АР-м и Лъэпкъ музей къэгъэлъэгъоныкIэ къы­щызэIуахыгъ. Адыгеим ыкIи Пшызэ шъо­лъыр аужырэ илъэс заулэм ащырекIокIыгъэ тIэн IофшIэнхэм къащачIахыгъэ пкъыгъохэу, джырэ нэс ухъу­мэгъагъэхэр ащ щызэхэугъоягъэх. Ахэр ДжэгокIо-Дахъо гъэхъунэм, культурнэ кIэн чIыналъэу «Къалэу Горгиппия иижъырэ некрополь», Iуашъхьэу «Новый-1» зыфиIорэм, псэупIэу Ястребовско-Бережноим, «Чичерин-1-м», Iошъхьэ хьадэгъэтIылъыпIэу Приречный 1,2,3-м къащычIагъэщыгъэхэр ары.

КъэгъэлъэгъоныкIэр къызэIуихыгъ АР-м культурэмкIэ иминистрэу Аулъэ Юрэ.
— ПсэолъакIэхэм ягъэуцун кIо зыхъукIэ археологическэ кIэн баир чIэнагъэ мыхъуным къэралыгъом ынаIэ тырегъэты. Непэрэ Iофтхьабзэр ащ ищыс. Дэгъу ащ фэдэ археологическэ IофшIэнхэр зэрэ­рекIо­кIыхэрэр, ащ къычIагъэщыхэрэр къэдгъэлъэгъон­хэу амал зэрэщыIэр. НыбжьыкIэхэр нахьыбэу къэкIонхи, мы зэкIэри алъэгъун фаеу сэлъытэ, — къыIуагъ министрэм.
Лъэпкъ музеим ипащэу Джыгунэ Фатимэ къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, хъарзынэщыр гъэбаигъэныр пшъэрылъ шъхьаIэу джырэкIэ зыфагъэуцужьыхэрэм ащыщ. 2023-рэ илъэсым къыщегъэжьагъэу мы лъэныкъомкIэ музеим хэхъо дэгъу ышIыгъ. Непэрэ мафэм ехъулIэу кIэу пкъыгъо 6050-рэ къыхэхъуагъ. КъэгъэлъэгъоныкIэм хэлажьэхэрэр ащ иIахь цIыкIу ныIэп. ДжэгокIо гъэхъу­нэм щыкIогъэ тIэн IофшIэнхэм къащычIахыгъэхэр мы къэгъэлъэгъоным апэрэу хагъэлэжьагъэх.
— Пкъыгъо минищ фэдиз ащ къыщычIэтхыгъ. Ау мы Iофтхьабзэм хэхьагъэхэр анахь мэхьанэ зиIэхэр ары. КъэIогъэн фае, гъэхъунэм культурэ зэфэшъхьафхэр къыщыгъэлъэгъуагъэх. Зы чIыпIэм тызетIэкIэ Мыекъопэ культур, метрэ 15-кIэ пэIудзыгъэу нэмыкI. Азыфагу гъэ минрэ ныкъорэр илъ. Къэгъэлъэгъоным анахьэу къыхэбгъэщымэ хъущтыр пэIо шъхьапэм пылъ гъэдэхалъэр ары. Ар дышъэм, тыжьыным ахэшIы­кIыгъ, я 14-рэ лIэшIэгъу, зыгъэфедэщтыгъэр пщыхэкI. ГъэшIэгъон зышIырэр гъучIыр зэрэпIокIэ дэдэр ары. Ащ емылъытыгъэу къызэтенэн ылъэкIыгъ. Джащ фэдэу бгъэшIэгъощтхэм ащыщ я 56-рэ Iуашъхьэм хъулъфыгъэ паIор зыхэшIыкIыгъэ шэкIыр (данэр) къызэрэзэтенагъэр. Ащ фэдэ бэрэ тыIукIэрэп, — къыIотагъ ДжэгокIо гъэхъунэм щылэжьэрэ археологэу, КъокIы­пIэм щыпсэурэ лъэпкъхэм яискусствэкIэ Къэралыгъо музеим икъутамэу Адыгеим щыIэм иIофышIэу Кирилл Еременкэм.
Джащ фэдэу джэрзым ыкIи нэмыкI гъучI лъапIэхэм ахэшIыкIыгъэ художественнэ IэшIагъэхэр къэгъэлъэгъоным хэлажьэх.
Анцокъо Ирин.