Шъхьац тхъогъэ нэшхъо нэгуфэу, къыIуагъэр шIокI имыIэу зэрэбгъэцэкIэн фаер къыхэщэу, ымакъэ лъэшэу, гъэуцугъэу, ау къызыщхыпцIырэм, игуфэбэныгъэшхо къызэлъигъэнэфэу. Ары зэрэщытыгъэри тыгу къызэрэкIыжьыщтыри ти Нинэ Зулевнар.

Тэтый, нэмыкIэуи уеджэн плъэкIыщтэп къуаджэм илIэуж пчъагъэр зыпIугъэу, зылэжьыгъэ кIэлэегъаджэм. ХьакIэмзые иунагъо пэпчъ ар изы нэбгырагъ.
КIэух зыфэмыхъурэ щыIэп. Ар къыбгурэIо шъхьаем, етIани… ЕтIани уигупсэхэр, шIу плъэгъухэрэр, уигъашIэм пшIэ­хэрэр ренэу псэунхэу къыпщэхъу. Нинэ Зулевнари тиIэ зэпытынэу къытшIошIыщтыгъ, ау мы бжыхьэ ичIы Iахь ыгъотыжьыгъ. Тхьэм джэнэт лъапIэ къырет! Унагъом, къуаджэм, республикэм чIэнэгъэшхо ашIыгъ.
Сабыигъо-ныбжьы­кIэгъур
Урысыем изаслуженнэ кIэлэегъаджэу, Лъэпкъ просвещением иотличникэу Хьа­кIэмыз Нинэ (ХьатыгъужъыкъуаекIэ Хьаткъомэ япхъу) 1941-рэ илъэсым гъэт­хапэм и 8-м (и 22-кIэ атхыгъагъ) Хьаткъо Зулхьаджэ иунагъо къихъухьагъ. Тыр заом зыхэкIуадэм, ны дакIоу Улапэ ащэжьыгъ ыкIи ным илъфыгъэ закъоу ыпIугъ.
ГукъэкIыжьэу къытхыжьыгъэхэм къахэ­хыгъ: «ЗэкIэ унагъом исыгъэмэ сапIугъ, шIу салъэгъугъ. Дэгъоу къэсэшIэжьы, сызыфаер къысфашIагъ, ау «пап» зыIорэм сехъуапсэзэ егъашIэм къэсхьыгъ. Сыд пшIэн, сэщ фэдэу къэнагъэр багъэ.»
УблэпIэ классхэр къызеуххэм, классибл хъурэ еджIапIэу ХьакIэмзые дэтыгъэм Нинэ ятэшым къещэжьы. А лъэхъа­ным ар ащ ипэщагъ. Яблэнэрэ классыр къызщеухым, чIэкIын фитыныгъэ егъоты ыкIи 1956 — 1960-рэ илъэсхэм зыкIэхъо­псыщтыгъэ кIэлэегъэджэ сэнэхьатым Адыгэ кIэлэегъэджэ училищым зыщыфегъасэ. Ар шIомакIэу, Iоф ышIэзэ, заочнэу Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институ­тым сэнэхьатыр щипсыхьагъ. Урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ, адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ кIэлэегъаджэу къы­чIэкIыгъ.
Джы кIэлэегъадж
1960-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу илъэс 50-м нахьыбэрэ, зы нэбгырэ гъашI пIоми хъущт, сабыйхэм ягъэсэныгъэ-пIу­ны­гъэ Нинэ фэлэжьагъ. КIэлэегъэджэ гъогур къызщыхъугъэ ичылэ гупсэщты­гъэу Улапэ щиублэгъагъ. УблэпIэ классхэм якIэлэегъаджэу ыгъэзэжьыгъ. Игу­къэ­кIыжьхэу къытхыжьыгъэхэм а лъэхъа­ныр Нинэ мырэущтэу къащыреIотыкIы: «Сэ сэкIожьы ублэпIэ еджапIэм сезгъэ­джагъэмэ Iоф адэсшIэнэу. Апэрэ мафэм щегъэжьагъэу сабыйхэм яшIулъэгъу сыгу къыдищаезэ, шIулъэгъуныгъэу сисэнэхьат фысиIэр, ежьмэ афысиIэр сиIэпыIэгъу­хэу ны-тымэ, езгъаджэрэмэ уасэ къысфашIы­нэу сыгу етыгъэу Iофыр езгъэжьагъ.» 1965-рэ илъэсым Нинэ ХьакIэмзые еджа­пIэм ублэпIэ классхэмкIэ кIэлэегъаджэу Iохьэ. Ащ илъэс нахьыбэрэ Iоф щимышIагъэу гъунэгъу къутырэу Отраднэм завучэу агъакIо. Нэужым, 1970-рэ илъэсым къы­щегъэжьагъэу зыгъэпсэфыгъом окIофэ, ХьакIэмзые гурыт еджапIэм ащ ищы­Iэныгъэ фигъэхьыгъ. Урысыбзэмрэ литературэмрэкIэ, нэужым адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ кIэлэегъаджэу, илъэс 25-м къыкIоцI завучэу Iоф ышIагъ. КIэлэеджа- кIо пэпчъ изы нэбгырэу, ыгу фэузэу, фэгумэкIэу, бэу ригъашIэмэ шIоигъоу, иIофшIэн пстэуми апэ ригъэшъэу ар псэугъэ. А зэкIэмэ адакIоу общественнэ IофышIэшхуагъ. Улапэ инароднэ депутатыгъ, 1989-рэ илъэсым хэдзыпIэ коеу N 703-мкIэ СССР-м инароднэ депутат хъунымкIэ кандидатыгъ. «Комсомол, пионер, октябрята — уахътэр тфэмыхъоу урок ужым Iоф тшIагъэ…. ЕджэнымкIэ гъэхъагъэхэр тшIыщтыгъэх, дышъэ, тыжьын медальхэр тиIагъэх. Хъупхъагъэх тисабыйхэр, даIощтыгъэх, езгъэджагъэхэр дэгъукIэ сыгу къэкIы­жьых.» — къащетхыжьы ащ игукъэ­кIыжьхэм.
Даур Фатим — ХьакIэмзые гурыт еджапIэм ублэпIэ классхэмкIэ икIэлэегъадж:
— Нинэрэ сэрырэ илъэс 50 фэдизрэ Iоф зэдэтшIагъ. Ащ идэгъугъэ укIэхьанэу щытыгъэп. ИIофшIакIэкIэ ыпшъэ укIощтыгъэп. Завуч зэхъум, ренэу тиурокхэм ачIэсыщтыгъ, уфэмыхьазырэу, IофшIэныр зэрэкIощтыр зэхэмыгъэуцуагъэу ыдэщтыгъэп, зыгорэ мытэрэзымэ, тыгу хэмыкIынэу къытиIощтыгъ. Ежьым методикэр дэгъу дэдэу ышIэщтыгъ, десэхэр бэлахьэу зэхищэщтыгъэх. ЦIыфыгъэшхо, адыгэгъэ­шхо, гукIэгъуныгъэшхо хэлъыгъ. КIэлэегъа­джэ, кIэлэеджакIо пэпчъ екIолIакIэ фыриIагъ. Ащ идэгъугъэ уухын плъэкIыщтэп.
Сыригъэджэнэу синасыпыгъ
Фатимэ игущыIэхэр зэрэемыгъэлыягъэ­хэм сэ сыряшыхьат. Ригъэджэнэу зинасып къыхьыгъэхэм сэри сащыщ. Адыгабзэмрэ литературэмрэкIэ сикIэлэегъэ­джагъ. Непэ лъэпкъ журналистикэм сызэрэщылажьэрэр ащ ихьатыр. Адыгабзэр тэзыгъэшIагъэри, шIу тэзыгъэлъэгъугъэри Нинэ Зулевнар ары. Ныдэлъфыбзэм изэгъэшIэн мэхьанэшхо ритыщтыгъ. Типхъорэлъф нысагъэми, ядэжь сызихьэрэми Нинэ Зулевнам нэмыкIэу седжэшъущтыгъэп. Джыри ублэпIэ классхэм тарысызэ ащ ыцIэкIэ тагъэщынэщтыгъ. «Ащ шъуригъаджэ зыхъукIэ къэшъушIэщт шъо», — нахьыжъхэм къытаIощтыгъ ыкIи къэтшIагъ. Iофэу ышIэрэр зэрэшъхьапэмкIэ шIошъхъуныгъэшхо зиIэ кIэлэегъэджагъ. Идесэ умышIэу ыдахэщтыгъэп. Темыджэу, тымышIэу къытшIо­кIыщтыгъэп. Ежь зэрэфаем фэдэу къыбгу­рэIофэ а зы десэм къыфигъэзэжьы­щтыгъ. Ежьым къогъанэ имыIэу сэнэхьатым зызэрэхилъхьэрэм фэдэу, ори, кIэлэеджа­кIор, пIэ зэкIэдзагъэу уеджэн фэягъ. Къы­Iуагъэр къыбгурымыIуагъэу уитIупщы­жьыщтыгъэп. Ащ «5» къыпфигъэуцуныр анахь тын лъапIэм едгъапшэщтыгъ, ищытхъу уигъэгушхощтыгъ, ащыгъум, къэблэжьыпагъ. Ащ фэдизым ыгуи, ыпси къыпхэзылъхьэрэ кIэлэегъаджэм идесэ сыдэущтэу умыхьазырэу уекIолIэшъущтыгъа? Емыджэхэу зыфаIощтыгъэхэри ащкIэ анахь кIэлэеджэкIо дэгъугъэх. Сабыйхэр зэкIэ зэфэдэхэу шIу ылъэгъу­щтыгъэх. «Сисабый цIыкIухэр!» — ары къызэрэддэгущыIэщтыгъэр. Анахь зыщыдгъэгубжырэми «Дети мои» ыIощтыгъ. ИкIэлэ­еджа­кIохэр гъогу тэрэз теуцон- хэр ны-ты­хэм афэдэу, ежьми ипшъэ­дэкIыжь шъыпкъэу зыфилъэгъужьыщтыгъ.
«Урок птымэ укIожьынэу щытэп сабыир еогъаджэмэ. ЩыIэныгъэм ищыкIагъэр зэкIэ ебгъэшIэн фае, щысэу уриIэн, къыгурымыIуагъэмкIэ Iоф дэпшIэн фае…. ПIуныгъэмкIи егъэджэнымкIи зэготэу удэлэжьэн фае сабыир цIыфы пшIыным пае. УипсэукI, уигущыIакI, уизекIуакI укIэлэегъаджэми урянэми щысэ зытыри­хырэр. Ылъэгъун фае шэн-хэбзэ дахэхэр о пхэлъхэу, бгъэцакIэу, пшIэу оIо къодыекIэ хъунэу щытэп. ЕджапIэмрэ унагъомрэ аIэ зэкIэдзагъэу Iоф ашIэн фае зы Iом тетхэу.» — къащетхы Нинэ игукъэкIыжьхэм.

Сихъу СултIан — ХьакIэмыз Нинэ ригъэджагъ:
— Илъэсхэр текIыгъэхэу Iоф сшIэ зэхъум, Нинэ Зулевнам иегъэджэн методикэ фэдэ зэрэсымылъэгъугъэр къызгурыIожьыгъ. Сабыйхэр зэфигъадэхэу къыдищхэзэ сатырэу къыгъэуцухэзэ, зэдэIэпыIэжьыхэ, зэфаIотэжьы фэдэзэ урокхэр зэхищэщтыгъэх. Ащ гъэсэныгъэ мэхьанэшхо иI. НыбжьыкIэхэр зэфищэщтыгъэх, зэрипхыщтыгъэх. ПедагогикэмкIэ IэпэIэсагъ.
«Удэмышъхьахэу сабыймэ Iоф адэ­пшIэн, еджэшъунхэу, Iоф ашIэшъунэу ебгъэсэнхэ фае. ШIу плъэгъунхэ, шIэныгъэ куу зэрэуиIэр алъэгъун, умыгъэцIыкIухэу дахэу уадэгущыIэн фае.» — Нинэ игукъэкIыжьхэм ащыщ.
— Иаужырэ жьыкъэщэгъу нэс кIэлэегъаджэу къэнэжьыгъ. Аужырэ сыхьатиплIэу къыфэнэгъагъэм зэпымыоу къыддэгущыIагъ. ЧIым гъашIэу щыриIэр ыкIэм зэрэфакIорэр къыгурыIозэ, «лIэныгъэм зи щэрэмыщын, ащ щынагъо зи хэлъэп» ыIозэ идунай ыхъожьыгъ, — къыддэгощагъ Нинэ ипшъашъэу Брыцу Анаидэ.
ИунагъокIи щысэтехыпI
Нинэ ХьакIэмзые кIэлэегъаджэу къызэ­рэкIожьыгъэм унагъор иушъхьагъугъ. Ежь фэдэу кIэлэегъаджэу ХьакIэмзые щыщ ХьакIэмыз Налбый ащ дэжьым шъхьэгъусэ фэхъугъагъ. Налбый Измайловичым тарихъыр тигъэхьыщтыгъ. ИцIыфыгъэкIи, иIофшIакIэкIи, иIушыгъэ-губзыгъагъэкIи ар щысэ зытырахырэ цIыфыгъ. Нэбгыри­тIур къызэфалъфыгъэхэм фэдэу зэдиштагъэх. Iорэ-шIэрэ къахэмыIукIэу, щысэ зытырахырэ зы унэгъо дахэу илъэс 60 къызэдагъэшIагъ. ЛIакъоу зыхэсхэм зы бын дахэу хэуцуагъэх. Зы сэнэхьатэу зэрылажьэхэрэм икъиныгъохэр къагурыIоу бэу зэфагъэкIотэжьыгъ, зэшъхьащахыгъ. А пстэуми адакIоу адыгэгъэшхо ахэлъыгъ. Ежьхэм яфэшъуашэу ялъфыгъэхэри агъэсагъэх. КъуитIурэ, Аслъанрэ Бислъанрэ, зы пхъоу Анаидэрэ (Брыцумэ яныс) зэдапIугъэх. Пхъорэлъф-къорэлъф­хэр къалъэгъужьыгъэх.
Даур Фатим — ХьакIэмзые гурыт еджапIэм ублэпIэ классхэмкIэ икIэлэегъадж:
— Ежь къылъфыгъэхэм анэмыкIэу икъорэлъфхэр сыд фэдэу ыпIугъэха! НыбжьыкIэ цIыкIух шъхьаем, адыгэгъэшхо ахэлъ. Унэгъо зэгурыIожьыгъ игъа­шIэм.
Ащ ишыхьатэу, 2020-рэ илъэсым къэра­лыгъо тынэу «ШIулъэгъумрэ шъыпкъагъэм­рэ» зыфиIорэм ибгъэхалъхьэ ХьакIэмыз зэшъхьэгъусэхэм къафагъэшъошагъ. Ау ащ ыуж бэ темышIэу, 2021-м, Налбый дунаим ехыжьыгъ. ГущыIэгъоу иIэгъэ шъхьэгъусэр зэрэщымыIэжьыр Нинэ аужырэ илъэсхэм игуузыгъ.
«Сэ сизакъоп ар къэзылэжьыгъэр»
Республикэм, районым ящытхъу ыкIи рэзэныгъэ тхылъхэр, «Учитель-методист», «Лъэпкъ просвещением иотличник», «Урысыем изаслуженнэ кIэлэегъадж» зыфиIорэ цIэ лъапIэхэр Нинэ Iоф ешIэфэ къылэжьыгъэх. Ау ахэр ежь изакъоу ынапшIэ тырилъхьажьэу къыхэкIыгъэп. Сыд къыдэхъугъэми, ыпэ ригъэшъыщтыгъэр цIыфхэм яшIушIагъ. «Сэ сизакъоп ар къэзылэжьыгъэр, зэкIэ Iоф зыдэсшIагъэхэм, ны-тыхэм, еджакIохэм, сиунагъо исхэм яIахь хэлъ», — ыIощтыгъ. Уиза­къоу пшIэшъун зэрэщымыIэр, узэдэIэпыIэжьын, узэгурыIон, гукIэгъу пхэлъын зэрэфаер IофшIэнымкIи, унагъомкIи Нинэ ишIошъхъуныгъэ пытагъ. Джащ фэдэу ежьыр хэткIи хьалэлыгъ: игуфэбэныгъэкIи, ишIэныгъэхэмкIи, IэпыIэгъумкIи, гущыIэ дахэмкIи. Iоф ымышIэжьэу зэтIысыжьми кIэлэегъэджэныр хинагъэп, сэнэхьатыр ылъ щыщ шъыпкъэ хъугъагъэ. ТыкъызчIи­тIупщыгъэм илъэсипшI пчъагъэр тешIэжьыгъэми, тикIэлэегъаджэу къэнагъ. ШIулъэ­гъуныгъэшхо хэлъэу «Сисабый цIыкIухэр! Дети мои!» къызэрэтиIощтыгъэр ренэу ттхьакIумэ итыщтых. Зы зэман дахэу тигукъэкIыжьхэм ахэтыщт.
«Гъогоу къэскIугъэм сырыраз. Ащ сырыплъэжьмэ, къэсIуагъэр сэлъэгъу. НыбжьыкIэ сыхъужьми, ар къыхэсхыщт…. Сыфай сэ уасэ иIэнэу, игугъу дахэкIэ ашIынэу кIэлэегъаджэм. Къэлэжьыгъуай ар, ау ыпсэ емыблэжьэу Iоф ышIэмэ, ари къылэжьыщт.» — ытхыгъ Нинэ игукъэкIыжьхэм язэфэхьысыжьэу.

Анцокъо Ирин.