Ижъырэ орэдхэм яфестивалэу «Зэхэоха фест» зыфиIорэр Мыекъуапэ ятIонэрэу щыкIуагъ. Этнографическэ купэу «Мыст» ипащэу Хъоджэе Иланд Iофтхьабзэм кIэщакIо фэхъугъ.

АР-м ныбжьыкIэ IофхэмкIэ и Комитет­рэ ныбжьыкIэхэм я Урысые Союзрэ яIэпыIэгъухэу ар мэфитIурэ рагъэкIо­кIыгъ. Адыгеим имызакъоу, Къэбэртэе-Бэлъкъа­рым къикIыгъэ орэдыIо купхэри ащ хэлэжьагъэх.
Ижъырэ орэдхэм яфестиваль культурэм ибаиныгъэкIэ зыщызэдэгощэгъэхэ, лъэпкъ творчествэм иорэдыжъхэм нэIуа­сэ зызщыфашIыгъэ чIыпIэ ныбжьыкIэхэм афэхъугъ. Фестивалым илъэс къэс игъу­напкъэхэм ахегъахъо, лъэпкъ искусствэм ижъуагъохэмрэ кIэу ащ къыхэхьэгъэ IэпэIасэхэмрэ къызэIуехых.
— Лъапсэхэм къафэзыгъэзэжьыгъэ орэдхэр ныбжьыкIэхэм ашIэн фае. Лъэп­къым идышъэ кIэнэу ижъырэ адыгэ орэдхэр зыщыIугъэ фольклорнэ фестивалыр къыддэхъугъэу сэлъытэ. Адыгеим итарихъ кIэн икъэухъумэнкIэ, лъэпкъ культурэмрэ искусствэмрэ хэхъо­ны­гъэ ашIынымкIэ типроект мэхьанэшхо иI. ТапэкIи лъэпкъ орэдыжъхэм нахь зы­къядгъэIэтыжьыным, Iофтхьабзэм зед­гъэушъомбгъуным тыпылъыщт, — къы­Iуагъ фестивалым икIэщакIоу Хъоджэе Иланд.
Ижъырэ адыгэ орэдхэр культурэ кIэн шъыпкъэ, лъэпкъым итарихъ нахь куоу зэгъэшIэгъэным иамалышIух. Адыгэхэм илъэс мин пчъагъэ хъурэ тарихъ гъогоу къакIугъэр нэгум къыкIагъэуцо. Орэдхэу лъэпкъым ыпсэ зыхэгъэщагъэхэр фестивалым дахэу щыIугъэх.
«Пэсэрэй» зыфиIорэ къэгъэлъэгъонымкIэ Къэбэртэе-Бэлъкъарым къикIыгъэ филологие шIэныгъэхэмкIэ кандидатэу, фольклористэу, этнографэу Цыпынэ Идар фестивалыр къызэIуихыгъ. Ижъырэ адыгэ джэгукIэ гъэшIэгъонхэм ныбжьыкIэхэр ахигъэлэжьагъ, пкъыгъо хьалэмэтхэу Iадэр, гъупчъэр, матэр, пIуаблэр, Iэнэ лъэкъуищыр, къумгъаныр ыкIи нэмыкIыбэхэм якъэбар ныбжьыкIэхэм къафиIотагъ. Адыгэ шэн-зэхэтыкIэхэр къизыIотыкIрэ нарт къэбархэмкIэ шIэныгъэлэжьым илекцие баигъэ.

— Пэсэрэйхэм гулъытэшхо яIэу ныб­жьы­кIэхэм ягъэсэныгъэ-пIуныгъэ къе­кIуалIэщтыгъэх. Нарт къэбархэр, пшы­сэхэр, таурыхъхэр, гущыIэжъхэр, хырыхыхьэхэр, орэдхэр адыгэ джэгукIэхэм ащыгъэфедагъэх. ДжэгукIэхэмкIэ намысым, лIыгъэм, цIыфыгъэм, адыгагъэм инэшанэхэр ныбжьыкIэхэм ахэтлъхьан тлъэкIыщт, — къы­Iуагъ Цыпынэ Идар.
Адыгэ лъэпкъ джэгукIэхэр, лекциехэр, егъэджэн сыхьатхэр, Iофтхьабзэм бэу щызэхащагъ. Фестивалым ипрограммэ анахь хьалэмэтэу ыкIи узIэпищэу хэтыгъэр ныбжьыкIэ орэдыIо купхэм шъошэ зэмылIэужыгъохэм арылъэу ижъырэ орэдхэр сценэм къызэрэтырахьагъэр ары. НыбжьыкIэ этнографическэ купхэу «Мыст», «ShoQu», «Vynd», «КIапщэ», «Шыблэ», «BashIr Khatsouk» зыфиIохэрэм лъэпкъ мэкъэмэ Iэмэ-псымэхэм ямызакъоу, фэшъхьафхэри агъэфедагъэх, гъэшIэгъонэу, шъошакIэм илъэу ижъырэ орэдхэр къаIуагъэх.
НыбжьыкIэ музыкальнэ купэу «Мыс­тым» концертыр къызэIуихыгъ. Ахэм ижъырэ орэдыжъхэм мэкъэмэ гъэшIэ­гъон акIагъахьэ, ныбжьыкIэхэм къадиштэрэ шапхъэм орэдышъор ралъхьажьы. ЦIыф­хэм ащыгъупшэжьыным нэсыгъэ орэдхэм псэ къапагъэкIэжьыгъэу сценэм щызэрахьэ.
— Зэман чыжьэмэ къахэкIыгъэ орэдыжъхэр зэдгъэфэжьыгъэхэу къэтэIо. Сценэм ахэр щыдгъэIунхэм фэшI орэдыжъ пэпчъ къэбарэу пылъыр хъарзынэщым къыхэтэхыжьы, шIэныгъэлэжьхэм аугъоигъэ мэкъамэхэр дгъэфедэхэзэ, псакIэ къапытэгъэкIэжьы, тиIофшIагъэ лIэужыкIэм етэгъашIэ. Лъэпкъ орэдыжъхэм яхьатыркIэ шыкIэпщынэр, Iэпэпщынэр, къамылыр, пхъэкIычыр, пхъэтIаркъор сценэм къытехьажьыгъэх, — къыIуагъ «Мыстым» иорэдыIоу Сихъу Джэнэт.
Купэу «ShoQu» (Шокъу) зэшъхьэгъусэ Къулэ Дайанэрэ Шэуджэн Аланрэ къагъэпсы. БлэкIыгъэ фестивальми чанэу хэлэжьагъэх.
— Мыекъуапэ тыкъызэрежъугъэблэгъагъэр лъэшэу тигуапэ. Непэрэ фестивалым лъэпкъ искусствэр ыпэкIэ лъегъэ­кIуатэ, зыужьыжьыным игъогу фещэ. Лъэпкъым идышъэ кIэнэу ижъырэ орэдхэр зыщыIугъэ, лъэпкъ нэшанэхэр къыз­хэщырэ Iофтхьабзэр зэхэщакIохэм къадэ­хъугъэу сэлъытэ, — къыIуагъ Къулэ Дайанэ.
Iофтхьабзэхэр лъигъэкIотагъ Хьа­цIыкIу Башир.
— Адыгэ пщынэр лъэпкъым ыпс, ижабз. Iофэу сызпылъыр лъэшэу сыгу рехьы, сырэгушхо. Ижъырэ орэдыжъхэм мэкъэмэ гъэшIэгъон акIэгъэхьагъэу, орэдыIо купхэм псэ къапагъэкIэжьыгъ, непэрэ цIыфым гурыIонхэу шIыгъэх, — еIо ХьацIыкIу Башир.
ДжэгукIэ чэфхэмкIэ, ижъырэ орэдыжъхэмкIэ, лъэпкъ къэшъо дахэмкIэ фестивалым иапэрэ мафэ баигъэ. ХьатыякIом игъусэгъэ «ачъэ бзэмыIухэм» цIыфхэр агъэчэфыгъэх.
ЯтIонэрэ мафэри гъэшIэгъонэу агъэ­псыгъ.
Адыгэ культурэм иухъумакIоу, Адыгеим илъэпкъ сурэтышIэу ГъукIэ Замудин фестивалым хьакIэ лъапIэу иIагъ. Ащ ишыкIэпщынэ макъэ пчыхьэзэхахьэм щыжъынчыгъ.
— ЦIыф лъэпкъхэм якультурэ къэухъу­мэгъэным ыкIи хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэным, зэкъош зэфыщытыкIэр гъэпытэгъэ­ным афытегъэпсыхьэгъэ Iофтхьабзэм орэдыIо купхэр непэ зэфищагъэх. КъБР-м къикIыгъэ Цыпынэ Идар ихьап-щыпхэм якъэгъэлъэгъон, адыгэ чэум къыщыублагъэу гъэшIэгъон дэдагъ. Къыхэзгъэщымэ сшIоигъу КъБР-м къикIыгъэ купэу «КIапщэм» пэсэрэ орэдыжъ къэIуакIэм тетэу орэдхэр къызэриIорэр, Iофтхьабзэр зэхэзыщэгъэ Хъоджэе Иланд, купэу «Мыст» Iофышхо ашIагъ. ШыкIэпщынэм, къамылым, пщынэм яамалхэмкIэ тикультурэ ибаиныгъэ дунаим щятэгъашIэ. Орэдыжъхэр лIэужыкIэм ежь иеплъыкIэ иIэу дахэу къеIо. Купэу «Жъыур» зыщыIэр илъэс 20 зэрэхъурэм фэгъэхьыгъэ къэгъэлъэгъон шэкIогъум и 1-м зэхэтщэщт, ижъырэ орэдхэр зышIогъэшIэгъонхэр «Налмэсым» ихьакIэщ къетэгъэблагъэх, — къыIуагъ ГъукIэ Замудин.
Лъэпкъым идышъэ кIэнэу ижъырэ о­рэдыжъхэу «Нарт Шэбатныкъо», «Къэ­бэртаемэ ячэщтеу», «Мэзгуащэ иорэд», «Абдзахэмэ яорэд», «ХьапакIэ иорэд», «Си Пакъ», «Айдэмыркъан», «Шъэощэжь орэд», «Нарт Саусэрыкъо иорэд», нысэищ, гъыбзэ, шIулъэгъу, сэмэркъэу, лIы­хъужъ орэдхэр — ахэр адыгэм идунай иIотакIох. Ахэм ягущыIалъэ бай дэд. Орэдыжъым имэхьанэкIэ къэпшIэн плъэ­кIыщт ар зыусыгъэ цIыф лъэпкъым ищыIэкIэ-псэукIэ зыфэдагъэр, ихабзэхэр, дин шIошъхъуныгъэу иIэр, зыгъэгумэкIырэр, зыкIэхъопсырэр, нэмыкI лъэпкъмэ зэпхыныгъэу адыриIэр.
НыбжьыкIэ купэу «КIапщ» зыфиIорэр фестивалым къекIолIагъэхэм шIухьафтын шъыпкъэ афэхъугъ. Ащ хэтхэм фестивалым ягуапэу зэрэхэлэжьагъэхэр хагъэу­нэфыкIыгъ.
— Фестивалым лъэпкъ тарихъ чыжьэм имэкъамэхэр ыгъэIугъэх. Адыгэ чIыгоу тигупсэм тигуапэу тыкъеблэгъагъ. Лъэпкъ зекIокIэ-шIыкIэхэр, шэн-хабзэхэр къизыIотыкIырэ орэдыжъхэр къэтэIох. Ахэм ащыщых «Зиусхьан ушъорэкI орэдыр», Бэрэтэрэ Хьабидэт иорэдхэу хъарзынэщым къыхэтхыжьыгъэхэр, нэмыкIхэри. Тятэжъ пIашъэхэм ялъэхъан аусыгъэ орэдхэр щыIэныгъэм къыхэхыгъэх. Усэхэр хъугъэ-шIагъэхэм атехыгъэх. Титарихъ нахьышIоу тшIэным, дгъэлъэпIэным афэшI лъэпкъ жэрыIо творчествэм гукIэ зыфэтэгъазэ. Зэман чыжьэмэ къапкъырыкIыгъэ орэдыжъхэр ныбжьыкIэхэм зэрашIогъэшIэгъоным гукъыдэчъ къытеты, — къыIуагъ купым ипащэу Къожей Темыркъан.
БлэкIыгъэ фестивалым егъэпшагъэмэ, хьакIэхэри хэлэжьагъэхэри нахьыбагъэх. Искусствэм илъэныкъо гъэшIэгъон ныбжь зэфэшъхьафхэр зиIэхэр зэфищагъэх, анахьэу узыгъэгушIорэр зекIохэу Москва, Санкт-Петербург, Иорданием, Тыркуем ыкIи нэмыкI чIыпIэхэм къарыкIыгъэхэр къызэрэкIуагъэхэр ары.
— Непэрэ фестивалыр хъугъэ-шIэгъэ ин. Сэ Тыркуем сыкъикIыгъ, сигуапэу зэхахьэм сыхэлэжьагъ. Непэ къыднэсыжьыгъэ орэдыжъхэр лъэпкъымкIэ лъапIэх, — къыIуагъ Емыжэ Нэф.
— «Зэхэоха фест» зыфиIорэ фестивалыр зэрэщыIэщтым икъэбар дунэе хъытыум щыслъэгъугъ. Бэрэ семыгупшысэу Москва сыкъикIыгъ. «Мыст» зыфиIорэ купым сшIогъэшIэгъонэу седэIу. Мэкъамэу мыщ щызэхэсхыгъэхэр хьалэмэтых, сыгукIэ спэблагъэу щытых. Сэ румын ыкIи урым лъэпкъхэм сакъыхэкIыгъ нахь мышIэми, адыгэ лъэпкъ орэдыжъхэр сыгу рехьых. Адыгеим ичIыпIэхэр дэхэ дэдэх, Еутых Асе и Ордэ унэ фэдэ чIыпIабэу сыздэщыIагъэхэм ащыслъэгъугъэп. Джыри сыкъакIо сшIоигъу, икъоу Адыгеир слъэ­гъугъэп, пчэдыжь сыкIожьыщт, — къы­Iуагъ музыкантэу, зекIоу Дмитрий.
Адыгэмэ хьакIэщхэм къащаIуатэщтыгъэ къэбарэу орэдышъом ралъхьагъэхэр ныбжьыкIэ музыкальнэ купхэм къагъотыжьыгъэх. ЦIыфмэ ащыгъупшэжьыгъэ орэдыжъхэм псэ къапагъэкIэжьыгъ. ОрэдыIо купхэм лъэпкъымкIэ мэхьанэшхо зиIэ Iоф ашIагъ.
Лъэпшъыкъо Фатим.