Мыекъуапэ инароднэ депутатхэм я Совет иунашъокIэ 1993-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу Соловьев зэшхэм ацIэкIэ шIухьафтыныр гъэсэныгъэм, культурэм, искусствэм алъэныкъокIэ гъэхъагъэхэр зиIэхэм араты. Ащ илауреат хъугъэ ТыгъэкъокIыпIэ лъэпкъхэм я Къэралыгъо музей и Темыр-Кавказ къутамэ ипащэу ШъэуапцIэкъо Аминэт.

Аминэт 1957-рэ илъэсым къуаджэу Тэхъутэмыкъуае къыщыхъугъ. КультурэмкIэ Пшызэ къэралыгъо институтым ибиблиотечнэ факультет, Къэралыгъо культурэмкIэ Темыр-Кавказ академием КПСС-м и Адыгэ хэку комитет марксизмэ-ленинизмэмкIэ иуниверситет идеологическэ IофшIэнхэм ягъэхьазырынкIэ ифакультет къыухыгъ. Ащ ыуж Къэралыгъо къулыкъумкIэ Ростовскэ академием илъэныкъоу экономикэм игъэIорышIэн зыфиIорэмкIэ сэнэхьат зэригъэгъотыгъ.
ШъэуапцIэкъо Аминэт щыIэныгъэм лъэуж дахэ щыпхырищыгъ, непэрэ уахътэм чанэу дэлъэбэкъорэ бзылъфыгъ. Илъэс 51-рэ хъугъэу ыгу етыгъэу культурэм фэлажьэ. Урысыем, Адыгэ Рес­публикэм, Ингушетием культурэмкIэ язаслуженнэ IофышI. Культурэм гухахъо хэзыгъотэрэ бзылъфыгъэм мы мафэхэм гущыIэгъу тыфэхъугъ.

Тиреспубликэ икультурэ зэрэдахэр, зэрэбаир нэмыкI лъэпкъхэм алъэгъу­нэу сыфэягъ. ЫпэкIэ сылъыкIотэнэу кIуа­чIэрэ шIоигъоныгъэрэ сэзыгъэгъотырэр сиунагъорэ сиIахьыл гупсэхэмрэ.

— ШIухьафтынэу къыпфагъэшъошагъэмкIэ сыпфэгушIо.
— Опсэу, ащ фэдэ тын лъапIэм уиIоф­шIэн укIегъэгушIу.
— ЦIэ лъапIэ е тын къызыпфагъэшъуашэкIэ — гушIуагъо. Ау адырэ лъэныкъомкIэ, пшъэ­дэкIыжь. ОркIэ ар сыд фэда?
— Iо хэмылъэу пшъэдэкIыжь. Нахьыбэ къыпфагъэшъуашэ къэс ар нахь ин. Iофэу пшIэрэм хахъо фэпшIызэ ыпэкIэ ебгъэхъун фаеу мэхъу. ПшIагъэр арэп къызкIыуатырэр, ыпэкIэ пшIэщтым пай.
— Сыдэущтэу мы сэнэхьатым укъыфэкIуагъа?
— ЕджапIэр къызысэухым Тэхъутэмыкъое тхылъеджапIэм сыщылэжьэнэу сыублагъ. Ащ сыIутзэ культурэмкIэ Пшызэ къэралыгъо институтым ибиблиотечнэ факультет къэсыухыгъ. Илъэс 19-рэ Iоф сшIагъэу Мыекъуапэ дэт Лъэпкъ тхылъеджапIэм сырагъэблэ­гъагъ, илъэсрэ методистэу сыщылэжьагъэу, пащэм игуадзэу сагъэнэфагъ. Адыгэ Республикэ тызэхъум Хьанэхъу Адам АР-м культурэмкIэ и Министерствэ сыригъэблэгъагъ. Ащ шIэныгъэ куухэр зиIэ нэбгырэ 11 тыхъоу тыщылэжьагъ. Республикэм ыцIэ зыIэтыщт программэхэр зэхэдгъэуцощтыгъ, занкIэу Урысыем культурэмкIэ и Министерствэ тыдэлажьэщтыгъ. Пшъэрылъ шъхьаIэу тиIагъэр культурэм иIофышIэхэр зыщыпсэущтхэ унэхэр ядгъэгъотынхэр ары, ащ дакIоу зэнэкъокъухэр, фестивальхэр ыкIи нэмыкI Iофтхьабзэхэр зэхатщэщтыгъэх. Культурэм икуупIэ сыхэтэу сылажьэзэ 2007-рэ илъэсым АР-м культурэмкIэ иминистрэ игуадзэу, 2021-м ТыгъэкъокIыпIэ лъэпкъхэм я Къэралыгъо музей и Темыр-Кавказ къутамэ ипащэу сагъэнэфагъ.
— Сыд фэдэрэ Iофи илъэгапIэ унэсын олъэкIы. Iофэу пшIэрэм сыда уезымыгъэзэщырэр?
— Шъыпкъэу къэпIон хъумэ, лъэгэпIэ ин горэм сынэсынэу пшъэрылъ зыфэзгъэуцужьыгъэп. Тиреспубликэ икультурэ зэрэдахэр, зэрэбаир нэмыкI лъэпкъхэм алъэгъунэу сыфэягъ. ЫпэкIэ сылъыкIотэнэу кIуачIэрэ шIоигъоныгъэрэ сэзыгъэгъотырэр сиунагъорэ сиIахьыл гупсэхэмрэ.
— Адыгэ лъэпкъым икультурэ сыда къызщежьэрэр?
— Лъэпкъ шэн-хабзэхэр ары культурэр къызщежьэрэр. Ахэр тимыIэмэ лъэпкъыр кIодыжьыщт. Культурэм игупчхэр кIэракIэкIэ пкIэ иIэп, культурэм фэлажьэхэрэр ары ахэр зыгъэпсэущтхэр, цIыфхэр къезыщэлIэщтхэр.
— ТыгъэкъокIыпIэ лъэпкъхэм я Къэралыгъо музей и Темыр-Кавказ къутамэ непэрэ мафэм урипэщэныр къина?
— Музеим щылажьэхэрэр симыгъу­сэхэу Iофыгъоу къэуцухэрэм сизакъоу садэлэжьэн слъэкIыщтэп. Лъэшэу сафэраз тикъэралыгъуи, тиреспублики япащэ­хэм. IэпыIэгъу щымыIэу проектыр къэу­гу­пшысыгъэ къодыекIэ, бэ бгъэхъэн плъэ­кIыщтэп. Темыр Кавказым ис лъэпкъ­хэм якультурэ афэгъэхьыгъэу цIыфмэ ашIо­гъэшIэгъоныщт къэгъэлъэгъонхэр зэхэпщэнхэ фае. Къыблэ шъолъырым щыпсэу­хэрэм якультурнэ кIэн бай къэу­хъумэ­гъэным тиIофшIапIэ фэIорышIэ. Урысыем ыкIи IэкIыбым ащыIэ IэпэIасэхэм яIэшIагъэхэр къэдгъэлъэгъонхэм тыпылъ. Лъэпкъхэм агъэфедэрэ шэкIхэм якъэгъэлъэгъон зэхэтщагъ. ГущыIэм пае, «Дэнэ гъогу» зыфиIорэ Iофтхьабзэм екIолIэкIэ гъэшIэгъон къыфэтыугупшысыгъагъ. Къэралыгъо пэпчъ илъэпкъ имэкъамэ кIыгъоу унэхэр зэтетыутыхи къэдгъэлъэгъогъагъ. ТиекIолIакIэ бэмэ агу рихьыгъ. Джащ фэдэу Iофтхьабзэ пэпчъ куоу тыдэлажьэ. Музеим ыныбжь илъэс 40 зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ тикъэгъэлъэгъонхэр цIыфхэм агу рехьы.
— Музеим апэ укъызыкIуагъэм­рэ джырэ мафэмрэ сыд фэдэ зэхъокIыныгъа афэхъугъэхэр?
— Чукоткэм щыублагъэу Дагъыстан нэсыжьэу ащыпсэурэ цIыф лъэпкъхэм якультурэ къэбгъэлъэгъон фае. Ащ фэшI Iофтхьэбзабэ редгъэкIокIыгъ. ЛIэужыкIэу къытфакIорэм лъэпкъыбэмэ ятарихъ зэригъэшIэн амал еттыгъ. Японием, Китай, Пакистан, Афганистан, Грузием, Азербайджан, Армением, Узбекистан, Таджикистан афэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон гъэшIэгъонхэр зэхэдгъэуцуагъэх. КъБР-м, КъЧР-м, Дагъыстан къарытщыгъэ къэгъэлъэгъонхэр къыддэхъугъэх. Унагъом щагъэфедэрэ Iэмэ-псымэхэр, Iашэхэр, щыгъынхэр, сурэтышIхэм ашIыгъэ IэшIагъэхэм якъэгъэлъэгъон проектыбэ тимузей щыпхырытщыгъ. Непэрэ мафэмкIэ тызэрылажьэрэм сегъэразэ.
— Культурэм узыщылэжьэрэ илъэс пчъагъэм сыд фэдэ зэфэхьысыжьа уигъэшIыгъэр?
— Лъэпкъым ынапэ зыфэдэр къэзыгъэлъагъорэр тишэн-зекIуакI, тишъуаш, тихабз, тикультур, тицIыфхэр ары. Лъэпкъ искусствэм игъунапкъэхэм заушъомбгъуным фэшI лIэужыкIэм тыдэлэжьэн фае. Мыекъуапэ тхылъеджапIэм сыкъызащэжьым ащ Пушкиным ыцIэ зэрихьырэр згъэшIагъоу, «Пушкиныр титхылъеджапIэ щыIагъа, сыда ыцIэ зыкIихьырэр» сIогъагъэ. Ащ ыужкIэ «хэта адэ Пушкиным и Унэ изэхэщэн дэлэжьагъэхэр» сIуи сызыкIэупчIэм, Соловьев зэшхэм ацIэ къыраIогъагъ. Ахэм афэгъэ­хьыгъэ Iофтхьабзэхэр бэу зэхэсщагъэх, яуни сыщыIагъ. Джы непэ зэш цIэрыIохэм ацIэкIэ агъэнэфэгъэ шIухьафтыныр къыс­фагъэшъошагъ, ар сэркIэ зымыуасэ щыIэп. Ащ зиIахьышIу хэлъхэм зэкIэми «тхьашъуегъэпсэу» ясIомэ сшIоигъу.
— Аминэт, уиIофшIэн охътабэ текIуадэ, о пшъхьэкIэ уахътэ къыпфэна?
— Уахътэм сыдачъэзэ сищыIэныгъэрэ сиIофшIэнрэ зэготхэу макIо. ЩыIэны­гъэм сыфэраз цIыфышIубэ сигъогогъу зэришIыгъэмкIэ.
— УигъэшIэ гъогу урыплъэ­жьымэ, сыда непэ зэблэпхъу­жьыщтыгъэр?
— СызэплъэкIыжьымэ, сымыгъэцэкIагъэ зи сиIэп. Тхьэм псауныгъэ къыситмэ, джыри Iоф сшIэщт, силъэпкъ сыфэ­лэжьэщт.
Лъэпшъыкъо Фатим.