«Шъуашэм уахещэ, акъылым уакъыхещыжьы»
ГущыIэжъ

2014-рэ илъэсым, гъэтхапэм и 20-м къыщыублагъэу адыгэ шъуашэм и Мафэ Iоныгъом и 28-м хагъэунэфэкIы. Лъэпкъ шъуашэр зие адыгэхэм агу, ашъо ар атешIыкIыгъ ыкIи лъэпкъым илэгъу.
Шъыпкъэ, ижъ-ижъыжьым къыщыкIэ­дзагъэу бзылъфыгъэ Iапэхэм агъэчъыгъэ хъулъфыгъэ ыкIи бзылъфыгъэ шъуашэр лIэшIэгъухэм къапхырыкIыгъэми, тапэкIэ фэдэу джырэ мафэхэм агъэфедэжьырэп, жъи кIи ящыгъын шъхьэIэжьэп. Ау адыгэхэр ащ рэгушхох, лъэпкъ къэшъокIо ыкIи орэдыIо ансамблэхэм, куп цIыкIу зэфэшъхьафхэу Адыгэ Республикэм икуль­турэ къэзыгъэлъагъохэрэм ар яшъо­шэ шъхьаI.
Адыгэ шъуашэм и Мафэ анахь мэфэкI дахэу тиIэ хъугъэхэм ащыщ, сыда пIомэ, ар щэч хэлъэп, зие лъэпкъым ыгу, ыпсэ атешIыкIыгъ.
Ары. Адыгэ хъулъфыгъэ ыкIи бзылъфыгъэ шъуашэхэр ядэхэгъэ-кIэрэкIагъэ­кIи, яамал зэфэшъхьафхэмкIи, тарихъ охътэшхоу къакIугъэмкIи хъишъэм хэхьа­гъэх.
Лъэпкъым ишъуашэ зие адыгэхэм ятарихъ куу пытэу епхыгъ. Ар къагурыIоу мэфэкI Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр — къэгъэлъэгъонхэр, концертхэр, зэнэкъо­къухэр, шIэныгъэ зэхахьэхэр, Iэнэ хъураехэр тыди щызэхащэх.
Джырэ мафэхэм анахьэу гуапэ хъу­рэр, адыгэ бзылъфыгъэ ныбжьыкIэхэр агукIэ ашIоигъоу, адыгэ шъуашэм чIыпIэ хэхыгъэ егъэгъотыжьыгъэным яшъып­къэу Iоф зэрэдашIэрэр ары. Мы илъэс 30 — 35-м къыкIоцI, уигъэгушIоу, адыгэ дышъэидэм ишIын зэтырагъэуцожьыгъ, ащкIэ пкъыгъо цIыкIу дахэхэр — Iалъмэкъжъыехэр, Iэлъынхэр, тхьакIумалъэ­хэр бэу ашIыхэ хъугъэ, адыгэ саер ыкIи цыер непэрэ IэпэIасэхэм ашIыгъэхэу къэзэрэщэхэрэм зыщалъэ. Ар дэгъу ыкIи дахэ. ЛъэхъаныкIэм, охътакIэм тиадыгэ культурэ зыфэдэр, а зэкIэмкIэ тимылъэ­пкъэгъухэм афыраIотыкIы ыкIи арагъэлъэгъу.
Ижъ-ижъыжьым къыщыублагъэу зэкIэ КавказымкIэ анахь шIыкIэшIо IэпкIэ- лъап­кIэхэу, ятеплъэ-шъуашэкIэ зэди­штэхэу ыкIи къахэщхэу, хэткIи щысэ хъухэу адыгэхэр щалъытагъ. Тиадыгэ шъолъыр зекIо къакIощтыгъэхэм ыкIи шIэныгъэлэжьхэм а зэкIэ кIэзыгъэнчъэу къатхыжьыгъ, адыгэхэм ялъэпкъ шъуашэ илъэгъупхъэгъэ ин яIофшIагъэхэм аща­кIагъэтхъыгъ.
Шъуашэм черкесхэм яшэн-хабзэ къы­реIотыкIы: хъулъфыгъэхэм — ялIыгъэ, бзылъфыгъэхэм — яшIыкIэшIогъэ нэ­хъой. Адыгэ цыем ыкIи саем цIыфым ипкъы­шIо- лышIуагъэ кIагъэтхъы, ищыгъэхэу, шъхьэлъытэжьхэу, Iушэу зэрэщытхэм лъэпкъ шъуашэр фэшIушIэ. Шъуашэр адыгэ бзылъфыгъэ Iапэхэм гъэчъыгъэу къачIэкIыщтыгъ. Ахэтыгъэх ахэм чэщ- зымафэкIэ саер зыдыщтыгъэхэр. Дышъэ­идэр зэкIэ бзылъфыгъэ шъуашэм щагъэ­федэщтыгъ: Iэшъхьэ бэлагъэхэм, бгъэгупэм ыкIи джэнакIэр зэфэдэкIэ ащкIэ гъэдэхэгъагъ. Шъуашэм имызакъоу, дэкIо-бзэкIо IэпэIасэхэм уанэр, Iалъмэкъ­жъыехэр, сыхьатылъэхэр, бзылъфыгъэ паIор дышъэ ыкIи тыжьын IуданэкIэ агъэкIэракIэщтыгъэх.
Адыгэ бзылъфыгъэхэр зыфэмыIэпэIасэхэ щыIагъэп. Хъулъфыгъэ цыери Iэ нэсыгъэ умышIэнэу дыгъагъэ, ащ ыгупэ хьазырылъэ кIэджыбэжъыехэр, пщынэкум фэдэу, тедэгъагъэх. Цыер шъо бгырыпхэу тыжьын чыIушхохэр зытесымкIэ гъэдэхэгъагъ. Адыгэ хъулъфыгъэ хъурышъо паIом а зэкIэ зэригъэ­кIужьыти, зыщыгъым ынэгуи, игъэпсыкIэ-шIыкIи къыригъэкъужьыщтыгъ.
АР-м и Лъэпкъ музей ихъарзынэщ иэтнографие анахь къэзгъэбаирэм адыгэ шъуашэр ащыщ. Музеим иколлектив хэтхэм ар дэгъоу агъэунэфыгъэу, игъо­рыгъоу адыгэ шъуашэмкIэ къэгъэлъэ­гъон инхэр зэхащэх.
Шъуашэм итеплъэ мэхьанэшхо иI хэтрэ цIыф лъэпкъкIи, ар дэгъу дэдэу къагурэIо художник-модельерэу тиIэхэм. Ахэм ащыщ IэпэIэсэ дэдэу, Адыгеим, Кавказым ямызакъоу, Урысыеми, IэкIыб къэралыгъохэу тилъэпкъэгъухэр зыщыпсэухэрэми ащызэлъашIэрэ СтIашъу Юрэ. Адыгэ шъуашэм имэфэкI Юрэ къызыхъугъэ мафэм тефэ, арышъ, нахьыжъ лъапIэм гъэшIэ тынчырэ псауныгъэрэкIэ тыфэлъаIо.
Мамырыкъо Нуриет.