Стадионыр бэмэ къызэращыхъурэр футбол зыщешIэхэрэ чIыпIэ къы­зэрыкIоу ары. Адыгеим истадион ищысэкIэ аущтэу зэрэщымытыр тинэрылъэгъу. Спорт зэнэкъокъухэр зэрэщызэхащэхэрэм имызакъоу, зипсауныгъэ зыгъэпытэ зышIоигъо цIыфхэм мыр якIуапI, рес­публикэмкIэ мэхьанэнэшхо зиIэ Iофтхьабзэхэр щырагъэкIокIых.

Адыгэ Республикэм истадион шъхьаIэ 1986-рэ илъэсым гъэтхапэм и 1-м щегъэжьагъэу Шъхьабэ Саид Анзаур ­ыкъор щэлажьэ. Аужрэ илъэсхэм спорт псэуа­лъэм ипащэ иIэнатIэ ащ егъэцакIэ.
Стадионым зэхъокIыныгъэу фэхъугъэ­хэм ар яшыхьат, ахэм ахэлэжьагъ. ЗэкIэми анахь дэгъугъэхэу Саид къыхигъэщыхэрэр 1986-м щегъэжьагъэу къыкIэлъыкIогъэ илъэс заулэр ары. Нэужым щыIэкIэ-псэукIэр зэкIэхэмкIи зэщыкъуагъэ хъугъэ, стадионым иIоф­шIэни нахь къэхьылъагъ.
— Саид, узэплъэкIыжьымэ, сыд фэдагъа а уахътэр?
— IофшIэныр 1986-рэ илъэсым зесэгъажьэм, стадионым Iоф ышIэным пае ахъщэу ищыкIагъэр игъом къытфатIупщыщтыгъ. Спортым епхыгъэ зэнэкъокъу закъоп зэхатщэщтыгъэхэр, а илъэсхэм, хабзэу щыIагъэм къызэрэдилъытэу, цIыфхэр спортым нахь зэрэхэтщэщтхэм ыкIи стадионым къызэрекIолIэщтхэм пае лоторее зэфэшъхьафхэри тиIагъэх. ЦIыфхэр ахэм ахэлажьэхэмэ, осэшхо зиIэ унэгъо IапIэхэр къахьынхэ алъэкIыщтыгъ. А илъэсхэм тучанхэм бэу ахэр ащащэщтыгъэхэп, гъотыгъуаеу щыты­гъэх ыкIи тихэку е Краснодарскэ краим арыт хъызмэтшIапIэхэм къытатыщты­гъэх.
ЦIыфхэм агъэшIэгъонкIи мэхъу, ау а лъэхъаным лотореекIэ тистадион автомобилэу «Жигули» е «Москвич» къыщыпхьын плъэкIыщтыгъ. Мебелыр, телевизорхэр, кушъхьэфачъэхэр, унэ техникэр, алырэгъухэр тиIагъэх.

Шъыпкъэм тетмэ, а уахътэм спортыри бэхэм ашIогъэшIэгъоныгъ, спортсменхэри нахь гъэсэгъагъэх.
КъэсэшIэжьы, лоторее зыхэт ешIэгъу горэм билет мин 17 тщэгъагъэ. Джащ фэдизыр тистадион къекIолIагъэу зэIукIэгъум еплъыщтыгъэх, лотореемкIэ янасып къыхьыным щыгугъыщтыгъэх. Тиспортсменхэми бэрэ текIоныгъэр къыдахыщтыгъ. А зэнэкъокъухэр гъэшIэгъо­ныгъэх ыкIи бэдэд къякIуалIэщтыгъэр, унагъохэм сабыйхэри ягъусэжьхэу.
— Ащ къыкIэлъыкIогъэ илъэсхэм сыда зэхъокIыгъэр?
— 1990-рэ илъэсхэр къызехьэхэм, тиIофшIэн нахь къин хъугъэ. ЦIыфхэр щыIэныгъэу зыхэтхэри гумэкIыгъуагъ, зэнэкъокъухэр макIэу зэхатщэу ­едгъэ­жьагъ. Футболыр тшIомыкIодыпэным пае кIочIабэ етхьылIагъ. А уахътэр сэ дэгъу дэдэу къэсэшIэжьы – ешIэгъу лъэхъан 15-рэ футбол клубэу «Зэкъошыныгъэм» игенеральнэ пащэу Iоф сшIагъэ.
— Сыдигъуа стадионым зэхъокIыныгъэхэр фашIынхэр зырагъэжьагъэр?
— 2008-рэ илъэсым, мэзаем и 1-м стадионыр Мыекъуапэ къыIахыжьи рес­публикэм къыратыжьыгъ. А илъэсыр ары ащ изэтегъэпсыхьан зырагъэжьагъэр. Илъэс 75-рэ фэдизкIэ узэкIэIэбэжьымэ къызэIуахыгъэгъэ стадионым гъэцэкIэжьын тэрэз иIэгъа­хэп. Уахътэми щыIэныгъэми ар адиштэжьыщтыгъэп.

Iофым ыуж сызехьэм, Джарымэкъо Юсыфрэ Хьэсанэкъо Муратрэ сигъусагъэх. ТшIэнэу тапэ илъыр зэрэбэр уахътэ зытешIэр ары ныIэп къызыдгурыIуагъэр.
— Стадионыр комплекс псау пшIыным ба ищыкIэгъагъэр?
— Мыщ бэ хэтынэу щытыгъэр: спорт­сменхэм зызщагъэсэщтхэр, тренерхэм ыкIи врачхэм яунэхэр, зэфэшъхьаф спорт къулыкъухэм ячIыпIэхэр ыкIи нэмыкIхэр. Мыр зыфэдэщтыр тэ тхьапэхэм мызэу, мытIоу атетшIыхьэщтыгъ. А сурэтхэм бэрэ тахэплъэжьыщтыгъ, икIэрыкIэу зэхъокIыныгъэхэр афэтшIыщтыгъ, тызэупчIыжьыпхъэхэм заIудгъа­кIэщтыгъ. ПсынкIагъэп, ау тIэкIу-тэкIоу тэ тылъыкIуатэщтыгъ.
ТиеплъыкIэхэр пхырызыгъэкIыгъэхэм ыкIи Iофыр нахь псынкIэ къытфэзышIыгъэхэм ащыщ а илъэсхэм Адыгэ Респуб­ликэм и ЛIышъхьагъэу ТхьакIущынэ Аслъан. Спортым епхыгъэ упчIэ мыпсынкIабэхэм хэшIыкI ин афызиIэ специалистхэм ар ядэIущтыгъ ыкIи унашъоу ышIыхэрэм тиеплъыкIэхэмрэ тишIошIхэмрэ къащыдилъытэщытыгъэх.
ГъэцэкIэжьын IофшIэнышхоу респуб­ликэм истадион 2008 – 2017-рэ илъэсхэм щэгъогогъо зэтеутыгъэу щыкIуагъэхэм федеральнэ гупчэм ыкIи республикэм къатIупщыгъэ сомэ миллиард фэдиз атефэгъагъ.
Саиди игъусэхэри фэягъэх стадионым лъэныкъуиплIымкIи трибунэхэр иIэнхэу, ахэм ачIэгъ бгъэфедэн плъэкIыщт унэхэмрэ Iэмэ-псымэхэмрэ ачIэтынхэу. Iахьищыр апэ зэдагъэцэкIэжьыгъ, нэужым яплIэнэрэм ичэзыу къэсыгъ. ЧIыпIэу джы яплIэнэрэ трибунэр зыдэщытым ащыгъум бетон чэу щэхъу Iутыгъэп.
Стадион шъхьаIэр псэолъэ гъэшIэгъо­нэу ыкIи гъэлъэгъуапхъэу щыт. Мыщ ренэу ынаIэ тет Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат. Тадэжь къэкIорэ хьакIэхэм мызэу, мытIоу шъо­лъырым ипащэ ар къаригъэплъыхьагъ ыкIи лъэпкъ проектхэм къадиштэу мыщ щызэрахьэрэ Iофтхьабзэхэм ащигъэгъо­загъэх.
— Гухэлъэу шъуиIагъэхэр непэрэ шапхъэхэм адештэха?
— ЯплIэнэрэ лъэныкъор тшIынэу тыгу къызэкIым, ащ хьакIэщ хэдгъэуцонэу итхъухьагъ ыкIи ар тызэрэфаеу дгъэпсыныр къыддэхъугъ. Зы уахътэм нэбгыришъэ фэдиз ащ чIэсын алъэкIыщт, ищыкIа­гъэр зэкIэ хэт. КъэкIорэ спортсменхэр шъо­лъыр зэфэшъхьаф къызэрыкIыхэрэр, яхэм ящыкIагъэр ятэгъэгъоты, Мыекъуа­пи, республикэми нэIуасэ афэтэшIых.

— ГъэцэкIэжьынхэм къахэкIэу зэIукIэгъухэр къызэтеуцогъагъэха?
— Ащ фэдэ IофшIэнхэр стадионым шэкIофэ футбол ешIэгъухэр зэпыугъэхэп. АгъэцэкIэжьырэ трибунэр чэукIэ къа­шIыхьэзэ, зиIоф зэкIафэгъэ трибунэр къызэIуахыжьыщтыгъ, ар агъэфедэ­щтыгъ.
2017-рэ илъэсым республикэм истадион шъхьаIэ игъэцэкIэжьын епхыгъэ IофшIэнхэр тыухыгъэх. Стадионым итрибунэхэм непэ нэбгырэ мин 15 атефэщт. Ащ илъэситIу пэпчъ хэушъхьафыкIыгъэ ушэтынхэмрэ уплъэкIунхэмрэ щэкIох ыкIи ищыкIэгъэ лицензиер палъхьэ. Ащ нэуж ныIэп спорт зэнэкъокъухэр щызэхапщэмэ зыхъущтыр.
— Лицензиер стадион закъор ара зиIэн фаер?
— Ежь стадионым лицензие зэриIэм нэмыкIэу, футбол ешIэными ар хэушъхьа­фыкIыгъэу пылъын фае. Шапхъэу къагъэуцухэрэр зэрэдгъэцакIэхэрэм лъыпытэу ищыкIэгъэ шъуашэм тетэу а тхылъыр къытатыщт. Ар тиIэ хъумэ, зи пэрыохъу мыхъоу зэнэкъокъухэр зэхэпщэнхэ плъэ­кIыщт.
Стадионым икомплекс непэ хахьэрэр зэкIэ мэлажьэ. ТиIэх бэмышIэу агъэцэкIэжьи Адыгэ Республикэм и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат хэлажьэзэ теннис ешIэпIищэу къызэIуахыгъэхэр, кIэлэцIыкIухэм апае скейт-гупчэр, баскетбол зыщешIэхэрэ чIыпIэр. Стадионым ифутбол шъоф дэгъоу гъэпсыгъэ, спортсменхэр къызыщызэдэчъэхэрэ гъогуипшIыр хъураеу шъофым къекIокIых. Мыхэр зэкIэ шэпхъэшIухэм адештэх ыкIи шъо­лъырыр хэгъэкIи, федеральнэ мэхьанэ зиIэ зэнэкъокъухэри мыщ щызэхэпщэнхэ плъэкIыщт. ИщыкIэгъэ Iэмэ-псымэхэр, ахэм ахэтэу «фото-финиш» зыфаIорэри къызIэкIагъэхьагъэх.
— Джырэ лъэхъан стадионым сыдэущтэу Iоф ышIэра?
— СтадионыкIэр къызэIуахы зэхъум, цIыф бэ дэдэ къекIолIэгъагъ. Спортсменхэр ыкIи ветеранхэр, нэмыкI шъолъыр­хэм къарыкIыгъэ хьакIэхэр ащ хэлэжьагъэх. ЗэIукIэм нэмыкIэу, сыгу къэкIыжьы, а мафэм стадионым ихьэнэ-гъунэ чъыгыбэ щагъэтIысхьэгъагъ.
Джы спортсменхэм зэнэкъокъухэр е тренировкэхэр яIэхэ хъумэ, тистадион къэкIох ыкIи ахэр тихьакIэщ чIэтэгъэтIысхьэх. Мыщ ущыпсэун ыкIи зэнэ­къокъухэм защыфэбгъэхьазырын плъэ­кIыщт.
Непэрэ мафэмкIэ стадионыр комплекс псаоу зэхэт, ищыкIагъэр зэкIэ хэт, шхапIэри зэтегъэпсыхьагъ. Стадионым ыубытырэ шъолъырыр макIэп, псэуа­лъэу тиIэхэри зыфэдэхэр шъолъэгъу.
Мыекъопэ районым ит къутырэу Садовэм дэт футбол клубэу «Зэкъошныгъэм» иеу еджэпIэ ыкIи зызщагъэсэрэ гупчэр. Ащ игъэпсын бэрэ ыуж итыгъэх. Футбол ешIапIэри шапхъэхэм адиштэу агъэхьазырыгъ. Непэ ащ клубым ифутболистхэм зыщагъэпсэфы, зыщагъасэ ыкIи ешIэгъу мафэм республикэ стадионым къэкIох.
— Саид, къина футбол зыщешIэхэрэ шъофыр пIыгъыныр?
— Бэмэ ашIэрэп, ау ащ иIыгъын Iоф макIэп къыпыкIырэр. ГъэцэкIэжьынхэр зыщыкIорэ илъэсхэм футбол зышешIэхэрэ шъофыри зэтырагъэпсыхьэгъагъ.
ЕшIэгъу ужым уцыр икIэрыкIэу тэгъэ­кIэжьы, къызыщымыкIыгъэ чIыпIэхэм ахэтэпхъэжьы, тэупкIэ зэпыт. Уцым бжыхьэмрэ гъатхэмрэ атефэу пшэхъо кубометрэ 30 — 40 фэдиз хэтэтакъо ыкIи ар бэп. Псы теткIэ къэс пшахъор етIысэхы, арышъ щыIэ шапхъэхэм шъо­фыр адиштэным пае пшахъор бэу тэгъэфедэ. Гъэмафэм Iофышхо тыхэт. Фабэмэ е ощх щымыIэмэ, уцыр кIодынэу ежьэ.
Ежь шъофым Iэмэ-псымэ 16 хэт. Псы текIэгъур къызысырэм ахэр къыдагъэ­кIуаех ыкIи сыхьат пчъагъэрэ псыр тыракIэ. Ар зынэмысыгъэ чIыпIэхэр къыхэтэгъэщых, зищыкIэгъэ чIыпIэхэм псыр аIэкIэтэгъахьэ.
Къутырэу Садовэм дэт гупчэм ишъоф псэу теткIэрэр псыхъоу Шъхьэгуащэ къыхэтэщы ыкIи тищыкIагъэм фэдиз зикъурэм тиIэмэ-псымэхэм псыр лъэшэу зэбгыраутызэ уцым тыракIэ.
Гъэмафэм мэфищ-мэфиплI пэпчъ шъофхэм псыр атетэкIэ. Нахь охътабэ зыблэбгъэкIырэм, уцыр кIодыщт ыкIи зэрар ин къыхьыщт. Псыр бэу тищыкIэгъэ зэпыт ыкIи мы лъэныкъом лъэшэу тынаIэ тет.
Нахь цIыфыбэ къызщызэрэугъоирэр футболыр ары. ЕшIэгъу мафэм нэбгырэ шъитфым нэсэу стадионым къекIуалIэ. НахьыбэрэмкIэ ахэр сэмэгумкIэ ыкIи джабгъумкIэ щыIэ трибунэхэм атетIысхьэх, сыда пIомэ ешIэгъур нахь тэрэзэу алъэгъу, сурэтхэр е видео тепхынкIи нахь Iэрыфэгъу.
Командэхэр зэIукIэнхэкIэ зы мафэ иIэу шъофыр агъэхьазыры: ащи тамыгъэхэр тыращэ, агъэкъабзэ.
Стадионыр щынэгъончъэ чIыпIэу щытын фае. Арышъ, ащ къэрэгъулхэр зэрэIутхэм нэмыкIэу, ищыкIэгъэ Iоф­тхьабзэхэр хэбзэ ухъумакIохэм ягъусэхэу щызэшIуахых. Видеокамерэхэр чIыпIэ зэфэшъхьафхэм ащагъэуцугъэхэу Iоф ашIэ.
Техникэу щыIэр зэкIэ ренэу узылъыплъэн Iэмэ-псымэх, ахэм яIофшIэни зэтебгъэпсыхьаныр IэшIэхэп. Джырэ лъэхъан камерэхэм ащыщхэр нахь дэгъухэмкIэ зэблахъух, ахэм цIыфхэм анэгухэр ыкIи ежь джэгуныри нахь тэрэзэу къагъэлъэгъощтых, ищыкIэгъэ сурэтхэр стадион кIоцIым дэт экран инхэм къатырадзэщт.
— Адэ, о уиIофшIэгъу мафэ сыдэущтэу бгъэпсыра?
— Непэ стадионыр зэрэкъабзэр зэкIэхэми янэрылъэгъу. Ау ащ ренэу улъыплъэн фае. Хэсымынэу, гъэмафи кIымафи пчэдыжьым сыхьатыр 8-м ыныкъом IофышIэ сыкъэсы. Зысэплъы­хьэ, а уахътэм стадионым дэтэу зипсауныгъэ зыгъэпытэхэрэм сэлам ясэхы, садэгущыIэ. ЩыкIагъэу слъэгъухэрэр зэсэгъафэх ыкIи ахэм ядэгъэзыжьын ыуж сехьэ. Шъхьадж иIофшIэн сэгъэнафэ. Тэ трактор цIыкIухэри, уцыр зэрэтыупкIэщт техникэри тиIэх.
Къалэм электричествэр къызщыкIуа­сэрэм, генератор тиIэшъ, стадионым ар щыхэтэгъанэ. Къэзыгъэнэфырэ мачтэхэр плIы мэхъух, ялъэгагъэкIэ метрэ 56-м нэсых. Шапхъэу щыIэхэм адиштэу ахэм нэфынэр къаты.
Адыгэ Республикэм физическэ культурэмрэ спортымрэкIэ и Комитет стадионыр епхыгъ. Ащ нэбгырэ 82-рэ щэлажьэ.
КъыхэкIы а зы уахътэм зэтефэу зэнэкъокъу пчъагъэ стадионым щызэхащэуи. Ащ фэдэ чIыпIэ зифэхэрэм, IофышIэхэр зэкъоуцох ыкIи зэдеIэжьых. Ежь Саид зэрилъытэрэмкIэ, стадионым зэпымыоу Iоф ышIэным пае мафэ къэс ащ уфэхьазырын фае.
Стадионыр ашIы зэхъум, спорт еджэпIэ заулэ зы чIыпIэ щыIэнхэу егупшысэгъагъэх. Зэпэблагъэхэу ыкIи зэгъусэхэу ахэм Iоф ашIэмэ, нахь федэщтэу гугъэ­щтыгъэх ыкIи а шIыкIэм тетэу ащыгъум зэрэзекIуагъэхэм шIогъэшхо непэ къеты. Джырэ лъэхъан мыщ щызэдэлажьэх футбол клубэу «Зэкъошныгъэр», зипсауныгъэ зэщыкъуагъэхэм ягупчэ, атлетикэ псынкIэмкIэ, волейболымкIэ, баскетболымкIэ, теннисымкIэ, батутымкIэ секциехэр, къушъхьэ дэкIоеным зызщыфагъасэрэ гупчэр, нэмыкIхэри.
СыкъыгъэкIотэжьызэ, Шъхьабэ Саид гухэлъэу ыкIи пшъэрылъ шъхьаIэу иIэхэр къысфиIотагъэх. Ыпэрэ илъэсхэм спортым фэщэгъэ кIэлэцIыкIоу стадионым къакIощтыгъэр нахьыбагъ. Джы ахэм япчъагъэ къапшIэу хэкIыгъ. Саид мэгугъэ кIуачIэу ыкIи амалэу щыIэхэр зэкIэ епхьылIэмэ, унагъо пэпчъ арыс сабыйхэр спортым илъэныкъо зэфэшъхьафхэм ахэпщэнхэ плъэкIынэу.

Гъомлэшк Байзэт.