апэнэсэ Астемир:

— Концертыр дэгъу дэдэу кIуагъэ. СэгушIо сиIофшIэгъухэм ащ фэдэу къы­задэ­хъукIэ. Концертым къэкIуагъэхэм гуфэбагъэ къабгъодэкIыщтыгъ, ар зэ­хэпшIэнэу щытыгъ. Къэбэрдэкъо Мурати, Бэрбэч Аскэри къызэрэкIуагъэхэм осэшхо фэсшIыгъ, джащ фэдэу Мышъэ Анза­ури, Артем Пыси къыдеIагъэх. Ахэр непэрэ мафэм тызэрыгушхорэ артистых, цIэрыIох. Сусанэ ныбджэгъу дэгъухэр иIэх. Лъэпкъым икультурэ хахъо фэзышIырэ жъуагъо зэрэтиIэмкIэ пстэуми сафэгушIо.

— Бэрбэч Аскэр концертым ощ пае къызэрэщиIуагъэр: «Даутэ Сусанэ орэд къыIо зыхъукIэ космосым сынэсы», — джарэу лъагэу уисэнаущыгъэ уасэ фешIы. (Сусанэ мэщхы). ЕтIанэ Тамара Гвердцители умакъэ зэрэфэдэр къыуаIоу къыхэкIыгъэба?

— Ары, «Новая звезда» зыфиIорэ зэнэкъокъум къыщысаIогъагъ. Ау орэдыIо пэпчъ зыми фэдэп, шъхьаджи ежь ичIыпIэ искусствэм щеубыты.

— Сусан, адэ уисэнаущыгъэ ылъапсэ тыдэ къыщежьэра?

— Сэ Пэнэшъумэ сыряпхъу, сятэ илIа­къокIэ кIэлэегъаджэхэр бэу хэтых. Ау сянэкIэ сянэжъ ары нахь сызфэдэр, ащ орэдхэр къыIощтыгъэх, музыкэр шIу ылъэ­гъущтыгъ. Станицэу Сергиевскэм икIэлэцIыкIу хор илъэсибгъу сыныбжьэу сыхэхьэгъагъ. Ащ щыублагъэу орэд къэсэIо.

— Концертым уянэрэ уятэрэ щы­Iагъ, сценэм уянэ къыдэкIуаи къэгъагъ Iэрам къыуитыгъ. Уянэрэ уятэрэ сыд къы­уаIуа­гъэр, уиапэрэ сольнэ концерт сыдэу къащыхъугъ?

— Агу рихьыгъ. Джы нэс сятэ зэ нэ­мыIэми къысщытхъугъэп, ау мызэгъэгум «дэгъоу хъугъэ» къысиIуагъ. Ащ сэркIэ мэхьанэшхо иI. Сятэ къысщытхъугъэмэ, зэкIэри дэгъу.
Сусанэ ушэтын горэм пхырыкIыгъэм фэдэу зыкъызэрэзыщыхъужьырэр къыхэщыгъ, щхыпэр ынэгу текIырэп.

— Уишъхьэгъусэ «Налмэсым» икъэ­шъокIуагъ, уикIалэхэр творческэ унагъу къызэрыхъухьагъэхэр. Къашъохэрэба, орэд къаIорэба?

— Ары кIэлэ нахьыжъыр къэшъо, на­хьыкIэм орэд къеIо, сиорэдхэр къыкIиIоты­кIыжьзэ зэригъэшIагъэх. Творческэ зэхахьэу «Гуфит» иорэдыIо студиеу «Сэридай» хэт, апэрэ орэдыр къасIо зэхъум къыздытехьэгъэгъэ сабыйхэм ащыщыгъ.

Даутэ Сусанэ зэрэорэдыIом имыза­къоу вокалымкIэ кIэлэцIыкIухэр регъаджэх. Илъэпкъ культурэ, ихэку афыриIэ шIулъэ­гъумкIэ сабыйхэм адэгуащэ. — Мыщ фэдэ концерт шIагъо зэ нахь къэптыщтыба адэ? Къэбэртэе-Бэлъкъарым нэс къикIыгъэ музыкант шIагъохэр къыбготхэу зэшIопхыгъэ, ащи къыщыптымэ дэгъуба? — Сусанэ игупшысэмэ енэгуягъо атезгъэфагъэу, игупэу мэщхы.

— Теплъыщт, ащи Iоф дэпшIэн фае, — еIо орэдыIом.

— Къыбдэхъунэу есэIуалIэ! Уиконцертыбэхэм джыри тяплъынэу тыгугъэщт.

— Тхьашъуегъэпсэу.
Тэу Замир.