Мыгъатхэ къыщегъэжьа­гъэу шIэныгъэлэжьхэм федеральнэ мэхьанэ зиIэ культурэ кIэным — а I — II-рэ лIэшIэгъухэм агъэпсыгъэгъэ къэхэлъэжъым къычIахыгъэхэр къатхыхьа­гъэх.

Квадрат метрэ 40000 зэлъызыубытырэ чIыпIэм етIагъэх, археологическэ псэолъэ, къэунэ 600-м ехъоу къычIагъэщыгъэхэр зилIэужыгъохэр зэхафыгъ.
«Мы чIыпIэшхом блэкIыгъэ зэманым ишъэфхэм ашъхьэ къытфырихыгъ. Къагъотыгъэ­хэм ащыщых а лъэхъаным етIэ гъэжъагъэм хашIыкIы­гъэ­гъэ пкъыгъохэмрэ етIэ пIуа­кIэхэу мыотIхэм тамыгъэ зэ­фэшъхьафхэр зытырашIы­хьэгъагъэхэмрэ. Мыщ къыщы­чIатIыкIыгъэхэм анахьэу къахагъэщырэр джэрзым хэшIыкIыгъэ игъэхъуалъэм ыкъопс хьалэмэт ары.
Джэрз пасэм илъэхъан ашIыгъэгъэ пкъыгъохэу Мые­къопэ археологическэ культурэм епхыгъэхэр ары нахь лъэшэу тынаIэ зытетыдзэн фаер. Апэрэу мыщ фэдэ чIыпIэм къыщагъотыгъэх джэныкъом фашIыщтыгъэ кIэгъэкъон­хэр, хьакъу-шыкъу къутафэхэр, мыжъо ощхэр ыкIи нэмыкIхэр.
Тэхъутэмыкъое районым къыщычIатIыкIыгъэ пкъыгъохэр зэкIэ Адыгеим и Лъэпкъ музей зэрэратыгъэм мэхьанэшхо иI. Ащ ишIуагъэкIэ ти­республикэ итарихъ нахь куоу зэдгъэшIэн, блэкIыгъэм изытетыгъэ къэзыушыхьатырэ пкъыгъо гъэшIэгъонхэр къыткIэхъухьэрэ ныбжьыкIэхэм къафэтыухъумэн тлъэкIыщт.
Тикультурэ кIэн икъэухъу­мэнкIэ Iофхэр лъытэгъэкIуа­тэх. Ащ фэдэ археологическэ псэуалъэ пэпчъ тарихъымрэ шэн-хабзэхэмрэ агъэлъэпIэнхэм ныбжьыкIэхэр фэпIугъэнхэм афэлэжьэным кIуачIэу тиIэр етэхьылIэ», — къащитхыгъ КъумпIыл Мурат со­циальнэ хъытыухэм.