«Тэзэрэгъэпсэунэу Тхьэм тызэфихьыгъ» — еIо тизэдэгущыIэгъу ыкIэм пхъорэлъфым Iэ щифэзэ Сапый Рахьмэт. Зыныбжь хэкIотагъэу, зышъхьацхэр тхъогъэ ныжъым пшъэшъэжъыер зэрефызылIэ. «Бзылъфыгъ, ау лIыгъэ хэлъ», — зэсэIожьы ащ сеплъызэ.

Загъорэ гумэкIыгъо горэ къызытфыкъокIыкIэ тэ зыр арэу къытщэхъу гугъу хэтыр, ау хэти ежь икъин Iахь ехьы, тыщыгъуазэп нахь. ЦIыфхэм ягукIаехэр пшIэнэу зыхъурэм ар зыфэоунэфыжьы, «шыкур» зэрэпIон фаем гу лъыотэ къо­дый ныIэп. Шъыпкъэ, зыхэр къиным ецIыцIых, адырэхэр амал зэриIэкIэ пэуцужьых, агу агъэкIодырэп, зыгорэущтэу зыхэшхъожьых. Ау сыда пшIэщтыр къиныр зэу щымытэу пчъагъэмэ? Рахьмэт ащ фэдэ чIыпIэ итыгъ.
Тэ укъикIи
Илъэситфырэ ныкъорэ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьмэ, джащ фэдиз зыныбжь Расситэ цIыкIоу Рахьмэт ыкокI исыр мэзиим итэу сымэджэщым ­загъэгъолъым, ныжъыр дычIэгъолъхьагъ. Ащ игъусэу зауплъэ­кIум, Рахьмэт ыжъагъэ адэбз узыр къыхагъэщыгъ.

— «Сабыим и КТ дэгъу, ау ныжъыр зэIэзэжьын фае, Iэдэбз уз Iаер иI» — аIуагъ врачхэм. Джащ дэжьым къызгурыIуагъ, чIыгур слъэгу чIэкIы зыкIаIорэр. СэркIэ ар ошIэ-дэмышIэ дэдагъ, сыда пIомэ зыми сигъэгумэкIыщтыгъэп. Зыгорэм гу лъыстэныгъэба? Сэри сымедсестра. Илъэс 46-рэ къэлэ сымэджэщым сыIутыгъ. Ау зы нэшанэкIи узыр къысхэщыгъэп: сыпскагъэп, сшъхьэ узыгъэп. Сабыир къэсымаджэу сыдамыуплъэкIугъэмэ къэсымышIэзэ кIасэ сыхъун ылъэкIыщтыгъ. Ау ащ ихьатыркIэ игъом операцие сашIыгъ. Ары зыкIасIорэр «пшъэшъэжъыем сыкъыгъэнэжьыгъ», — еIо ныжъым.
Джыри зы ушэтыпI
Ар зыхъугъэр 2020-рэ илъэсыр ары, ау мыгъи Рахьмэт иунагъо зэмыгуцэфэгъэхэ узым икъэбар зэридзэжьыгъ. Мызыгъэгум ар къызхагъэщыгъэр Расситэ цIыкIур ары. Илъэс зэкIэлъыкIохэм зыми ымыгъэгумэкIыщтыгъэ пшъэшъэ­жъыем ыгу икъоу Iоф ымышIэу къы­чIэкIыгъ. Лъэтемытэу ищыкIэгъэ уплъэ­кIунхэр фашIыхи, сабыим гъэмафэм Москва опера­циер щыпэкIэкIыгъ.
— Опекэм ыпкъ къикIэу медицинэ уплъэкIунхэр илъэс къэс тэкIух. ИлъэсиплIым Расситэ цIыкIум зи къыхагъэщыгъэп, ау мыгъэ къызеплъыхэм врачхэр къэщтагъэх. Ыгу «гъуанэ» иI аIуагъ. Ежьхэм абзэкIэ ары къызэраIорэр.
— Адэ, ыгъэгумэкIэу хъущтыгъэба?
— КъызытаIуагъэм ыуж сегупшысэжьыгъ — хъущтыгъ. Зэ къыскIэрыхьи ыгу цIыкIу дэжь теIаби «нан, сыгу мэузы» ыIуагъ. Арыти, «сыда о ащ хэпшIыкIырэр» сIуи сыпылъыгъэп. ЕтIанэ горэми ар дэдэр къысиIогъагъ. Ау УЗИ зашIым уцхэмкIэ хэпшIыхьан щыIэп, операцие пшIын фае къысаIуагъ. Мыгъэ ари тпэкIэкIыгъ, джы зэкIэ дэгъу.
Мыщ дэжьым упчIэ шъуиIэн ылъ­экIыщт «Сабыим ны-тыхэр иIэхэба, сыда ныжъыр ыуж зыкIитыр?» Рахьмэтрэ ишъхьэгъусэрэ илъэс пчъагъэ хъугъэу пхъум илъфыгъэхэр зэращэлIэжьыгъэх, ежьхэр зэрашъхьэрытхэмкIэ тхылъхэр агъэпсыгъэхэу (опекэр) апIух.
— Сабыйхэм янэ-ятэхэр зэхэкIыжьыгъэх, шъхьадж ежь ищыIэныгъакIэ егъэ­псы. Арышъ, типхъорэлъфхэр тэ тэпIух. Ахэр тэтыех. НахьыкIэ цIыкIум апэ мам къысиIощтыгъ, ау джы нан еIо. Ынэ сыкIэзы мыхъоу, джаущтэу сауж ит. Ны-тыхэр къафытеох, загъорэ зэрагъэлъэгъух, — къыIотагъ ащ.
Сабый цIыкIухэр ыпIужьынхэм пае узым къелыгъэу елъытэ Рахьмэт. КъыгурэIо пшъэдэкIыжьышхо ыпшъэ зэрэдэ­лъыр. Уныбжь хэкIотагъэу ­кIэлэцIыкIухэр алъакъо тебгъэуцонхэр зэрэмыпсынкIэр ешIэ, ау къарыу зыхегъо­тэжьы.
ГукIэгъум илIыкIох
Рахьмэт фэдэу чIыпIэ къин ифэгъабэмэ мафэ къас аIокIэх АР-м ишIушIэ фондэу «Тызэгъусэу» («Сделаем ­вместе») зыфиIорэм хэтхэр. Ахэр ары мы бзылъфыгъэми нэIуасэ тыфэзышIыгъэхэр. Расситэ цIыкIур операцием къызыращыжьыгъэм къыщегъэ­жьагъэу ахэр унагъом лъэплъэх, ищыкIагъэмкIэ IэпыIэгъу фэхъух. Мыгъэрэ гъэмэфэ жъоркъышхом сабыир зэтеуцожьынкIэ хьылъэ къыфэхъун ылъэкIыщтыгъ, ау фондым жьы гъэучъыIалъэр къафищэфыгъ, мазэм афикъущт гъомылапхъэхэр къафещэх, еджэпIэ чIэхьажьыгъом ­ехъулIэу пшъэшъэжъые нахьыжъыр афэпагъ.
— Сафэраз кIалэхэм! Картофыр, лыр, пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр, IэшIу-IушIухэр ыкIи нэмыкIыбэхэр къытфащэх, — еIо бзылъфыгъэм. — Сабыйхэм апае ащ фэдизэу ахъщабэ къысатырэп, ау фэдэ IэпыIэгъур кIыгъумэ, нахь псынкIэ мэхъу.
ИлъэситIукIэ узэкIэIэбэжьмэ цIыфхэм ягупыкI ихьатыркIэ лэжьэрэ фондым икIэщакIохэу Барцо Руслъанрэ КIэрмыт Анзоррэ гущыIэгъу сафэхъугъагъ. А уахътэу текIыгъэм кIалэхэм яшIушIэн зиушъомбгъугъ: цIыф пчъагъэу зылъыIэ­схэрэмкIи республикэм ирайонэу зынэс­хэрэмкIи. Непэ ахэр республикэм ирайон ыкIи икъэлэ пстэуми анэсых. Лъэныкъо зэфэшъхьафхэмкIэ ахэр цIыфхэм IэпыIэгъу афэхъух: медицинэр, гъомылапхъэр, унэгъо хъызмэтымкIэ фэныкъуагъэхэр, щыгъынхэр… Закъы­фэзгъазэхэрэм зэрахэхъуагъэм елъытыгъэу фондым хэтхэм япчъагъи нахьыбэ хъугъэ, гуфэкIо ныбжьыкIэхэу къадэ­лажьэхэрэми яшIогъэшхо къэкIо.
— Тэ ахъщэмкIэ IэпыIэгъу ядгъэкIышъу­рэп, ящыкIагъэмкIэ ары нахь. ЕтIани тиIофшIэн зэхъокIыныгъэхэр фэтшIы­гъэх, тазэрадэIэпыIэщтым иекIолIакIэ зэблэт­хъугъ. ЫпэкIэ нэбгырэ пчъагъэр нахьыбэ тшIыщтыгъэмэ, джы къыщыдгъэкIагъ. Ащ ихьатыркIэ IэпыIэгъоу аIукIэрэр нахьыбэ тшIыгъэ. ГущыIэм пае, мэзитIукIэ узэкIэIэбэжьмэ илъэсым къыкIоцI республикэм иунэгъо 25 — 27-мэ гъомылапхъэхэр аIэкIэдгъахьэщтыгъэмэ, джы ахэм япчъагъэ дгъэмакIи, къэнагъэхэм IэпыIэгъур нахь зэхашIэнэу, афатщэрэр мазэм афикъунэу тшIыгъэ. Джащ фэдэу уахътэми щыдгъэкIагъ, ренэу талъыплъэщтыгъэмэ, джы пIалъэ афэтэгъэуцу – мэзитIу, мэзищ. Мыщ дэжьым ятэIо чIыпIэ къинэу зэрыфагъэ­хэм хэкIыпIэ къыфагъотынэу, ау сыдми къаратыщтым ежэу щымысынхэу. ГущыIэм пае, зы IофшIапIэм къыIукIыжьыгъэу нэмыкI лъэхъумэ, сыда пIомэ чэзыум нэмыкIхэри хэтых. Гузэжъогъу чIыпIэм екIыжьыфэ фондыр зы хэкIыпI, — сыщигъэгъозагъ Руслъан.
ШIушIэ фондым Iофэу ышIэрэр изэфэхьысыжьхэм къагъэлъагъо. БлэкIыгъэ илъэсым икъэгъэлъэгъонхэмкIэ нэбгырэ 1157-мэ гъомылапхъэмкIэ IэпыIэгъу афэхъугъ. 103-мэ щыгъынрэ лъэкъопылъхьэрэ арагъэгъотыгъ. Нэбгыри 164-мэ унэгъо хъызмэтымкIэ яфэныкъуагъэхэр афищэфыгъэх: гыкIалъа, гъэучъыIалъа… Нэбгырэ 16-мэ медицинэм ылъэныкъокIэ IэпыIэгъу афэхъугъ. КIэлэеджэкIо 54-мэ илъэсыкIэ еджэгъум ящыкIэгъэщт щыгъынхэмрэ Iэмэ-псымэхэмрэ афищэфыгъэх. НэкIмазэ, Къурмэн мэфэкIхэм къадыхэлъы­тагъэу гъомылэпхъэ килограммишъэ пчъагъэ ыгощыгъ, хигъэIэжьыгъэх, кIэлэцIыкIухэм мэфэкIхэр афызэхищагъэх. ПстэумкIи, гупыкI зиIэ цIыфхэм къаугъо­игъэ ахъщэу сомэ миллиониплI фэдизыр ахэм апэIухьагъ.
АМ: Руслъан, зыкъышъуфэзгъа­зэхэрэм янахьыбэмэ сыда ягумэкIыгъо шъхьаIэр?
— АпэрэмкIэ ар гъомылапхъэхэр ары. ЯтIонэрэ чIыпIэм медицинэ IэпыIэгъур щыт. Ари зэтефыгъ: псауныгъэм изэтегъэуцожьынкIэ ищыкIэгъэ псэуалъэхэр, нэмыкI къалэм сымэджэщым кIощтхэмэ гъогупкIэр, операциер, ащ къешIэкIыгъэ Iофыгъохэр. ГъогупкIэр сомэ мин 70-м нэсэу къыхэкIыгъ.
АМ: Илъэситф хъугъэу шIушIэ фондым ущэлажьэ. Ащ иуцун, игъэлэжьэн Iофыгъоу къыпыкIырэм имызакъоу, цIыфхэм ягумэкIыгъоу, гукIаеу, гуузэу шъузэуалIэрэр бэ. Ар хьылъэ хъурэба, уигъэпшъырэба, къиныба?
— ПцIы сыусыщтэп — чIэсы­дзыжьынэу сыфаеуи къыхэкIы ( ыушъэфырэп Руслъан).
АМ: Адэ сыда укъэзгъэуцурэр?
— Къиныр ар зы, ау сэ сшIэрэмкIэ диным сыкъыпкъырэкIы ыкIи фондым ыуж сызехьэм сищыIэныгъэ зэхъокIыгъ. ГупыкIэу, гукIэгъоу сшIэрэм ипсэпагъэ зыхэсэшIэжьы сшъхьэкIи, сиунагъокIи. Мы IофшIэныр чIэсыдзымэ сищыIэныгъэ нахьышIу хъунэу, сызфэрэзэжьынэу сицыхьэ телъэп. ЕтIанэ, фондым непэ нахь зиушъомбгъугъ, амалыбэ IэкIэлъ хъугъэ. Приложение шъхьаф тиI, Iофэу тшIэрэр зэкIэ хэти ылъэгъушъунэу къы­щыгъэлъэгъуагъ, тыкъашIагъ, тызэтеуцуагъ.
Ары, непэ шIушIэ фондыр ылъакъо пытэу теуцуагъэу мэлажьэ, ау Руслъанрэ Анзоррэ ащ къыщыуцунхэу фаехэп. Зыдэлэжьэхэрэ лъэныкъохэм зарагъэ­ушъомбгъу ашIоигъу. Гъэсэныгъэм, бзэм, лъэпкъ шэн-хабзэхэм япхыгъэхэм, социальнэ мэхьанэ зиIэ проектхэми ягупшысэх. КIалэхэм непэ ашIэрэр ашIомакIэ хъугъэ. ЦIыфхэм яфэныкъуа­гъэ имызакъоу, ащ лъапсэ фэхъурэм игъэунэфын, идэгъэзыжьын Iоф дашIэшъуным кIэхъопсых.
— Iофэу пшIэрэм, ныбжьым зэрэхахъорэм адакIоу уиеплъыкIэ горэхэр зэблэохъух. Зышхын зимыIэхэм хэкIыпIэ тафэхъумэ, ар сшIомакIэ джы хъугъэ. Ар IэпыIэгъу ныкъо фэдэу е зэшIэгъоу къысщэхъу. Сэ сызыфаер цIыфым ищыIэныгъэ нахьышIукIэ къызэпырызгъэзэпэнэу ары. Сыда ащ икъоу гъомылап­хъэр иунагъо зыкIыримыгъэгъотышъурэр, IофшIапIэ зыкIимыIэр? Сыда ащ икъэ­кIуапIэр? Ахэм ясабыйхэм ащ фэдэ щыIэныгъэ ямыIэным пае сыда пшIэмэ хъущтыр? Ныбжь зиIэр зэблэпхъужьышъущ­тэп, ау сабыеу къэхъурэр зы гъогу горэм тебгъэуцожьын плъэкIыщт. Джащ фэдэ гупшысэхэм сагъэгумэкIы, — къыздэгощагъ Руслъан.
— Зыгъэпсэфыгъо мафэхэр уеIэха, уигупшысэхэм уахэкIышъуа?
— Зыгъэпсэфыгъо мафэхэр сиIэх, ау гупшысэхэм сыкъабгынэрэп. Ахэр сфэгъэIорышIэхэрэп.
Сыхьат имыкъум тызэдэгущыIэфэ, Руслъан ителефон мызэу, мытIоу къытеуагъ. Тыдэ щыIэми иIофшIэн зэпыурэп. Гузэжъогъум охътэ гъэнэфагъэ иIэп, мыгуIэрэр къафытеощтэп. Анахь макIэу къыпщыхъурэри пшъхьапэ мэхъу. Сапый Рахьмэт иунагъо ащ ищыс. Расситэ цIыкIум ипсауныгъэ зэтеуцожьыфэ, щыIэныгъэм изы лъэныкъо горэхэр шIушIэ фондым шъхьащехых.
Анцокъо Ирин.