Къуаджэу Джэджэхьаблэ культурэм и Унэу дэтыр республикэмкIэ анахь инхэм ащыщ. Непэ ар адырэ пстэуми къахэзыгъэщырэр ишъэджэшъэгъэ къодыеп. Илъэс 45-кIэ узэкIэIэбэжьмэ Адыгэ автоном хэкум апэрэ Сурэт къэгъэлъэгъуапIэу иIэ хъугъагъэр ащ къыщызэIуахыгъагъ.

1980-рэ илъэсым, В.И. Лениныр къы­зыхъугъэр илъэси 110-рэ зэрэхъурэм ихэгъэунэфыкIын къыдыхэлъытагъэу, Джэджэхьэблэ колхозэу «Октябрэм» илэжьакIохэм Урысыем исурэтышIхэм IофшIэгъи 140-рэ шIухьафтынэу къафашIыгъагъ. Пчъагъэм щыщэу 50-р живописым, 70-р графикэм арылъыгъэх, 20-р — скульптур. Джащ фэдиз илъэсипшI пчъагъэм къоджэдэсхэм, культурэм и Унэ иIофышIэхэм сурэтхэр къаухъумэх, агъэлъапIэх. Псэуалъэм икъатитIумэ ахэр апылъагъэх, скульптурэхэри щызэбгырыгъэуцукIыгъэх. Советскэ Союзым илэжьакIохэр, унагъохэр, чIыопсыр, цIыф хэхыгъэхэр ахэм къагъэлъагъох. А лъэ­хъаным икъоджэдэс цIэрыIохэр, колхозым илэжьэкIо пэрытхэр зэрытхэри ахэтых.

Культурнэ псэуалъэм ипчъэхэр 1974-рэ илъэсым къызэIуихыгъэх. 1969-м къыщегъэжьагъэу илъэситфрэ ишIын кIуагъэ. Ащ дэжьым колхоз миллионерыщтыгъэу «Октябрэм» ежь имылъкукIэ унэр ыгъэуцугъагъ. Апэрэ пащэу иIа­гъэр Джанхъот Нурбый.
— Мыр загъэуцум, чылэм цIыфыбэ дэсыгъ, колхозышхо лажьэщтыгъ. Фильм­хэр къагъэлъагъохэ зыхъукIэ тIысыпIэхэр афимыкъоу пхъэнтIэкIухэр агъэуцущтыгъэх, зэрэчIафэу чIэсыщтыгъэх. ЧIыпIэ 430-рэ иIагъ, непэ 260-рэ, – еIо культурэм и Унэ непэ ипащэу Тыгъужъ Руслъан.
Культурэм и Унэ игъэкIотыгъэ гъэцэкIэжьынхэр зырамышIылIагъэхэр бэшIагъэ, ащкIэ непэрэ программэхэми ахэфагъэгоп, ары нахь мышIэми, псэуа­лъэр къабзэу, гохьэу зэIухыгъ. УзычIахьэкIэ, блэкIыгъэ лIэшIэгъум ухэфагъэм фэд. Советскэ лъэхъаным инэшанэ мозаикэр, пхъэ джэхашъохэр, псэуалъэр загъэуцум ашIыгъэгъэ мыжъо дэкIоепIэшхор, мыжъо жъгъэйкIэ гъэпкIэгъэ сурэтхэр — пстэури непэрэ шапхъэхэп, ау фэбагъэ горэ ахэлъ. А пстэур къызэраухъумэрэм, непэрэ мафэм диштэу зэрэлажьэхэрэм, культурэм и Унэ Iутхэм Iофэу ашIэрэм мэхьанэшхоу ратырэм ишыхьат.
Культурэм ипсэуалъэ непэ Джэджэхьаблэ имызакъоу, гъунэгъу псэупIэхэмкIи угъоипIэ гупч. Тэуйхьаблэрэ къутырэу Городскоимрэ адэсхэри мыщ къэкIох. ЕджэпIэ ужым кIэлэцIыкIухэр кружокхэм ахэлажьэх. КъэшъонымкIэ, орэд къэIонымкIэ, зыкъэшIынымкIэ ыкIи нэмыкIыбэхэмкIэ сэнаущыгъэу ахэлъыр къызэIуа­хынымкIэ ыкIи зырагъэужьынымкIэ амалышIу агъоты. Джэджэхьаблэ щып­хъоу Тэуйхьаблэ щынысэу Бэрзэдж Светэ культурэм и Унэ ихудожественнэ пащ, орэд къэIоным кIэлэцIыкIухэр фегъасэх. ИлэжьэпIэ шъхьаIэ ыуж, илъэс 28-рэ хъугъэу ублэпIэ классхэм якIэлэегъадж, мыщ IофшIэныр щылъегъэкIуа­тэ.

— ТиеджапIэ чIэсхэр зэкIэ къытфэкIох, нэбгырэ 70-рэ фэдиз. Ахэр кружокхэм ахэлажьэх, ашIогъэшIэгъон, фэщагъэх. Къашъохэрэм, орэд къэзыIохэрэм апае адыгэ шъуашэхэри зэдгъэгъотыгъэх, концертхэм тахэлажьэ. Культурэм иунэхэр чылагъохэм ящыкIэгъэ дэд. Зы уахътэ горэм къытэкIуа­лIэрэр макIэ хъугъагъэ, ау аужырэ илъэсхэм зэхъокIыныгъэшIухэр тиIэх, ащ тегъэгушIо. Нахьыжъэу дэсхэри зэхэтщэрэ Iофтхьабзэхэм ахэлажьэх, — еIо Светэ.
Виктор Васиным гитарэ къеуакIэр кIэлэцIыкIухэм арегъашIэ. Иунагъо ­игъусэу илъэс 15 хъугъэу Тэуйхьаблэ щэпсэу.
— Сисабыйхэр мыщ къыщыхъугъэх, адыгабзэри аIулъ. Ущыпсэунри, ущылэжьэнри сыгу рехьы, — еIо ащ.
Лъэпкъ культурэр, адыгэм итарихъ сабыйхэм зыщарагъашIэхэрэм ащыщ культурэм и Унэ щыгъэпсыгъэ музеир. Ащ ишIын зигукъэкIыр Бэрзэдж Свет. Пкъыгъоу чIэтхэр зэкIэ ежь зэригъэуIугъэх. Ахэр нахьыбэрэмкIэ унэгъо хъыз­мэтым щагъэфедэрэх, Iэпэщысэх, ­лъэпкъ шъуашэх. Пэсэрэ адыгэм инэпэеплъ пкъыгъоу тэуйхьэблэ чIыгум «къызхи­дзыхэрэри» ахэм ахэтых.
— Унагъохэм, нэжъ-Iужъхэм гущыIэгъу сафэхъузэ, пкъыгъоу яIэхэр къа­Iысхызэ музеир згъэпсыгъэ. Непи игъэбаин сыдэлажьэ. Зы гъэшIэгъон горэ сапэ къызифэрэм мыщ къэсэхьы, — еIо ащ.
Джэджэхьаблэхэр анахьэу зэрыгушхохэрэр ячылэ ыцIэ дахэкIэ рязыгъаIоу къыдэкIыгъэ цIыф цIэрыIохэр ары: Нэхэе Аслъан, Уджыхъу Мариет, Дэрбэ Тимур, ЛIыбзыу Аслъан, Беданэкъо Замир ыкIи нэмыкIхэр. Пстэуми ясурэтхэр унэ чIэхьапIэм пылъагъэх, ау а зэкIэми атекIэу Нэхэе Аслъан имузей шъхьаф культурэм и Унэ щыгъэпсыгъ. ИщыIэныгъэ, итворческэ гъогу къизыгъэлъэгъукIырэ пкъыгъохэр, сурэтхэр ащ щызэгъэуIугъэх.
— Нэхэе Аслъан культурэм и Унэ ыцIэ ыхьырэ къодыеп, ишIогъэшхо къы­тегъэкIы. Музыкальнэ Iэмэ-псымэу тищыкIагъэхэр тегъэгъотых, — къыздэ­гуащэ Бэрзэдж Светэ. — ТикIэлэцIыкIухэмкIэ ар щысэтехыпI. Хэта зышIэрэр, тиныбжьыкIэхэм ащ фэдэ мэкъэмэус цIэрыIо къахэкIынкIи хъун.
Къуаджэм икультурнэ гупчэ зишIуагъэ къезыгъэкIыхэрэм ащыщ чылэм щыщ кIалэу Мыгу Алый. Псэуалъэм къыпыщылъ чIыналъэм иунэе мылъкукIэ чъыг­хэр щигъэтIысхьагъэх, ыIупэ мыжъокIэ ыгъэпкIагъ ыкIи чэу дэхэ цIыкIур Iуигъэ­уцуагъ.
— Лъэшэу тыфэраз ынаIэ къызэрэттетымкIэ, «тхьауегъэпсэушхо» етэIо, — къыхигъэщыгъ Светэ.
Анцокъо Ирин.