Непэ, чъэпыогъум и 23-м, УФ-м иуплъэкIокIо-ревизионнэ къулыкъухэр зызэхащагъэхэр илъэси 102-рэ зэрэхъурэр къэралыгъом щыхагъэунэфыкIы.

ЦIыфхэм ящыIакIэ нахьышIу шIы­гъэныр къэралыгъом ипшъэрылъ шъхьа­Iэхэм ащыщ. Ащ игъэцэкIэн занкIэу епхыгъ бюджет ахъщэр тэрэзэу, шIуагъэрэ федэрэ хэлъэу гъэзекIогъэным. Ар гъэцэкIагъэ зэрэхъурэр зэрегъашIэ уплъэкIокIо-ревизионнэ къулыкъум. АдыгеимкIэ мы лъэныкъом фэгъэзагъэр АР-м къэралыгъо финанс уплъэкIунхэмкIэ и ГъэIорышIапI. 2013-рэ илъэсым итыгъэгъэзэ мазэ къулыкъу шъхьафэу ар зэхащагъ. ФинансхэмкIэ Министерствэм къыхаушъхьафыкIыгъ. 2014-м иIофшIэн ыублагъ. Ащ къыщегъэжьагъэу непэ къызнэсыгъэм республикэ ГъэIорышIапIэм ипащ Насыф Мариянэ. Рес­публикэм ибюджет ахъщэ хэз фэмы­хъоу зыфагъэнэфагъэм пэIухьаным нэбгырэ 14 лъэплъэ. Джащ фэдиз непэ гъэIорышIапIэм щэлажьэ. Я 44-рэ Федеральнэ хэбзэгъэуцоу «Къэралыгъо ыкIи муниципальнэ фэныкъуагъэхэм ядэгъэзыжьынкIэ товархэм, IофшIэнхэм, фэIо-фашIэхэм ящэфынкIэ зэзэгъыныгъэ шIыкIэм фэгъэхьыгъ» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу ахэр мэлажьэх. Бюджет ахъщэм иихъухьанрэ игъэзекIонрэкIэ хэбзэгъэуцугъэр гъэцэкIагъэ зэрэхъурэр зэрагъашIэ. Анахьэу анаIэ зытырагъэтырэр лъэпкъ проектхэм, шъолъырым икъэгъэлъэгъонхэр къэзыIэтырэ программэу Адыгеим щылажьэхэрэм ягъэ­цэкIэн.
— КъэгъэлъэгъонышIухэм якъэ­кIуапIэр зэгурыIожь зэдэлэжьэныгъэр ары. Непэ тигъэIорышIапIэ Iутхэм зэдедгъаштэзэ Iоф тэшIэ. Нэбгырэ пэпчъ зыфэгъэзэгъэ лъэныкъор дэгъоу егъэцакIэ. Зы Iофышхоу тшIэрэм шъхьадж иIахь хелъхьэ. СэнэхьатымкIэ хэхъоныгъэу ашIыхэрэм тарэгушхо. АщкIэ яамалхэм, яшIэныгъэхэм аха­гъэхъонымкIэ IэпыIэгъу тафэ­хъуным сыдигъуи тыфэхьазыр, — къыддэгощагъ ГъэIорышIапIэм ипащэу Насыф Мариянэ.
АР-м къэралыгъо финанс уплъэкIунхэмкIэ и ГъэIорышIапIэ къулыкъу шъхьа­фэу загъэпсыгъэм къыщегъэжьагъэу ащ щэлажьэ Темзэкъо Бэллэ. ЩэфэнымкIэ отделым ар иупчIэжьэгъу шъхьаI. АР-м социальнэ ухъумэнымкIэ ифонд илъэсипшIрэ щылэжьагъэу, 2014-рэ илъэсым ГъэIорышIапIэр зызэхащэм ащ къэ­кIожьыгъ ыкIи илъэс зэкIэлъыкIохэм щытхъу хэлъэу ипшъэрылъхэр егъэцакIэ. ИIофышIэгъухэм ялъытэныгъэ къылэ­жьыгъ, цыхьэ къыфашIы. Ыпэрэ IофшIапIэм цIыфхэм яфэIо-фашIэхэр ягъэгъотыгъэнхэм фэшI ищыкIагъэхэм ящэфын Бэллэ фэгъэзэгъагъэмэ, джы нэмыкI лъэныкъоу, ахэм язэгъэгъотын шапхъэ­хэм адиштэу гъэцэкIагъэмэ еуплъэкIу.
— ГущыIэм пае, сэрымэ ыпэкIэ ауплъэкIущтыгъэр, джы сэ сыуплъэкIухэ хъугъэ. Ащ сесэным уахътэ ищыкIэгъагъ. IофшIэныр гъэшIэгъонэу къычIэкIыгъ. ЩыIэныгъэм илъэныкъо зэфэшъхьафхэм тахэщагъэ мэхъу. Медицинэ лэжьапIэмэ тыуплъэ­кIурэр, ащ иIофшIэн зэрэщытэу зыщэтэгъэгъуазэ: Iэзэгъу уцхэр, Iэмэ-псымэхэр, ягъэфедакI… Гъэ­сэныгъэр арымэ, джащ фэдэ къабз. Арышъ, тиIофшIэн мафэ къэс зэфэшъхьаф пIоми ухэукъощтэп, — еIо Бэллэ.
КъыздэгущыIэным пае Бэллэ зичэзыу уплъэкIуным къыпэкIыгъ. Мызэгъэгум зы­фэгъэзагъэр IэпыIэгъу псынкIэм икъу­лыкъу.
— Хэбзэукъоныгъэ къыхэдгъэщынышъ, пшъэдэкIыжь ядгъэ­хьыныр арэп типшъэрылъыр. Хэукъоныгъэ ятымыгъэшIыныр, ямышIэныгъэ къыхэкIэу хэбзэукъоныгъэ зэрамыхьаныр, тэрэзэу зэрэзекIощтхэр ятIоныр, ядгъэшIэныр ары, — еIо Бэллэ. — ТиIэпыIэгъу ящыкIа­гъэу зыкъытфагъэзагъэу зыми «хьау» етIорэп. Амал тиIэмэ зэкIэ афызэхэтэфы, агурэтэ­гъаIо. Сыдигъуи ыпэрапшIэу IэпыIэгъу тафэхъу.
АМ: Ары шъхьаем, шапхъэхэм адиштэу Iоф пшIагъэми, уплъэ­кIун заIокIэ, цIыфхэм арэущтэу тыгъэпсыгъ, тэщтэ. Сыд фэдэу къышъупэгъокIхэра шъузфакIохэрэр?
— Зэфэшъхьаф. Ау тэ сыдигъуи зэдэлэжьэныгъэм тыкъыфэджэ. ЫпэкIэ къызэрэсIуагъэу, зыгорэ къахэдгъэщыныр арэп ыпэ идгъэ­шъырэр, IэпыIэгъу тафэ­хъуныр ары. Арышъ, мыщ дэжьым шъхьаIэр узэдэгущыIэн, узэдэIэпыIэжьзэ Iоф зэдэпшIэныр ары, сыда пIомэ, я 44-рэ федеральнэ хэбзэгъэуцоу тызэрэлажьэрэм бэрэ хэгъэхъонхэр фашIых: уплъэкIунхэм къадыхэлъытагъэу тызэплъыщтыр, тынаIэ зытедгъэтыщтыр, шапхъэхэр, зэзэгъыныгъэр гъэцэкIагъэ зэрэхъурэр, уасэхэр къэзы­гъэпсырэр…. А пстэур тыуп­лъэкIурэ учреждениехэм анахьи нахь дэгъоу тшIэнхэ фае. КъэбарлъыгъэIэс технологиехэри тшIэнхэ, дгъэлэжьэшъунхэ фае. Къэралыгъо бюджетымкIэ щафэрэмрэ щэрэмрэ язэдэлэжьэныгъэ зыкI къэбарлъыгъэ­Iэс системэм илъ. Ар Iофэу ашIэрэр нафэу къэлъэгъоным пай. Зэзэгъыныгъэм иегъэжьапIэ къыщегъэжьагъэу игъэцэкIэн кIэм нэсыфэ лъэбэкъоу ашIыгъэр зэкIэ ащ къыщэлъагъо. Тэ уплъэ­кIун къулыкъоу тызэрэщытым къыхэкIэу, «риск мониторинг» зыфиIорэм шъхьафэу тыхэхьан тэлъэкIы. Къэралыгъо ахъщэмкIэ къащэфыщтым, е щэфакIом фэгъэхьыгъэ къэбарэу щыIэхэр ащ къытегъэлъэгъух, щынагъо­хэр щыIэхэмэ къытегъашIэ. Ахэр хэушъхьафыкIыгъэу тэуплъэкIух, шъыпкъэмэ зэтэгъа­шIэ. Арышъ, цифрэм тыди фэдэу тикъулыкъуи зыщеу­шъомбгъу.
АМ: Бэлл, ар IофшIэныр ары. Ащ дакIоу сыда пшIогъэшIэгъоныр? Сыдэущтэу зыбгъэпсэфыра? УищыIэныгъэ сыд фэда?
— Зы IофшIэныр адырэмкIэ зэблэсэхъу ( мэщхы Бэллэ). Зы пхъу сиI, пхъорэлъфиплIымэ сырянэжъ. Анахьыжъым илъэс 17 ыныбжь, я 11-рэ классым ис. АнахьыкIэр мы мафэхэм илъэситIу хъугъэ. Арышъ, ахэмэкIэ зысэгъэпсэфы. ЕтIанэ, илъэс 84-рэ зыныбжь сянэ къыздэпсэу. Сятэ жьэу чIэсынагъ, сшынахьыжъ ащ ычIыпI, сицIыкIугъом къыщегъэжьагъэу къысшъхьащыубгъуагъ. IофшIэным къелырэ уахътэр зэкIэ ахэм апэIохьэ. ЕтIанэ пщэрыхьаныр, зыгорэхэр згъэжъэнхэр лъэшэу сикIас. Ау сыдэу щытми анахь охътабэ зыщызгъакIорэр Iоф­шIапIэр ары. Тызэдэлажьэхэрэм тызэгурыIожьэу тызэхэт. Ар лэжьапIэм укIонэу уфае узышIырэмэ ащыщ.
Сыд фэдэрэ лъэныкъуи фэдэу, финанс уплъэкIунхэмкIэ къулыкъуми илъэс Iоф­шIэныр рехъухьэ. Зы гъэм къыкIоцI зыфагъэнэфэжьырэр лэжьэпIэ зэфэшъхьаф 20-мэ яуплъэкIун. Ау зэфэхьысыжьым пчъэгъэшIукIэ ащ рагъэхъу, сыда пIомэ рамыхъухьагъэу, тхьаусы­хэхэр яушъхьагъоу къафыкъокIырэр бэ. 2014-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу сомэ миллиард 30-м ехъу зэрагъэфедагъэр ГъэIорышIапIэм ыуплъэкIугъ.
— Ушъэфыгъэ хэмылъэу шъыпкъагъэ зыхэлъ зэдэлэжьэныгъ — джары тиIофшIэн ылъапсэр. ГупшысэхэмкIэ, гукъэкIхэмкIэ узэхъожьыным, IофшIэныр нахьышIу зышIыщт екIолIакIэхэр дгъэфедэнхэм сыдигъуи тафэчэф. Ащ изы щыс кIоцI къэралыгъо финанс уплъэ­кIунхэмкIэ Советэу 2018-рэ илъэсым Адыгеим щызэхэтщагъэр. Къэралыгъо, шъолъыр ыкIи муниципальнэ финанс уплъэкIунхэмкIэ къулыкъухэу республикэм щылажьэхэрэр ащ зэрипхыгъэх. Советым хэтхэм шIэныгъэхэмкIэ тызэдэгуащэ, тызгъэгумэкIырэ упчIэхэм яджэуапхэр тэгъотых, IэпыIэгъу тызэфэ­хъужьы, — къыIуагъ Насыф Мариянэ.
Непэ, ясэнэхьат мафэ зыщыхагъэу­нэфыкIырэ мафэм, Советым иIофшIэн къыдыхэлъытагъэу Iэнэ хъурае Мыекъуа­пэ щырекIокIыщт. Зигъо Iофыгъоу Iоф­шIэным игъэцэкIэнкIэ къэуцухэрэр зэ­ха­фы­щтых, илъэс зэфэхьысыжьым изэхэгъэуцонкIэ зэIофышIэгъухэр зэдэгощэщтых, блэкIыгъэ илъэсым хэбзэгъэу­цугъэм зэхъокIыныгъэу фэхъугъэхэм атегущыIэщтых. Анахь шъхьаIэр ясэнэхьат мэфэкIкIэ зэфэгушIощтых.
Анцокъо Ирин