БлэкIыгъэ тхьамафэм Шъачэрэ ТIопсэ районымрэ ахэхьэрэ адыгэ къуаджэхэм ащыпсэухэрэр бэрэ зэжэгъэхэ хьэкIэ лъапIэмэ апэгъокIыгъэх.

Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым ыкIи Абхъазым янароднэ тхакIоу, Урысые Федерацием и Общественнэ палатэ хэтэу, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъэу МэщбэшIэ Исхьакъ хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэмэ адэжь егъэблэгъэгъэным игукъэкI къызыхъугъагъэр тхэкIошхом ироман техыгъэ художественнэ фильмэу «Графиня Аиссе» псэупIэу ПсышIуапэ къызщагъэлъагъор ары. Хы ШIуцIэ Iу­шъом щыпсэурэ шапсыгъэмэ я Адыгэ Хасэ фильмым лъэтегъэуцо фишIыгъагъ. Хъишъабэ зыпылъ цIыфым зыIуагъэкIэн гухэлъ яIэу лъэпкъ зэфэшъхьафмэ къа­хэкIыгъэ нэбгыришъэ пчъагъэ къыдэкIыгъагъ, залым чIэмыфагъэхэри къэнэгъа­гъэх. ЗэлъашIэрэ тхакIом дэгущыIэ зышIоигъомэ япчъагъэ зэрэбагъэм къы­хэкIэу, шъхьафэу ар къырагъэблэгъэнэу, адыгэ къуаджэхэм зэIукIэхэр щыдашIынхэу рахъухьэгъагъ.
Исхьакъ Шумафэ ыкъом ыныбжь илъэс 95-рэ бэмышIэу зэрэхъугъэр IэубытыпIэ ашIыгъ, ар яушъхьагъоу къырагъэблэгъагъ. ЗэлъашIэрэ общественнэ IофышIэу, Адыгэ Хасэм и Президиум хэтэу КIэрмыт Мухьдинэ ар игукъэкI, КIакIыхъу Мэджыди, зэкIэ Хасэм хэтхэми ащ дырагъэштагъ.
Зэхэщэн Iофхэм зы гумэкIыгъо закъу къахэхьагъэр: МэщбэшIэ Исхьакъ иIоф­шIэн уахътэ къыхигъэкIыныр псынкIэп. Адыгэ тхэкIошхор илъэпкъ фэлажьэ, Урысыем шIулъэгъушхо фыриI, лъэпкъ зэфэшъхьафхэм къахэкIыгъэ цIыфхэм шъхьэкIэфэныгъэ афешIы, къэралыгъом ыкIи обществэм апашъхьэ къиуцорэ гумэкIыгъохэм ядэгъэзыжьын иIахь хелъхьэ, джары зыщыпсэурэ республикэми, хэгъэгуми, адыгэ дунаими лъытэныгъэ къазкIыщыфашIырэр. Илъэс тIокIиплIырэ пшIыкIутфырэ ыныбжьыми, зыгъэпсэфыгъо уахътэ иIэп, мыуцоу мэлажьэ. ГъэшIэгъоныр, ар игъо афефэ зэкIэми, творчествэм пылъынэуи — романыкIэу «Неп. Тыгъуас. Неущ» зыцIэр етхы, общественнэ IофшIэнри егъэцакIэ — илъэс тIокIищым ехъугъэу Адыгеим итхэкIо организацие ипащ, Урысыем и Общественнэ палатэ, Дунэе Адыгэ Хасэм инахьыжъхэм я Совет ахэт, литературнэ журналиплIымэ яредактор, Адыгэ Республикэм иобщественнэ ыкIи икультурнэ щыIакIэ чанэу хэлажьэ. Ащи изакъоп.
— Непэ адыгэ къуаем ифестиваль сыщыI. ЕтIанэ, Налщык сэкIо, Дунэе Адыгэ Хасэм игъэцэкIэкIо комитет изэхэсыгъо ыкIи иконференцие сахэлэжьэщт. Ащ ыуж тиреспубликэ ит Красногвардейскэ районым сыкIощт, тхылъеджэмэ саIукIэщт. Адыгеир загъэ­псыгъэр илъэс 35-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ мэфэкI зэхахьэмэ сахэтыщт. Ащ къыкIэлъыкIоу Москва сежьэн фае, — еIо тхакIом.
Iофтхьабзэу зыхэлэжьэнэу къызще­жэхэрэм кIэух иIэп, ыныбжь емылъытыгъэу физическэ ыкIи творческэ кIочIэ дэгъу иI, къыпыщылъ мэзэ заулэхэм ателъытагъэу Iофтхьабзэхэр гъэнэфэгъа­хэх, тхыгъахэх. Арэу щытми, КIэрмыт Мухьдинэрэ хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэмэ я Адыгэ Хасэрэ къызэрэрагъэблагъэрэр зыраIом, ащ лъыпытэу къадыригъэштагъ. Ыгу къэкIыжьыгъэх, нэужым ахэр къыIотэжьыгъэх, илъэпкъэ­гъухэр 1982-рэ ыкIи 1998-рэ илъэсхэм нэшIо-гушIохэу къызэрэпэгъокIыгъагъэ­хэр, ащыгъум ХьадэгъэлIэ Аскэррэ Шъхьэлэхъо Абурэ игъусагъэх. Нахь шъхьаIэри къыхигъэхъожьыгъ: «Ар сэ сипшъэдэкIыжь. Iо хэмылъэу сыкъэ­кIощт».
МэщбашIэр изакъоу къэкIуагъэп. Ащ игъусагъ гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтым ипащэу, Адыгеим и Парламент иапэрэ тхьамэтагъэу, философие шIэныгъэхэмкIэ докторэу ЛIыIужъу Адам. Мэфищым къыкIоцI хьакIэхэм къадекIокIыгъэх КIакIыхъу Мэджыдэрэ Хасэм хэт общественникхэмрэ. АщыIагъэх ахэр къуа­джэхэу Агуй-Шапсыгъэ, ШэхэкIэй ыкIи Хьаджыкъо. ЗэIукIэхэр адашIыгъэх чIыпIэрысмэ, кIэлэеджакIомэ, музейхэм ыкIи тхылъеджапIэхэм яIофышIэхэм, адыгэ тарихъыр, культурэр ыкIи литературэр зышIогъэшIэгъонхэм. ИгъэкIотыгъэ культурнэ программэ агъэхьазырыгъагъ — МэщбэшIэ Исхьакъ ипроизведениехэмкIэ къэгъэлъэгъон, кIэлэцIыкIу художественнэ купхэм языкъэшIын, джащ фэдэу хэушъхьафыкIыгъэ тарихъ чIыпIэхэр арагъэлъэгъугъэх.
Шапсыгъэ щыпсэурэмэ зэхахьэхэр лъэш дэдэу ашIогъэшIэгъоныгъэх. Творческэ зэIукIэ зыдашIырэ цIыфым гъэхъа­гъэу иIэхэр пстэуми ашIэ — Адыгеим, Къэбэртэе-Бэлъкъарым, Къэрэщэе-Черкесым ыкIи Абхъазым янароднэ тхакIу, Урысые Федерацием и Общественнэ палатэ, Дунэе Адыгэ Хасэм инахьыжъхэм я Совет ахэт, Урысыем IофшIэнымкIэ и ЛIыхъужъ, СССР-м, РСФСР-м ыкIи Адыгэ Республикэм якъэралыгъо шIухьафтынхэм, М. А. Шолоховым ыцIэ зыхьырэ премием ялауреат. МэщбэшIэ Исхьакъ щытхъуцIэу иIэр къэлъытэгъуай, ау, ежь зэриIорэмкIэ, анахь уасэ зыфишIырэр Урысые общественнэ премиеу «Гордость нации» зыфиIоу Урысыем илъэпкъхэм я Ассамблее къыфигъэшъо­шагъэр ары.
— Шъуихэгъэгу цIыкIу, шъуичIыгу, шъуиошъогу, шъуипсыхъожъыеу шъуиунэ ыкIыбкIэ блэчъырэр, ныдэлъфыбзэм иорэд мэкъамэ, шъуикъоджэ гупсэу шъукъызщыхъугъэр шIу шъулъэгъунхэм амалэу шъуиIэр зэкIэ ешъухьылI, — къыкIегъэтхъы Исхьакъ Шумафэ ыкъом ныбжьыкIэхэм закъыфигъазэзэ. — Дунэешхом ылъэныкъокIэ лъэбэкъу зышъудзырэм, ныбжьыр зикъурэм, шъуи­хэгъэгу инэу Урысыер шIу шъулъэгъунымкIэ ахэр зэкIэ къышъушъхьэпэжьыщтых. Дэгъоу шъузэреджэщтми шъупылъ, сыда пIомэ, шIэныгъэ зимыIэ цIыфымрэ тамэ зимыIэ бзыумрэ зэфэдэх.
Анахьэу анаIэ зытетыгъэр ныдэлъфызэм икъэухъумэн ары. А мэхьанэшхо зиIэ Iофыгъоу, хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэмкIэ гумэкIыгъошхоу щытым ЛIыIужъу Адамэ, КIакIыхъу Мэджыдэ ыкIи КIэрмыт Мухьдинэ къытегущыIагъэх. Урысыем ыкIи IэкIыб хэгъэгухэм ащыпсэурэ тилъэпкъэгъухэм къащышIыгъэр щысэ къахьыхэзэ, ахэр нахьыжъхэми ныбжьыкIэхэми къяджагъэх осэнчъэ кIэнэу лъэпкъым иIэр — ным ыбзэ къычIамынэнэу.
— Сэ силIакъо ылъапсэ хы ШIуцIэ Шапсыгъэм къыщежьэ, — къыхигъэ­щыгъ ЛIыIужъу Адамэ. — ШэхэкIэй сыкъызэкIом, ар зыхъугъагъэм лIэшIэгъуныкъо тешIэжьыгъ, илъэсих-блы зы­ныбжь шъэожъыем пстэуми апэу сы­IукIэгъагъ. Сыгу къэкIыжьы, сабыир дэгъу дэдэу шапсыгъабзэкIэ гущыIэ­щтыгъ, ышIэщтыгъэх нахьыжъмэ уазэ­рэдэпсэлъэщт шIыкIэри, хабзэри. Красно­дар краим макIэп шапсыгъэмэ къафишIэрэр. Гъогу дэгъухэр шъуиIэх, шъуи­къуаджэхэр зэтегъэпсыхьагъэх. Ахэм ащыщыбэхэр зекIо гупчэ хъугъэх. Тэри тэшIэ, шъори бэрэ къашъуIощтыгъ, лъэпкъ шэн-хабзэхэр, адыгабзэр къэухъу­мэгъэнхэм мэхьанэшхо зэряIэр, ахэр ныбжьыкIэмэ ахэшъулъхьан зэрэфаер. Хы ШIуцIэ Шапсыгъэмэ я Адыгэ Хасэ шъуригъусэу шъуигушъхьэлэжьыгъэ икъэу­хъумэнкIэ Iофышхо шъошIэ.
ЛIыIужъу Адам пшъэрылъ гъэнэфагъэ иIэу шапсыгъэмэ адэжь къэкIуагъ: илъэс пчъагъэ хъугъэу гуманитар ушэтынхэмкIэ Адыгэ республикэ институтымрэ Адыгэ Хасэмрэ тарихъым икъэухъумэн, чIыпIацIэхэм якъыхэгъэщыжьын, чIыпIэрысмэ яорэдхэр ыкIи зекIокIэ-шIыкIэ орэдхэм якъэугъоинхэм алъэныкъокIэ, джащ фэдэу кIэлэцIыкIу IыгъыпIэмэ ыкIи еджапIэмэ адыгабзэр ачIэлъхьэгъэнымкIэ зэдэлажьэх, кIэлэеджакIохэр непэрэ методикэхэмкIэ егъэджэгъэнхэмкIэ кIэ­лэегъаджэхэм IэпыIэгъу афэхъух. Тэ­лъэгъу чIыпIэрысмэ а IофшIэныр агу зэрэрихьырэр, джары тэри тадэIэпыIэным тызкIыдэгуIэрэр.
ИлъэсипшI пчъагъэхэм къакIоцI а лъэныкъомкIэ, тарихъ ыкIи культурнэ кIэным икъэгъэнэжьын, адыгэмэ яфольклоррэ ятопонимикэрэ адэлажьэ КIэрмыт Мухьдинэ. Анахь мэхьанэ зиIэр нахьыжъмэ язэхашIэ къэбгъэущыныр ары. Адыгабзэр унагъом щамыгъэфедэжьы зы­хъурэм, адрэр зэкIэ — къэралыгъом ышIэрэри, общественникмэ, кIэлэегъа­джэмэ ягуIакIи пкIэнчъэ шъыпкъэ мэхъужьых.
— ЗэIукIэгъоу зэхэтщагъэхэм къякIолIагъэхэм ныдэлъфыбзэр аIулъымэ тяупчIы зэхъум, зыIэ къэзыIэтэу ныбжьыкIэмэ къахэкIыщтыгъэр зырызыгъэх. Ау ахэм тызадэгущыIэрэ ужым, тины­дэлъфыбзэ ижъырэ лъэхъаным къызэрэщежьэрэр, зэрэбай дэдэр, тятэжъ пIа­шъэмэ къызэрэтфыщанагъэр къызафэтIуатэрэм, ахэм анэхэр къэжъыущты­гъэх, мы Iофыгъоу тилъэпкъкIэ анахь гумэкIыгъоу тиIэм еплъыкIэу фыряIэр зэрэзэблахъурэр зэхэтшIагъ, — къыкIигъэтхъыгъ КIэрмыт Мухьдинэ. — Тирес­публикэхэм ыкIи IэкIыб къэралхэм бзэр зэращычIанэрэр сабыйхэм ялажьэп. ПшъэдэкIыжьыр зэрэпсаоу зыпшъэ дэлъыр тэры, нахьыжъхэр ары. Арышъ, мыщ фэдэ зэIукIэмэ япшъэрылъ шъхьаIэр тилъэпкъэгъухэр, ахэм зэу ащыщых хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэхэр, нахь куоу хэдгъэгупшысыхьанхэр, якIалэхэм ыкIи япхъорэлъф-къорэлъфхэм апашъхьэкIэ пшъэдэкIыжь зэрахьырэм «къыфэдгъэущынхэр» ары. Iо хэлъэп, ар апэрэ лъэбэкъу.
— Мы мэфищыр зэдэгущыIэгъу гъэшIэгъонхэмкIэ, гущыIэ щэрыохэмкIэ ушъэгъагъэ! — къыкIегъэтхъы КIакIыхъу Мэджыдэ. — Сигопэшхо хъугъэ хъишъэ­шхо зыпылъ титхэкIо цIэрыIо дахэу тыпэгъокIын зэрэтлъэкIыгъэр. Адыгабзэмрэ адыгэ культурэмрэ хэхъоныгъэ ашIыным зиIахьышхо хэзылъхьэгъэ МэщбэшIэ Исхьакъ лъэпкъыбэ зыщызэдэпсэурэ Урысыем ищытхъу лъагэу еIэты, тихэгъэгу щыпсэурэ лъэпкъхэр зэгурыIонхэм фэлажьэ, Темыр Кавказым, Абхъазым арыс ткъошхэм зэпхыныгъэу адытиIэр, Адыгеимрэ Пшызэрэ яныбджэгъуныгъэ гъэпытэгъэнхэм ынаIэ атырегъэты. МэщбэшIэ Исхьакъ ыныбжь илъэс 95-рэ зэрэхъугъэм фэгъэхьыгъэ общественнэ-культурнэ, тематическэ Iофтхьабзэхэр ыкIи къэгъэлъэгъонхэр еджапIэхэм, кIэлэцIыкIу IыгъыпIэхэм, Шъачэ ыкIи ТIопсэ районым ащыIэ адыгэ къуаджэхэм культурэм и Унэу адэтхэм ащыкIуагъэх. ПсышIопэ район тхылъеджапIэм литературнэ пчыхьэзэ­хэхьэшхо щызэхэтщагъ, ащ адыгэ культу­рэм и Гупчэ иартистхэри хэлэжьагъэх.
КIакIыхъу Мэджыдэ къызэрэхигъэщыгъэу, хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ адыгэхэр МэщбэшIэ Исхьакъ рэгушхох, ащ ыцIэ акъылыгъэм, шIулъэгъоу лъэпкъым фишIыгъэм ятамыгъ. Общественнэ парла­ментым хэтхэм ыкIи лъэкI зиIэ цIыфхэм яшIуагъэкIэ, том 27-рэ хъурэ зэхэубытэгъэ тхылъхэу МэщбэшIэ Исхьакъ къыдигъэкIыгъэхэр, фильмэу «Графиня Аиссе» зыфиIорэр дискмэ атетэу къыз­IэкIагъэхьагъэх ыкIи еджапIэхэм, тхылъеджапIэхэм, адыгэ къуаджэмэ адэт культурэм иунэхэм афагощыгъэх.
Ныбэ Анзор.