Мэкъумэщ хъызмэтым иIофышIэ и Мафэ ипэгъокIэу джырэблагъэ гущыIэгъу тыфэхъугъ Тэхъутэмыкъое районым ифермерхэм ащыщэу, пынджлэжьыным пылъ Сыджыхьэ Гъазый.

Ар къуаджэу Пэнэхэс къыщыхъугъ, щапIугъ. ИцIыкIугъом къыщегъэжьагъэу мэкъумэщ хъызмэтым фэнэIуасэу щытыгъэми, ащ ищыIэныгъэ рипхынэу гу­хэлъ иIагъэп. Гурыт еджапIэм мыдэеу ще­джагъэти, ар къызеухым Ростов хэкум икъалэу Новочеркасскэ дэт мелиоративнэ институтым мэз хъызмэтымкIэ ифакультет чIахьи, мэзым иинженер сэнэхьат щызэригъэгъотыгъагъ.
Ащыгъум техникум, училищэ е институт къэуухыгъэмэ, уиIофшIэн зыщебгъэ­жьэщтыр къэралыгъом къыхихыщтыгъ. Гъазый Приморскэ краим агъэкIонэу къытефэгъагъ, ау кIэлэ ныбжьыкIэр чыжьэу IуигъэкIыным ятэ тещыныхьи, хэкум къырагъэнэнэу къыдихыгъагъ. Ащ тетэу Тэхъутэмыкъое мэз хъызмэтшIапIэм мэзпэсым иIэпыIэгъоу иIофшIэн щыригъэжьэгъагъ.
— А лъэхъаным мэзхэр тиIагъэх, ахэм япхыгъэ сэнэхьатым урылэжьэным уасэ фашIыщтыгъ. ЕтIани, сэ еджапIэм сызычIэсым, чIыопсым, къэкIыхэрэм, псэушъхьэхэм япхыгъэ предметхэр сшIогъэ­шIэгъоныгъэх. Апшъэрэ классхэм сызарэхьэм, мэзым сищыIэныгъэ еспхынэу теубытагъэ сшIыгъагъ, — еIо Гъазый.
Ау сэнэхьатэу къыхихыгъэм бэрэ Iоф ришIэнэу хъугъэп. Уахътэм зэхъокIыныгъэхэр къыздихьыгъэх, ахэм адиштэу ежь зыфэгъэзагъэри зэблихъун фаеу хъугъэ. Гъазый непэ гъэхъагъэхэр мыма­кIэу зышIырэ пынджлэжь, ежь иунаеу мэкъумэщ-фермер хъызмэтшIапIэ иI. Илъэс пшIыкIутф хъугъэу мы лъэныкъом щэлажьэ.

КъызэрэтиIуагъэмкIэ, гектари 150-рэ апэдэдэ ыпхъыгъагъэр. ЧIыгулэжьыным хэшIыкIышхо фыриIагъэп, ау ар ежьыркIэ кIэу пIоными Iофыр тетыгъэп. Тэхъу­тэмыкъое районыр пынджлэжьынымкIэ сыдигъокIи цIэрыIуагъ. Гъазый ащ Iофэу пылъыр ылъэгъугъэу, рихьылIагъэу щытыгъ. Ятэу Рэщыдэ илъэсыбэхэм комбайным тесэу пынджыр Iуихыжьыгъ, ежь ащ дэжь кIоу, игъусэу бэрэ хъущтыгъ. Ащ фэшI, емыхъырэхъышэжьэу ащ ыуж ихьэгъагъ.
— Сшынахьыжъэу Адам анахьыбэу гу тесэзгъэшIыхьагъэр, сыдигъокIи ар къыз­гот. Лэжьыгъэ бэгъуагъэу къитхыжьырэр ары зишIушIагъэр. Москва сатыу институтыр къыщиухыгъэу, мы Iофым феджагъэу, хэшIыкI фыриIэти, сызэрэзекIощтыри, лэжьыгъэ чылапхъэу къыхэсхыщтыри, сызэрешIушIэщтыри, нэмыкIэу ищыкIа­гъэри къысиIуагъ, непи сашъхьагъ ит, — еIо Гъазый.
Апэрэ гъэм зэрэмыгугъагъэхэу лэжьыгъэ бэгъуагъэ къахьыжьыгъ. Ащ гу тыраригъэшIыхьи, къыкIэлъыкIорэ илъэсым гектар 600 раутыгъ. Ащи ыгъэгушIуагъэх. Уахътэр тешIи ишъауи ыныбжь хэхъуагъ, апэ иIэпыIэгъугъ, етIанэ шIэныгъи, опыти иIэ зэхъум, ежь иунэе хъызмэтшIапIэ ыгъэпси ятэ гоуцуагъ.
Гъазый къызэриIуагъэмкIэ, ятэрэ ыкъорэ непэ гектар 620-рэ зэдалэжьы. Пынджлэжьыным шапхъэу пылъхэм ащыщ чекхэр зэкIэ илъэс къэс умыпхъыхэу, чэзыу-чэзыоу зягъэгъэпсэфыгъэныр. Арышъ, мыгъэ гектар 420-р ары халъхьагъэр.
Ащ иIухыжьын рагъэжьагъ шъхьаем, гектари 100 горэ нахьыбэ хагъэкIышъугъэп, ощхым къызэтыригъэуцуагъэх. Гъазый къызэриIуагъэмкIэ, зы гектарым, гурытымкIэ лъытагъэу, центнер 78 — 80 къырахы. Ар къэгъэлъэгъон ин. Ощххэм амыгъэохъухэу лэжьыгъэр Iуахыжьынэу мэгугъэх.
Шъыпкъэ, пынджым иIугъэкIыни Iофыгъоу апэ илъхэм ащыщ. Илъэс заулэ хъугъэшъ мы культурэр Урысыем IэкIыбым рищырэп. Ащ ыпкъ къикIкIэ тибэ­дзэршIыпIэхэм икъун фэдиз, ары пакIошъ, нахьыби, арылъ. Элеваторхэм зыда­гъэтIылъын зэрямыIэм къыхэкIэу, пынджлэжьхэм Iуахыжьырэр аIамыхынэу къыхаIукIы. А зэпстэумэ лэжьыгъэм ыуаси къырагъэIыхы.
ЧIыгулэжьыныр, анахьэу пынджым упылъыныр, къызэрыкIоп. Ащ лэжьыгъэу къырахыжьыщтым ибагъэ ом зэхъокIыныгъэу къыздихьыхэрэм, чIыгум изытет, хьацIэ-пIацIэхэм, уц шIоеу къэкIыхэрэм, лэжьыгъэ чылапхъэм идэгъугъэ, нэмыкIыбэхэм япхыгъ. Гъазый джы зигугъу къышIыгъэ гумэкIыгъохэри къахэхъожьых. Зы илъэсэп ахэр зыщыIэхэри.
— А зэпстэумэ шъугу агъэкIодэу, жъугъэIылъыжьынэу шъуIуагъэба? — теупчIыгъ фермерым.
— Къин горэ зыхэмылъи, джащ фэдэ къабзэу хэкIыпIэ зимыIи щыIэп. Iофы­гъоу тапэ къикIырэр зэрэдэдгъэзыжьыщтым тызэдегупшысэмэ ыпэкIэ тылъэкIуатэ. Ащ пэпчъ угу кIодын зыхъукIэ зыпари пшIэщтэп. Мары мыгъэ пындж укъэбзыгъэу, крупа шIыгъахэу къэралыгъом иIэм щыщ тонн мин 50 IэкIыбым зэпыращын фитхэу унашъо къыдэкIыгъ. Илъэсым ыкIэм нэс а квотэм пIалъэу иIэр. Ащ фэдиз Iуащымэ, бэдзэршIыпIэр тIэкIу къаунэкIыщт. Ар тэркIэ дэгъу. Джащ тетэу щыIэныгъэр лъэкIуатэ, — къыIуагъ Гъа­зый.
Джырэблагъэ Тэхъутэмыкъое районым имэфэкI хигъэунэфыкIыгъ, зызэхащагъэр илъэси 101-рэ хъугъэ. Ащ ипэгъокIэу районым и Щытхъу пхъэмбгъу зисурэт къырагъэхьагъэхэм ащыщ Сыджыхьэ Гъазый. ИIофшIэнкIэ, иакъылкIэ, ыкIуа­чIэкIэ, районэу зыщыпсэурэм, икъоджэ гупсэ хэхъоныгъэхэр ашIынхэм иIахьэу хилъхьэрэмкIэ, ишIушIагъэхэмкIэ ар къы­лэжьыгъ. Ащ фэдэу осэ ин къызэрэфашIыгъэм зэрэрыгушхорэр къыхегъэщы.
— КъыткIэхъухьэрэ лIэужхэм тэры щысэтехыпIэ афэхъурэр. Лъфыгъэхэм, ахэм къакIэхъухьагъэхэм «тятэ, тятэжъ исурэт Щытхъу пхъэмбгъум тетыгъ» зэраIожьыщтым мэхьанэ иI. Зыгу сыкъэ­кIыгъэхэм «тхьашъуегъэпсэу» ясIомэ сшIоигъу. Сэщ нахь зытефэрэ Iаджи районым зэрисым Iо хэлъэп, — еIо ащ.
Гъазый икIалэ ежь игъогу техьагъ, пынджлэжьыным ищыIэныгъэ рипхыгъ. Арышъ, ащ имызакъоу, ятэ пэрытныгъэр къызэрилэжьыгъэмкIи щысэ тырихынышъ, тапэкIэ ари Щытхъу пхъэмбгъум зисурэт къырагъэхьагъэхэм ащыщ хъунэу фэтэIо. Iофэу зыпылъхэм гъэхъагъэхэр щашIынхэу, илъэс къэс лэжьыгъэ бэгъуагъэ къырахыжьынэу тафэлъаIо.
ХЪУТ Нэфсэт.