Литературоведэу, филологие шIэныгъэхэмкIэ докторэу, профессорэу, АР-м шIэныгъэхэмкIэ изаслуженнэ IофышIэшхоу ЩэшIэ Щамсэт къызыхъугъэр илъэс 75-рэ хъугъэ

Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт чъэпыогъу мазэм 1950-рэ илъэсым Теуцожь районым итыгъэ къуаджэу Едэпсыкъоешхом къыщыхъугъ. Адыгэ унэгъо зэгурыIом пшъэшъищ (Щамсэт гурытыгъ) щапIугъ. Янэ зэкIэупкIэгъэ IэпкIэ-лъапкIэу, шъэбэгъэ иныр къыхэщэу щытыгъ, тыр унагъом ышъхьэу ыкIи хъулъфыгъэ Iофыбэм афэгъэзэгъагъ. Хэгъэгу зэошхом Щамсэт ятэу Ерстэм хэлэжьагъ, лIыгъэу зэрихьагъэм къэралыгъо тынхэр къыкIэлъыкIуагъэх.

Ны-ты Iушхэм яунагъо тынчыгъ, пшъэ­шъэжъыищыр шъырытыгъэх, еджэным егугъущтыгъэх. Къоджэ еджапIэр къы­зеухым Щамсэт Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет очнэу щеджагъ, 1976-м къыу­хыгъ. Институтым щеджэщтыгъ апэрэ тхыгъэ зэфэшъхьафхэр къыIэкIэкIхэ зэхъум. 1976 — 1977-рэ илъэсхэм Адыгэ хэку еджэпIэ-интернатым кIэлэегъа­джэу Iоф щишIагъ. 1977 — 1990-рэ илъэсхэм Адыгэ хэку краеведческэ музеим научнэ пропагандэмкIэ иотдел ипэщагъ. Щамсэт ныбжьыкIагъэми, сыдигъуи Iофэу зыфэгъэзагъэр дэгъоу зэригъэцэкIэщтым пылъыгъ. Адыгэ хэку музеир я 80 — 90-рэ илъэсхэм хэпшIыкIэу зиштагъэу, цIыф кIуапIэу щытыгъ. Эрмитажым фэдэу, ащ мафэ къэс эк­скурсиехэр щыкIощтыгъэх, Урысыем ичIыпIэ зэфэшъхьафхэм къарыкIырэ купхэр бэу музеим къакIощтыгъэх. Щамсэт илъэпкъ итарихъ ыкIи Адыгеим ичIыопс зыфэдэр, нэмыкI лъэныкъуабэр къэзыубытырэ экскурсиехэр емызэщыжьэу зэхищэщтыгъэх, IупкIагъ, шIыкIэшIуагъ, экскурсантхэм агу лъэшэу рихьыщтыгъ. НэмыкI музей IофышIэхэм афэдэу командировкэхэм, экспедициехэм ахэлажьэщтыгъ. Мы зэкIэм ялъытыгъэу къэпIон плъэкIыщтыр, Щамсэт илъэс 13-у музеим зыIутыгъэм идунэееплъыкIэ, илъэпкъ зэхашIэ зэрапсыхьагъэр ары.
Ау пщыгъупшэ мыхъущтыр ар зэрэфилологыгъэр ары. Щамсэтрэ сэррэ (Мамырыкъо Нуриетрэ) тиIорэ тишIэрэ зэтехьэу, зы уни тызэдисэу лъэпкъ культурэм хьалэл дэдэу тыфэлэжьагъ, ткIуачIэ ащ хэтлъхьагъ. Музей тхылъы­шхом цIыфхэм ягуапэу нэбгыритIуми зэфэдэу рэзэныгъэ гущыIэ фабэхэр къытфыдатхэщтыгъэх.

Мыщ къыхэзгъэхъожьы сшIоигъу джыри зы лъэныкъо: IофшIэгъу пчыхьапэхэм зимыбэлэрэгъэу Щамсэт тIысыти, жьы къымыщэрэм фэдэу, плъызызэ зэрэтхэщтыгъэр ары. Джаущтэу адыгэ литературэмкIэ апэрэу И. С. Тургеневым иусэ-прозэхэм афэдэхэр пшъэшъэ ныбжьыкIэм къыIэкIэкIыгъэх. Ахэр нал­мэс-налкъутэу, адыгабзэм иIэшIугъэ-лъэшыгъэ, ичаныгъэ зэхэозгъашIэх. Нэужым ахэр тхылъэу къыдигъэкIыгъэх, ау икъоу уасэ афашIыгъ пIон плъэкIыщтэп. Ор-орэу уиIэр умыгъэлъапIэмэ, нэмыкI лъэпкъ къэкIонышъ, уидэгъу къыIотэщта? Ау джащ фэд тэ, адыгэм, тигъэпсыкIэ.

1990-рэ илъэсым щегъэжьагъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтэу Т. КIэращэм ыцIэ зыхьырэм инаучнэ IофышIэ хъугъэ, етIанэ научнэ IофышIэ шъхьаIэу, илъэси 5 — 6-м отделым ипащэу щылэжьагъ.

1994-рэ илъэсым Ергъукъо-ЩэшIэ Щамсэт филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидат, 2005-м филологие шIэныгъэхэмкIэ доктор хъугъэ.

1975-рэ илъэсым щегъэжьагъэу Щамсэт ытхыхэрэр хеутых. Ахэр хэку гъэзетэу «Социалистическэ Адыгеим» («Адыгэ макъэм»), журналэу «Зэкъошныгъэм» къарэхьэх. Лирическэ гупшысэхэу усэкIэ тхыгъэхэр тхыпхъэ хъырахъишъэу адыгэ литературэмкIэ кIэу ыкIи уасэ зиIэу щытыгъэх. Ахэр зэхэугъоягъэхэу тхылъ шъхьафхэу «УблапI», «Бзыужъый» ацIэу къыдигъэкIыгъэх.

Лъэпкъ поэзием иIахь зэрэхилъхьа­гъэм готэу, бзылъфыгъэм шIэныгъэ хьасэми иIахьышIу щилэжьыгъ. Научнэ IофшIагъэ­хэр къыдигъэкIыгъэх: «Восхождение к памяти. Размышления о романах Исхака Машбаша». Ащ къыкIэлъыкIуагъэх «Слово о нартах», «Характерные обстоятельства новой поэзии: начало кризиса», «Уроки лирической медитации», «Художественное своеобразие адыгейской поэзии (эволюция, поэтика, стилевые искания)».

Щамсэт итеоретическэ статьяхэр Дагъыстаным, Къэбэртэе-Бэлъкъарым ыкIи Урысыем и Къыблэ къащадагъэкIырэ журналхэм къадахьэщтыгъэх. УФ-м итхакIохэм я Союз 1997-рэ илъэсым щегъэжьагъэу хэтыгъ. Унэгъо дахи иIагъ. Ишъхьэгъусэу, шIэныгъэлэжь-литературоведэу ЩэшIэ Казбекрэ ежьыррэ зы пшъашъэ зэдапIугъ, зэдалэжьыгъ, Данэ исэнэхьаткIэ тарихълэжь, унагъо ис, сабыитIу иI, игупсэ дэдэ ным ыкIи тым ацIэ зыкIи щыгъупшэрэп.

Сыд фэдиз уидэгъугъэу уилъэпIагъэми, къэхъугъэу мылIэжьын щыIэп, Щамсэт бэдзэогъум и 18-м 2023-рэ илъэсым игъонэмыс хъугъэ. ЩыIагъэмэ ыныбжь илъэс 75-рэ хъущтыгъэ. ГъэшIэ кIыхьэ мыхъугъэми, ар шIагъэкIэ баигъ, лъэпкъым ицIыф дэхагъ.
Мамырыкъо Нуриет.