Прозаикэу, драматургэу ыкIи сценаристэу Евгений Шварц къызыхъугъэр илъэси 129-рэ зэрэхъугъэр тыгъуасэ хагъэунэфыкIыгъ.

ЗэлъашIэрэ тичIыпIэгъум фэгъэхьыгъэу Адыгеим Iофтхьабзэхэр щызэрахьэх, ахэм зыкIэ ащыщых къалэу Мыекъуапэ иурамэу Победэм тет унэу N 19-м — Шварц иунэ щызэшIуахыхэрэр.
ТхакIом иунагъо 1906-рэ илъэсым къы­щыублагъэу 1913-рэ илъэсым нэс ащ щыпсэугъ. Джырэ мафэхэм Шварц иунэ Мыекъуапэ икультурнэ гупчэхэм зыкIэ ащыщ хъугъэ. Адыгеим и ЛIышъхьэу Къум­пIыл Мурат тыгъуасэ ащ щыIагъ Евгений Шварц итворческэ кIэн икъэухъумэнкIэ ыкIи Мыекъуапэ итарихъ теплъэ зыпкъ игъэуцожьыгъэнымкIэ тапэкIи зэрахьащт Iофтхьабзэхэм атегущыIэнхэм пае.

А лъэныкъомкIэ IофшIэнышхо зэрэзэшIуахырэм пае Адыгеим и ЛIышъхьэ тхакIом ипхъорэлъфэу Мария Крыжановскаям, АНО-у «Шварц и Унэ» зыфиIорэм ипащэу Надежда Суховаям ыкIи проектэу «Шварц и Унэ» епхыгъэ Iофым нахь чанэу хэлажьэхэрэм зэрафэразэр къыIуагъ. Iофэу зэшIуахырэм икIэуххэм ыкIи проекты­шхо­хэм япхырыщынкIэ гухэлъэу яIэхэм афэгъэхьыгъэу ахэм къаIотагъ. ЗэдэгущыIэгъум хэлэжьагъэх республикэм культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ, Мыекъуапэ имэрэу Геннадий Митрофановыр, Адыгеим и Театрэ зэхахьэ ихудожественнэ пащэу Ацумыжъ Рустам.
Проектэу «Шварц и Унэ» зыфиIорэм игуфакIоу Ирина Константиновам зэхи­щэгъэ Iофтхьабзэм илъэхъан хьакIэхэм экспозициер къаплъыхьагъ. Мария Крыжановскаям къыIотагъ ахэм якъэугъоинрэ язэхэгъэуцонрэ зэрэкIуагъэм фэгъэхьы­гъэу. Унэм ибысымэу ыкIи иухъумакIоу зэрэщытым къыхэкIэу Мыекъуапэ бэрэ ар щэIэ ыкIи икъэлэ гупсэу елъытэ. Мария Олег ыпхъур игукъэкIыжьхэмкIэ къекIолIагъэхэм адэгощагъ, Адыгеим и ЛIышъхьэ ащ къыфиIотагъ ежь иунагъо ыкIи ятэжъ цIэрыIом ятарихъ къызэрау­хъумэрэм фэгъэхьыгъэу. Я ХХ-рэ лIэшIэгъум унэм теплъэ-гъэпсыкIэу иIагъэр зыпкъ рагъэуцожьыгъ, Евгений Лев ыкъом иунэе пкъыгъохэр, иунэгъо тхылъхэр, хъарзынэщым хэлъ сурэтхэр ыкIи документхэр Шварц иунэ щызэрагъэ­лъэгъунхэ амал джы щыIэ хъугъэ. Евге­ний Шварц зэпсэум ышIэщтыгъэ цIыфхэу идневникхэм зигугъу къащишIыхэрэм атехыгъэ нысхъэпэ зэфэшъхьафхэм якъэгъэлъэгъон унэхэм ащыщ горэм къыщызэIуахыгъ. ТхакIом игукъэкIыжьхэм гуфэбэныгъэ ин хэлъэу Мыекъуапэ игугъу къащешIы, «Ыпсэ хэлъэу» ар елъытэ. Евгений Шварц мырэущтэу ытхыгъагъ: «Сыкъызщыхъугъэ къалэм ишIуагъэкIэ сызытетым фэдэ сыхъугъ. Нэужым хэхъоныгъэ е зэхъокIыныгъэ горэу сфэхъугъэхэм алъапсэри Мые­къуапэ щызгъэкIогъэ илъэсхэр ары».

КъумпIыл Мурат Адыгеим культурэмкIэ и Министерствэ игъо филъэгъугъ «Шварц и Унэ» игуфакIохэр ягъусэхэу Мыекъуапэ ар зыщыпсэугъэ илъэсхэм (1901 — 1914-хэм) афэгъэхьыгъэ гу­къэкIыжьхэр зыдэтыщтхэ тхылъ къы­дэгъэкIыгъэным иамал егупшысэнхэу. Адыгеим и ЛIышъхьэ къызэриIуагъэмкIэ, республикэм исхэр тичIыпIэгъу цIэрыIом рэгушхох, ащ итворческэ кIэн лъэшэу анаIэ тетэу къаухъумэ, ыцIэ епхыгъэ тарихъ чIыпIэхэри къагъэгъунэх.
ГущыIэм пае, тапэкIэ реальнэ училищэу щытыгъэр зычIэтыгъэ унэу Мые­къуапэ дэтым, Шварц зыщеджэщтыгъэ я 5-рэ гимназием, ащ ишIэжь пхъэмбгъу щагъэуцугъ. 2021-рэ илъэсым Шварц Евгений Лев ыкъом ыцIэ гимназием фаусыгъ. Джащ фэдэу гимназием ипэ­чIынатIэу урамэу Пушкиным ыцIэкIэ щытым иаллее тхакIом ыцIэкIэ еджа-­
гъэх, Евгений Шварц ытхыгъэхэм къа­хэхыгъэ персонажхэм яскульптурэхэри лъэгъупхъэу щытых. Культурэ IофтхьабзэхэмкIэ Президент фондым иIэпыIэгъу хэлъэу проектэу «Шварц и Унэ» дэлэ­жьэгъэ гуфэкIо купым лъэсрыкIо гъогоу цIыфхэр зэращэщтхэр рахъухьагъ, тхэкIо цIэрыIом ищыIэныгъэ епхыгъэ чIыпIэхэр арагъэлъэгъущтых.
ЗэдэгущыIэгъум илъэхъан Шварц и Унэ ипащэу Надежда Суховаям Адыгеим и ЛIышъхьэ къалэу Мыекъуапэ икультурнэ-тарихъ кIэн къэухъумэгъэнымкIэ ишIуагъэу къакIорэм пае зэрэ­фэразэр къыхигъэщыгъ. Обществэм ихэхъоныгъэкIэ Адыгэ Республикэм щызэхащэрэ зэнэкъокъухэм ягрантхэм яшIуагъэкIэ бэ зэшIохыгъэ хъугъэр. Адыгеим и Лъэпкъ тхылъеджапIэ цифрэ шIыкIэм тетэу зэтегъэпсыхьэгъэ шIу­хьафтынэу ратыгъ «Майкопская газета» зы­фиIоу 1910-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу 1915-рэ илъэсым нэс къыдэкIыгъэ номер мин 1,2-м ехъур.
Адыгеим и ЛIышъхьэ проектым кIэща­кIо фэхъугъэхэм адыригъэштагъ, ащ дакIоу агу къыгъэкIыжьыгъ псэуалъэхэм архитектурнэ ыкIи тарихъ шIуагъэу апылъыр къэухъумэгъэнымкIэ къалэу Мыекъуапэ IофшIэн гъэнэфагъэ зэрэщызэшIуахырэр. Культурнэ кIэным къы­хиубытэрэ псэуалъэхэу агъэцэкIэжьыгъэ­хэр къалэу Мыекъуапэ итарихъ чIы­пIэ-
хэу цIыфхэр нэIуасэ зыфашIыщтхэм ахагъэхьанхэу пшъэрылъ афишIыгъ. ЛIы­шъхьэм къызэриIуагъэмкIэ, тарихъымрэ культурэмрэ якъэухъумэн имызакъоу, зекIохэр нахьыбэу республикэм къищэгъэнхэмкIи а IофшIэным мэхьанэшхо иI.
«Республикэм икультурнэ кIэн къэу­хъумэгъэнымкIэ Iофтхьабзэу зэшIуа­хыхэрэм адедгъэштэщт ыкIи нахь зядгъэушъомбгъущт. Илъэсэу къихьащтым Евгений Шварц къызыхъугъэр илъэси 130-рэ зэрэхъурэр хэдгъэунэфыкIыщт. Сицыхьэ телъ культурнэ хъугъэ-шIэ­гъакIэхэмкIэ ыкIи Iофтхьэбзэ зэфэ­шъхьафхэмкIэ а юбилеир ушъхьагъу дэгъу зэрэхъущтым. Тарихъ кIэныр къэтыухъумэным имызакъоу, зекIоным зегъэушъомбгъугъэнымкIи а Iофым амалышIухэр къытыщтых. ТхакIом итворческэ кIэн зэрэдунаеу щызэлъашIэ, ау бэп зышIэрэр къалэу Мыекъуапэ Ев-­
гений Шварц къызщыхъугъэ, ащ илъэныкъо гупсэу зэрэщытыр. Арышъ, Адыге­им икъэлэ шъхьаIэ тхэкIо цIэрыIом фэгъэхьыгъэу нахьыбэ зышIэ зышIоигъо зекIоу къэкIощтхэмкIэ джыри нахь мэхьэнэ ин иIэ хъуным пае тфэлъэкIыщтыр зэкIэ тшIэн фае. Уилъэныкъо гупсэ икультурнэ кIэн бгъэлъэпIэн зэрэфаем цIыфхэр къыфэIэтыгъэнхэмкIэ амалэу дгъэфедэхэрэм язы Iахь ныIэп ар зэ­рэхъурэр», — къыхигъэщыгъ КъумпIыл Мурат.
Шъугу къэтэгъэкIыжьы: Адыгеим и ЛIышъхьэ УФ-м и Народнэ артистэу, ЛъэпкъхэмкIэ Къэралыгъо театрэм ихудо­жественнэ пащэу Евгений Мироновым зыIокIэм, Евгений Шварц къызыхъугъэр илъэси 130-рэ зэрэхъурэм епхыгъэу Мыекъуапэ фестиваль щызэхэщэгъэным иIофыгъо тегущыIагъэх.
Мы илъэсым ащ фэгъэхьыгъэ мэфэкI Iофтхьэбзэ заулэ рекIокIыгъ. ГущыIэм пае, культурнэ гупчэу «Шварц и Унэ» чъэпыогъум и 18-м театрализованнэ концертэу «Предчувствие счастья» зыфиIорэр щыкIуагъ. Ащ хэлэжьагъэх Ка­мернэ музыкальнэ театрэу А. А. Хьанэ­хъум ыцIэкIэ щытым, нысхъапэхэм яте­атрэу «Дышъэ къошын» зыфиIорэм яартистхэр ыкIи искусствэхэмкIэ Адыгэ республикэ колледжэу У. Хь. Тхьабысымэм ыцIэкIэ щытым истудентхэр. Чъэпыогъум и 22-м сыхьатыр 18.30-м республикэ филармонием и Залышхо концертэу «Майкоп. Комета Галлея» зыфиIорэр щыкIощт. Урысыем изаслуженнэ артистэу, проек­тэу «Шварц и Унэ» игуфакIохэм ащыщэу Андрей Семеновым — Евгений Шварц къыпэблэгъэ цIыфэу ылъытэ­щтыгъэ докторэу Соловьев Василий Федор ыкъом къытекIыгъэхэм ащыщым, литературнэ-музыкальнэ композицие ыгъэхьазырыгъ.
Шварц Евгений Лев ыкъор 1896-рэ илъэсым чъэпыогъум и 21-м Казань къыщыхъугъ. 1901-рэ илъэсым унагъор Мыекъуапэ щыпсэунэу къыдэтIысхьа­жьыгъагъ. ТхакIом ренэу илъэныкъо гупсэу ар ылъытэщтыгъ. 1913-рэ илъэсым реальнэ училищыр къызеухым, Шварц Мыекъуапэ икIи Москва кIогъагъ университетым щеджэнэу. Ау къыгъэшIагъэм икIэлэцIыкIугъорэ иныбжьыкIэгъурэ зыщыкIогъэхэ къалэм фыриIэ шIулъэ­гъум къыкIичыгъэп, идневникхэми анахь гущыIэ фабэхэр ащ фэгъэхьыгъэу адитха­гъэх. Евгений Шварц пьесэ 22-рэ ­ытхыгъ, ахэм ащыщых «Тень», «Дракон», «Обыкновенное чудо» зыфиIохэрэр, ащ исценариехэмкIэ фильмэ 13 агъэуцугъ.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу къытырэ къэбархэмкIэ Тхьаркъохъо Сафыет.