КIэлэегъаджэу, усакIоу, тхэкIо-публицистэу Мэхъош Руслъан Ибрахьимэ ыкъор къызыхъугъэр илъэс 85-рэ хъугъэ

Адыгэ жэрыIо творчествэр лъэпсэ куу дэдэ иIэу щытыми, адыгэ литературэр щыIэ зыхъугъэр Совет хабзэм илъэхъан, я ХХ-рэ лIэшIэгъум ия 30-рэ илъэсхэр ары. Егъэжьэгъу-ублэгъум щытыгъэхэр ары адыгэ литературэр ылъэ теуцонымкIэ Iофышхо зылэжьыгъэхэр. Ахэр: КIэрэщэ Тембот, Хьаткъо Ахьмэд, Цэй Ибрахьим. Игъорыгъоу мыхэм къагоуцуагъэх нэмыкI гъэсагъэхэу тхэн ыкIи усэн амал дахэ зыхэлъыгъэхэри.

Литературэ ныбжьыкIэм хахъозэ зиубгъугъ, купкIи шъуаши ыгъотыгъ. Типрозэ, типоэзие ыкIи тидраматургие чъыг зихэхъогъоу зиIэтыгъ. Уахътэ пэпчъ зы мэкъакIэ къыщынафэщтыгъ, аузэ адыгэ тхакIохэм я Союз щыIэ мэхъу. Ащ дакIоу тилъэпкъ литературэ дэчъ дахэхэр иIэ хъугъэх.
Я 70 — 90-рэ илъэсхэм кIочIакIэхэр литературэм къыхэхьагъэх. Ахэм ащыщ Мэхъош Руслъан. Ар Тэхъутэмыкъое районым ит къуаджэу Козэт къыщы­хъугъ. Мэхъошым исабыигъо-кIэлэцIыкIугъо, икIэлэгъу-ныбжьыкIэгъу анахь охътэ къиным тефагъ, зэошхо лъэхъаным. Ау сыд фэдэ къиныгъуи емылъытыгъэу, Руслъан зэреджэщтым, цIыфы зэрэхъу­щтым пылъыгъ. Адыгэ кIэлэегъэджэ училищыр ыкIи Адыгэ къэралыгъо кIэлэегъэджэ институтым филологиемкIэ ифакультет къыухыгъэх. Козэт гурыт еджапIэм икIэлэегъаджэу, изавучэу, идиректорэу Iоф ышIагъ. Козэт къоджэ коим иадминистрацие ипэщагъ. Мэхъош Руслъан адыгэ къоджэ щыIакIэр кIэлэ­еджакIохэм къащежьэу, ны-тыхэмкIэ, унагъомкIэ кIэкIыжьэу дэгъоу ышIэ­щтыгъ. Ежь ыгукIэ шъыпкъэм лъыхъугъ, истудентыгъом къыщегъэжьагъэу, адыгэм ышъхьэ къырыкIуагъэм ыгъапэу, ащ къинэу ылъэгъугъэр зэпищэчэу, тарихъ тхыгъэ куухэм зафигъазэу, ежь иеплъы­кIэ-шIошIхэр ахэм арипхыжьызэ, ушэтын-тхэныр ыгъэпсэу фежьэ. Философие предметыр институтым щезгъэхьыщтыгъэ кIэлэегъэджэ дэгъоу Макеевым гупшысэн амал-хабзэхэр къыIэкIэхьанхэмкIэ лъэшэу ишIуагъэ къызэрекIыгъэр, адыгэ литературэр гъэпсыгъэнымкIэ урыс классическэ литературэм ишIуагъэ къы­зэрэкIуагъэр къыгурыIоу, Мэхъошым урыс литературэмкIэ институтым щезгъэджэгъэ шIэныгъэлэжь-литературоведэу З.Ф. Бовыкинам зэрэфэразэр, ышъхьэкIэ ащ творчествэм къызэрэфигъэущыгъэр кIигъэтхъыщтыгъ. Ахэм щыIэкIэ-псэукIэ шапхъэхэу кIэлэегъаджэу Р. Мэхъошыр зыхэтыгъэхэр захэбгъэхъожьхэкIэ, щыIэныгъэ псау екъу.

Руслъан адыгэ литературэм акъыл чъэпхъыгъэкIэ хэуцуагъ. 1983-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу ытхыхэрэр хиутыщтыгъэх. ТхэкIо куп ятхыгъэхэр зыдэт сборникэу «КIочIэ зэикI» зыфиIорэм иусэхэмрэ ипоэмэхэмрэ къызэрэдэхьагъэхэр, ащкIэ апэрэ творческэ лъэбэ­къур зэришIыгъэр щыгъупшэщтыгъэп. Илъэс 30-м къыкIоцI Руслъан тхылъ 15 фэдиз къыдигъэкIыгъ. Ахэм зэфэдэу тхакIом иамал-лъэкI, итворческэ гулъытэ-гупшысэ ахэгощагъ.
Кавказ заоу адыгэ лъэпкъыр зы­хьа­джыгъэр адыгэхэмкIэ мыкIыжь тыркъоу, гуимыкIыжьэу зэрэщытыр усэкIэ кIигъэ­тхъыгъ.
… Фэягъэхэп икIыжьынхэу хэпIэжъым,
Къин къащыхъугъ абгынэнхэр якъэжъхэр…
Фэягъэхэп ахъожьынэу ячIыгу,
ХэтIэгъагъ, лъапсэ щидзыгъэу, ащ агу!…
Ини, цIыкIуи, нэжъ-Iужъи хьазаб мыухыжьэу ащэчыгъэр къыриIотыкIыгъ Р. Мэхъошым. ЛIыгъэр зибыракъэу, пыим пэуцугъэхэри щыIагъэх, лIышIукIэ ацIэ раIуагъэу, ау кIуачIэкIэ, IашэкIэ, лъэкI-амалкIэ зэфэдагъэхэп… Адыгэ лъэпкъыр зэпкъырызыгъ…
Усэу «Гъэблэ илъэсхэр» зыфиIорэри заор зэрэгуих-хьазабым, зэрэщэчыгъое дэдагъэм ехьылIагъ:
Гъэблэ илъэсхэу фыгуцэр зидышъэ бжыбым
Къыпфащэиным пIэстэ бзыгъэ такъыр мэхьанэ иIагъ.

ИмыIэ пэтзэ къыуатэрэм,
ИIэмкIэ къыбдэгуащэрэм,
СшIэрэп сэ щыIэу пеIэн.
Iоф сшIэн, сытэн сэлъэкIы­фэкIэ,
Фэныкъоу слъэгъурэм сыдеIэн. (н. 11-р)
Мы сатырхэр усакIомкIэ тхьэрыIо папкIэх. УщыIэныр пшъэдэкIыжь инэу елъытэ, къыгурэIо щыIэныгъэр зэрэкъо­бэ-бжъабэр, ау сыд хъугъэкIи, уигъогу зафэ утекIы зэрэмыхъущтыр иусэ-ушъый­кIэ къыпфегъэпытэ.
Къиныгъ а уахътэр, ау Тхьэм аригъэ­щэчыгъ. Адыгэхэр хьазабым къыуфагъэ­хэп, ыпэкIэ плъагъэх, щыIэнхэм, лъэпкъэу къэнэнхэм агукIэ фаблэщтыгъэх. Iоф зэхэдзи, лъэпкъ зэхэдзи яIагъэп, агу къабзэу, янамыс фэсакъхэу, зэрэлъыкIотэщтхэм пылъыгъэх.
Мэхъош Руслъан ищыIэныгъэ гъогу къурпэн хьазырыгъэми, фэлъэкIырэр сыдигъуи ышIагъ. ЛIэужыкIэм шIэныгъэ- гъэсэныгъэ зэригъотыщтым, цIыфыгъэ хабзэ хэлъхьэгъэным зэрилъэкIэу дэлэ­жьагъ. Илъэсыбэрэ кIэлэегъэджагъ. Ащ готэу, ежь хэлъ зэчыир зэрилэжьыщтым мыпшъыжьэу пылъыгъ ыкIи къыдэхъугъ.
1975-рэ илъэсым къыщыублагъэу Руслъан ытхыхэрэр хиутыщтыгъэх. Мэхъошым ихудожественнэ тхылъ зэфэшъхьафхэу «Гугъэ», «Заор, заор!», «Гугъэм инэфшъагъу», «Гугъэм инэфылъэ фаб», «Сы Сыда, сы Хэта?», «Шъукъеблагъ!», «ШIу шIи псым хадз», «Лъэпкъ намыс», «Тиорэдишъ», «Ут­хъэу, цIыфыр ущэрэI!», нэмыкIхэми къадэхьэгъэ усэхэм, поэмэхэм, иусэ-сатыриплIхэм, исонетхэм иадыгэ лъэпкъ паемэ, зэрэпсэемыблэжьыр къащыриIотыкIыгъ. Мыщ фэдиз тхылъэу усакIом къыдигъэ­кIыгъэхэр зы гупшысэ кIапсэкIэ зэпхыгъэх — уцIыфэу укъызэтенэныр, лъэп­къыр уухъумэныр бгъу пстэумкIи. Усэу «УусэкIоныр Iоф псынкIэп» зыфиIорэм къыщеIо: «Тэ пшъэдэкIыжь лые зытетлъхьажьыгъ: тыусакIу!» Мы сатырхэм арыгъуазэу усакIом игъашIэ къыхьыгъ.
«Сыд сэшIэми, си Хэгъэгу сырицIыф
СыкIэрыпчын умылъэкIынэу.
СыгукIи, сшъхьэкIи сепхы­гъэу!»
(н.16-р)
УцIыфыныр усакIомкIэ — сыдрэ Iофи уегугъоу зэшIопхыныр, уигущыIэ уфэсакъыныр, цIыфхэм угу афэузыныр, унагъом, уибын уафэшъыпкъэныр, ныбджэгъур бгъэлъэпIэныр. Арыба адыгэ пIуныгъэр зэрэзэхэлъыри.

Анахьэу гупщысэ ин зэфэхьысыжьхэр зыщишIыгъэр тхакIом итхылъэу «Утхъэу, цIыфыр, ущэрэI» зыфиIоу АР-м итхылъ тедзапIэ 2014-рэ илъэсым къыщыдэкIыгъэр ары.
Мэхъошым ыгу гупсэфыгъо гори фишIырэп, ар ренэу лъэпкъ IофыгъохэмкIэ ушъагъэ — ныдэлъфыбзэм къырыкIощтыр, адыгагъэр ухъумэгъэныр, нэмыкIхэр.
УсакIом иусэ сатырхэм ухэтми укъыз­хагъэшхъожьы, уилъэпкъ урыгушхоу, убзэ бгъэлъапIэу, узэрэцIыфыр пщымыгъупшэу ыкIи къэбгъэшъыпкъэжьэу ущыIэным къыфэджэх. ЗэкIэ итворчествэ зэфэдэкIэ пхырыкIырэр ихэгъэгу ыкIи илъэпкъ, цIыфхэм афыриIэ гукIэгъу- шIулъэгъур ары. Узэрэсакъэу, узэрэлъы­тэу ущыIэным лъапсэр зэригъэпытэрэр кIигъэтхъыгъ.
Мэхъош Руслъан художественнэ тхыгъэхэм анэмыкIэу, егъэджэн-пIуныгъэмкIи гъэзагъэу тхагъэ, Iоф ышIагъ, хэкум итарихъ изэгъэшIэнкIэ программэ зэхигъэуцогъагъ, ащкIэ егъэджэн IэпыIэгъу­хэри ытхыгъэх, къыдигъэкIыгъэх. 1998-рэ илъэсым къыщыублагъэу УФ-м итхакIохэм я Союз хэтыгъ. ЗыфыщыIа­гъэр илъэпкъ, зыфэусагъэри ари, емызэщыжьэу шIур ыпхъыгъ, ылэжьыгъ. Мэхъош Руслъан АР-м лъэпкъ гъэсэныгъэм­кIэ изаслуженнэ IофышI. ТхакIор зыщымыIэжьыр илъэс зыхызыблым ехъугъ, ау ишIагъэкIэ ар къытхэнагъ ыкIи къыт­хэтыщт. ЩыIагъэмэ, ыныбжь илъэс 85-рэ хъущтыгъ, цIыфышIур лъэпкъым щыгъупшэщтэп.
Мамырыкъо Нуриет.