Чъэпыогъум и 8-м къыщыублагъэу и 11-м нэс я 27-рэ Урысые мэкъумэщ къэгъэлъэгъонэу «Бжыхьэ дышъэр» Москва и Тимирязев Гупчэ щэкIо. Адыгэ Республикэри ащ хэлажьэ.

Урысыем ишъолъырхэм ягъэхъагъэхэр ащ къыщагъэлъагъох, джащ фэдэу чIыгъэшIухэр, мэкъумэщ техникэр, Iэмэ-псымэхэр ыкIи джырэ уахътэм диштэхэу мэкъумэщ-къы­дэгъэкIыжьыным ищыкIагъэхэр, былым лъэпкъышIухэм якъыхэхынкIэ Iофтхьабзэу зэшIуахыщтхэм афэгъэхьыгъэхэр ащ хэхьэх.
Республикэм истендэу квадрат метрэ 64-рэ хъурэм Адыгеим къыщыдагъэкIыхэрэм ащыщхэр къыщагъэлъа­гъох, ахэм ахэхьэх адыгэ къуаер, адыгэ щаир, Мыекъопэ минеральнэ псыр, адыгэ щыгъур ыкIи нэмыкIхэр.

Республикэм игъэхъагъэхэр зыщыугъоигъэ чIыпIэм мэкъумэщ технопаркэу «Кластер Вавилов» зыфиIорэм илабораторие ехьыщыр инновационнэ гупчэу компаниеу «Русидым» Джэджэ районым щигъэпсырэм нэIуасэ зыщыфашIын алъэкIыщт. Квадрат метри 4 зыубытэу апчым хэшIыкIыгъэ куб теплъэ зиIэм лабораторнэ Iэмэ-псымэхэр зытеплъэгъон плъэкIыщт Iанэр ыкIоцI ит.

Ащ нэмыкIэу лъэныкъо зэфэшъхьафхэу «мэкъумэщ-къы­дэгъэкIыжь комплексыр», «езыгъэжьэгъэкIэ чIыгулэжьхэм IэпыIэгъу ятыгъэныр», «унэгъо фермэхэм адеIэгъэныр», «мэкъумэщ-технологическэ классхэр», «инвестиционнэ проектхэр», «къуаджэхэм зэдиштэу хэхъоныгъэ ягъэшIыгъэныр» зыфиIохэрэм нэIуасэ защафашIын алъэкIыщт. Респуб­ликэм имэкъумэщ предприятиехэм яIофшIэн зэрэзэхэщагъэри светодиоднэ экраным къыщагъэлъагъо.

Михаил Мишустиныр республикэм игъэ­хъагъэхэм нэIуасэ афашIыгъ
«Бжыхьэ дышъэр» къызщызэIуахыгъэ мафэм УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэу Михаил Мишустиным Адыгэ Республикэм истенд зэригъэлъэгъугъ. Республикэм гъэхъагъэу иIэхэм Урысыем и Премьер-министрэ ащызгъэгъозагъэхэр АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Муратрэ мэкъу-мэщымкIэ министрэу Къуанэ Анзауррэ.

Республикэм и ЛIышъхьэ къыIотагъ Адыгеим иэкономикэ илъэныкъо шъхьа­Iэхэм мэкъумэщ-къыдэгъэкIыжьыныр зэращыщыр: Адыгеим зэхэубытагъэу къыщыдагъэкIырэм ипроценти 10,8-р мэкъу-мэщым къыщахьыжьырэм еубыты. ГъомылэпхъэшIыным, ащ хэхьэх къое лъэпкъ зэфэшъхьафхэр, зырагъэушъомбгъу.
Михаил Мишустиныр адыгэ къуаеу къыдагъэкIырэр зыфэдизым ­къыкIэупчIагъ, республикэм инэпэеплъ шхыныгъохэм зыкIэ ащыщыр зэрэхэгъэгоу щызэлъашIэ зэрэхъугъэри къыхигъэщыгъ. Правительствэм и Тхьаматэ ыгу къыгъэкIыжьыгъ Адыгеим къызэкIом адыгэ къуаер къыз­щыдагъэкIырэ чIыпIэхэм зэращыIагъэр.

КъумпIыл Мурат къызэриIуагъэмкIэ, мы аужырэ илъэси 8-м къуаеу къыдагъэкIырэр фэди 2,5-кIэ Адыгеим нахьыбэ щашIын алъэкIыгъ, а IофшIэныр лъэкIуатэ. 2024-рэ илъэсыр пштэмэ, къое тонн мин 32,1-рэ къыдагъэкIыгъ, мы илъэсым пыкIыгъэ мэзи 8-м – тонн мин 22,3-рэ. Илъэсэу икIыгъэм иджырэ лъэхъан фэдэм егъэпшагъэмэ, проценти 2,7-кIэ ар нахьыб. Къуаеу къыдагъэ­кIырэр нахьыбэ шIыгъэным пае IэпыIэгъум иамалыбэ агъэфедэ, федеральнэ гупчэм къытырэ IэпыIэгъури зыкIэ ахэм ащыщ.

ФэгъэкIотэныгъэ зыхэлъ чIыфэхэр ятыгъэнхэмкIэ программэри шIуагъэ къытэу гъэцэкIагъэ мэхъу. Адыгеим ипредприятиехэу щэм икъэхьыжьын фэгъэзагъэхэм мы аужырэ илъэсищым пIэлъэ кIэкIым телъытэгъэ ыкIи инвес­тиционнэ чIыфэхэр къаIэкIэхьагъэх, ахэр сомэ миллиард 1,9-рэ фэдиз мэхъух. 2023 – 2025-рэ илъэсхэм щэм хашIыкIыщтхэм апэIуагъэхьанэу сомэ мил­лиони 130-м ехъу субсидиеу къафыхагъэкIыгъагъ.
«Щэр IуагъэкIыным пае субсидиехэмрэ грантхэмрэ аIэкIэтэгъахьэх. Щэм фытегъэпсыхьэгъэ былым пIашъэхэр къэщэфыгъэнхэм пае республикэм ибюджет ахъщэ къыхэтэгъэкIы. Мы аужырэ илъэсищым сомэ миллион 300-м ехъу а Iофым пэIудгъэхьагъ. Щэм иIугъэкIын, унэгъо фермэхэм IэпыIэгъу ятыгъэным, пчэныщэм хашIыкIыщтхэм апае къызфагъэфедэщт Iэмэ-псымэхэм якъэщэфын ыкIи нэмыкIхэм ахъщэр апэIухьагъ», — къыIуагъ АР-м и ЛIышъхьэ.

Адыгеир зэрыгушхорэ къуаем къыкIэупчIэх ыкIи агу рехьы. Арэущтэу щытыным пае Iофтхьэбзэ гъэнэфагъэхэр зэшIохыгъэ мэхъух. ГущыIэм пае, 2010-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу адыгэ къуаем и Фестиваль зэхащэ. Ащ гухэлъэу иIэр адыгэ къуаем къызэпичыгъэ гъогум, ащ ишIын цIыфхэр нэIуасэ афэшIыгъэнхэр ары. Мы илъэсым мэфитIо кIогъэ фестивалым, фэдэ зыпарэкIи къыхэмыкIыгъэу, хьэкIэ мин 69-рэ фэдиз къекIолIэгъагъ.
Урысыем иминистрэхэм я Кабинет ипащэ Адыгеим мэкъумэщ технопаркыр щыгъэпсыгъэнымкIэ инновационнэ проектым нэIуасэ зыфишIыгъ. Ар зыфытегъэпсыхьагъэр гъомылапхъэр щынэгъо­н­чъэнымкIэ, чылапхъэхэр зэдгъотылIэжьынхэмкIэ, мэкъумэщ технологиехэр къызIэкIэгъэхьэгъэнхэмкIэ ищыкIэгъэ лъэныкъохэр къыдэлъытэгъэнхэр ары.

Чылапхъэхэм якъыхэхынкIэ компаниеу «Русидым» пэщэныгъэ дызезыхьэрэ Марк Гехт инвестиционнэ проектымкIэ иеплъыкIэхэм ащигъэгъозагъэх. Проектэу «Кластер Вавилов» зыфиIорэр зытегъэпсыхьагъэр чылэпхъэ дэгъухэр къыхэхыгъэнхэр ыкIи технологическэ Iофыгъоу къэуцухэрэр зэшIохыгъэнхэр ары. Урысыем мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ иIэпыIэгъу хэлъэу ар зэшIохыгъэ хъущт. Технопаркэу ашIырэм лъэныкъуабэ къызэдиубытыщт, молекулярнэ-генетическэ лабораториер, чылапхъэхэм якъыхэхынкIэ гупчэр, ушэтынхэр зыщашIыщт чIыпIэхэр ыкIи нэмыкI­хэр. ШIэныгъэ институтхэм ямызакъоу, унэе бизнесми ащ Iоф щишIэн ылъэ­кIыщт. Инновационнэ кластерым Iоф дашIэным фэхьазырхэу шIэныгъэ-ушэтэкIо институт ыкIи компание 30-м ехъумэ макъэ къагъэIугъ.
Адыгеим илIыкIохэр зэхэсыгъом хэлэжьагъэх
Мэкъумэщ-къыдэгъэкIыжьыным нахь зыкъегъэIэтыгъэным изы амалхэм ащыщ цифровизацием фэгъэхьыгъэгъэ зэхэсыгъор къэгъэлъэгъоным къыдыхэлъытагъэу рекIокIыгъ.
Ащ хэлэжьагъ Адыгеим илIыкIо купэу республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат зипэщагъэр.
Зэхэсыгъом иублэгъум УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэу Михаил Мишус­тиным Iофтхьабзэм къекIолIагъэхэм закъыфигъэзагъ. Министрэхэм я Кабинет ипащэ къатегущыIагъ пшъэрылъ шъхьаIэу а лъэныкъомкIэ щыIэхэм. ЕджапIэхэм агроклассхэр ащызэхэщэгъэнхэм къыщыублагъэу къэралыгъо-унэе зэдэлэжьэныгъэм мэхьанэу иIэм ыкIи пшъэрылъ шъхьаIэу къапыщылъхэм министрэхэм я Кабинет ипащэ къащыуцугъ.

Федеральнэ проектэу «АПК-м пае IофышIэхэр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу Адыгеим ит къоджэ еджапIэхэм апэрэ агроклассхэр къащызэIуахыгъэх. Республикэм имэкъумэщ предприятие инхэм, гъэсэныгъэ зыщарагъэгъотырэ организациехэм, чIыпIэ зыгъэIорышIэжьыным икъулыкъухэм язэдэлэжьэныгъэ къыкIэкIуагъ а Iофыр. Пшъэрылъ шъхьаIэу мыщкIэ щытыр еджапIэм къыщыублагъэу гурыт ыкIи апшъэрэ гъэсэныгъэ зэрагъэ­гъотыфэ, нэужым IофшIапIэхэм аIухьэхэми, Iоф зышIэщт ныбжьыкIэхэм IэпыIэгъу ятыгъэныр ары. 2025-рэ илъэсым лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ Адыгеим иеджа­пIэхэм агрокласси 8 ащызэхащэнэу рахъухьагъ. Ахэр зыфытегъэпсыхьэгъэщтхэ лъэныкъохэр: «Биотехнологиехэр ыкIи гъомылапхъэхэм якъыдэгъэкIын», «ШIуагъэ къэзытыщт былымхъунымрэ джырэ уахътэм тегъэпсыхьэгъэ Iусхэмрэ», «Агротехнологиер», «Чылапхъэхэм якъы­хэхын». Инвесторхэм IэпыIэгъоу къаратырэм ишIуагъэкIэ къэлэ гъэпсыкIэ зиIэ псэупIэу Инэм дэт гурыт еджапIэу N 2-м агроклассэу къыщызэIуахыщтыр зыфытегъэпсыхьэгъэщтыр сэнэхьатэу «Къэгъа­гъэхэм якъэгъэкIын» зыфиIорэр ары.
Михаил Мишустиным анаIэ зытыраригъэдзагъэхэм ащыщ технологиякIэхэр, цифровизацием иамалхэр, IэрышI ­акъылыр къызфагъэфедэхэзэ IофшIэнэу агъэцакIэрэм шIуагъэу къытырэм нахь зыкъегъэIэтыгъэным пылъынхэр ары. А пшъэрылъыр зэшIохыгъэ хъуным пае лъэпкъ проектэу «Гъомылапхъэр щынэгъончъэным ишIыкIэхэр анэгъэсыгъэнхэр» зыфиIорэм къыпкъырыкIынхэ фае.
«Хэгъэгум гъомылапхъэмкIэ ищыкIагъэр икъоу IэкIэгъэхьэгъэным ичэзыукIэ ублагъэ мэхъу. ТапэкIэ хэгъэгу кIоцI товархэр нахьыбэ шIыгъэнхэм тынаIэ тедгъэтыщтыгъэмэ, джы пIэлъэ кIэкIым гъэхъэгъэшIухэр тшIыгъэх хэгъэгум къитщэрэр нахь макIэ шIыгъэным пае. Джы къыкIэлъыкIорэ лъэбэкъур зэпхыгъэр научнэ-ушэтын зэфэшъхьафхэм япхыгъэу уахътэм диштэрэ, анахь зигъоу щыт технологиехэмрэ цифрэ платформэхэмрэ дгъэфедэнхэр ары», — къыIуагъ Михаил Мишустиным.
Министрэхэм я Кабинет и Тхьаматэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, хэгъэгум апэрэ мэкъумэщ технопаркхэр щызэхащэхэу рагъэжьагъ, ахэр нэужым научнэ-ушэтын IофшIэным лъэпсэшIу фэхъущтых.
«Ащ фэдэ проектхэм апэIухьащт грантхэр къафыхэтэгъэкIых. Белгородскэ хэкум ащ фэдэ чIыпIэ иIэ хъугъэ, джыри мы къэгъэлъэгъоным нафэ къыщытфэхъугъ Адыгеими зы парк зэриIэр. НыбжьыкIэхэмкIэ ащ амал дэгъухэр къытыщтых. ШIэныгъэм имызакъоу, предпринимательствэм ылъэныкъокIи акIуачIэхэр аушэтын алъэкIыщт», — къыхигъэщыгъ УФ-м и Правительствэ и Тхьаматэ.
Мэкъумэщ технопаркэу «Кластер Вавилов» зыфиIорэр зэхэщэгъэнымкIэ инновационнэ проектэу Адыгэ Респуб­ликэм щыпхыращырэмкIэ Урысыем мэкъу-мэщымкIэ и Министерствэ игрант IэпыIэгъу къызфагъэфедэ. Проектым гухэлъ шъхьаIэу иIэр мэкъумэщ-къыдэгъэкIыжьыным ылъэныкъокIэ Урысыем амалышIухэр щызэхэщэгъэнхэмкIэ ишIуа­гъэ къыгъэкIоныр, технологие зэфэшъхьафхэр гъэфедэгъэнхэр, чылэпхъакIэхэр къыхэхыгъэнхэр ары.
Лэжьыгъэу къахьыжьырэр нахьыбэ хъуным пае чIыгухэм ягъэшъокIыни, псыр къызэлыекIыхэрэм ягъэгъушъыни икъоу къыдэлъытэгъэнхэ фае. 2025-рэ илъэсым чъыгхэм якъэгъэкIын анаIэ нахь тырагъэтыщт, ахэм гектар 280-рэ фэдиз аубытыщт. 2024-рэ илъэсым ахъщэу апэIуагъэхьагъэм фэди 3 хьазыркIэ ар нахьыбэ хъугъэ ыкIи сомэ миллион 250-м нэсыгъ.
АР-м и ЛIышъхьэ ипресс-къулыкъу къытырэ къэбархэмкIэ
Тхьаркъохъо Сафыет