Лъэс зекIоным пылъхэр СССР-м илъэхъан романтиккIэ алъытэщтыгъэх, арын фае студентхэмрэ IофышIэ ныбжьыкIэхэмрэ ащ лъэшэу зыкIыфэщэгъагъэхэр. Лъэс гъогууанэу N 30-р анахь зэлъашIэщтыгъэхэм ащыщыгъ, «КъохьэпIэ КавказымкIэ» зэреджэщтыгъэхэр. Ащ урыкIоным пае профсоюзым путевкэр къинкIэ къыIыпхынэу щытыгъ, ар гъотыгъоягъэ.

Гъогууанэр уплъэкIугъахэу, щынэгъончъэу гъэпсыгъагъэ нахь мышIэми, 1975-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ и 10-м къушъ­хьэу Гъозэрыплъэ дэжь зекIо купышхор ос-хъотым щыхэфэгъагъ. Инструкторхэр аужырэ такъикъхэм анэсэу зекIохэм алъыхъугъэх, ос чъыIэми, хъот­ми къагъэуцугъагъэхэп, ау тхьамыкIэгъо­шхом щаухъумэшъугъэхэп.
1936-рэ илъэсым поселкэу Каменномостскэм апэрэу зекIом и Унэ къыщызэIуахыгъ, ащ къыщежьэщтыгъ хы ШIуцIэм екIущтыгъэ гъогууанэр. Ащ тетэу Хьа­джэхъу апэрэ зекIохэри къыдахьэхэу аублагъ. Лъэс гъогууанэу N 30-р зэкIэмэ анахь инэу алъытэщтыгъ, зы зекIо уахътэм (бэдзэогъум къыщыублагъэу Iоны­гъом нэс) нэбгырэ мин фэдиз рыкIощтыгъ.
1975-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ купэу N 93-р турбазэу «Горная» зыфиIорэм щаугъоигъагъ, ащ хахьэщтыгъэхэр етIани купиплIэу зэтеутыжьыгъагъэх, ары пэпчъ нэбгырэ 20 хэтыгъ. ЗекIомэ яухьазырын пылъыгъэр инструктор IэпэIасэу Алексей Агеевыр ары. Ау ар поселкэу Табачнэм кIэлэегъаджэу щылажьэщтыгъэти, еджэгъу илъэсыр зэрэрагъэжьэжьыгъэм къыхэкIэу, иIофшIэпIэ чIыпIэ ыгъэзэжьыгъ, ежь ычIыпIэкIэ ыгъэсэгъэ инструкторхэу Алексей Сафоновымрэ Ольга Ковалевамрэ къыгъэнагъэх. Ахэр ары купыр лъэс гъогууанэм тезыщэнэу щытыгъэр.
Ом изытет зэрэзэхъокIыгъэм купэу N 93-м хахьэхэрэр ыгощыгъэх. Нэбгырэ 51-рэ зыхэхьэрэ купыр Iоныгъом и 7-м поселкэу Гъозэрыплъэ кIуагъэ, лъэс гъогууанэу N 30-м техьанхэм фэхьазырыгъэх. «Горнэм» къыщегъэжьагъэу «Кавказым» нэс ахэр автобусхэмкIэ ащагъэх, ащ ыуж Къэзэкъ къушъхьэм дэкIоягъэх, Iоныгъом и 9-м зекIохэр псыхъоу Шъхьэгуащэ исэмэгу нэпкъыкIэ зыгъэпсэфыпIэу «Теплякым» пчыхьэм ехъулIэу нэсыгъэх.
ЯтIонэрэ мафэм поселкэу Гъозэрыплъэ къыщыублагъэу къушъхьэу Гъозэрыплъэ нэс кIорэр «Теплякым» къыщежьэщтыгъ, метрэ 1800-рэ удэкIоенэу щытыгъ. Апэ купыр бгы зандэмкIэ альпийскэ шъолъы­рэу къушъхьэу Гъозэрыплъэ икъокIыпIэ дэжь щыIэм екIуалIэщтыгъ. Купыр тIоу агощи, инструктормэ ахэр зыгъэпсэфыпIэу «Фыщт» зыдэщыIэмкIэ ращэжьагъэх, километри 3 — 5 фэдиз акIугъэу, ахэр альпийскэ хъупIэм къихьагъэх, зэрыкIохэрэ лъэс гъогур къыхэщ-къыхэмыщышъоу щытыгъ. Ар хэзгъэкIокIэгъапэр ошIэ-дэмышIэу осэу къесыгъэр ары. Осым къыкIэлъыкIоу пщагъор къегъолъэхыгъ, жьыбгъэ чъыIэри къилъыгъ. Купыр къызэтеуцуагъ. Инструктормэ ашIэщтыр амышIэу егупшысэхэ зэхъум, зекIохэм янахьыбэм агу къэкIодыгъ. КIэлэ пытэ заулэмэ пэрытныгъэр ащ лъыпытэу аубы­тыгъ, лъэс гъогум текIынхэшъ, мэзым зыщагъэбылъмэ нахьышIоу алъытагъ. Арэущтэуи псэугъэх, купыр купыжъые пчъагъэу зэхаутыгъ. Анахь хэукъоныгъэ­шхоу ар хъугъэ. Къушъхьэм хэбзэ пытэ щыI: сыд фэдизэу ом зызэрихъокIыгъэми, купыр зэхэбгъэкIы хъущтэп.
КIуачIэ зиIэ кIэлакIэмэ нахь хъыбэйхэр ауж ихьагъэх. ТIэкIу-тIэкIузэ ахэми купыжъые шъхьаф-шъхьафэу загощы­жьыгъ, Къэ хъотэ куум пэмычыжьэу щызэбгырытэкъугъэ хъугъэх. Хъуатэм ыцIэ зекIохэр мыщ зэрэщыхэкIодагъэхэм епхыгъэп. Былымхэр чIыпIэм щызыгъэ­хъущтыгъэхэ Iахъомэ фаусыгъагъ. Ом зызэрихъокIэу, жьыбгъэ чъыIэр къилъэу, пщагъор къегъолъэхэу, къесэу е къещхэу зыхъукIэ, Гъозэрыплъэ къушъхьэм ибгышъхьэ зандэмэ къяфэхыхэти, былымхэр тIокIэ куум дафэщтыгъэх. Джары ащ Къэ хъуатэкIэ зыкIеджэгъагъэхэр. А гъогу­уанэм икъэбар Iахъохэр щыгъозагъэх, дэгъу дэдэу ар ашIэщтыгъ зекIоным изэхэщакIохэми, ау ащ пае къамыгъанэу цIыфхэр тыратIупщыхьагъэх.
Инструктормэ япшъэрылъхэр зэфагощыгъэх — Алексей Сафоновыр мэзымкIэ ехи, зэбгырыкIыгъэ купжъыехэр къыугъоижьынхэу ежьагъ, Ольга Ковалевам къэнэгъэ зекIохэу цыхьэ къыфэзышIыгъэхэр Iахъомэ языгъэпсэфыпIэ унэ цIыкIур зыдэщыIэмкIэ рищэжьагъэх.
Севастополь щыщ зекIоу Л. Косяковам нэужым ыгу къызэрэкIыжьыщтыгъэмкIэ, а купым хэтыгъэхэр зэджэжьыщтыгъэх, сыда пIомэ зэпхыгъэхэу кIошъущтыгъэхэп, псыхъожъыем, осэу зэпымыурэм, чъыIэм, ос-хъотым ыкIи еохыгъэ чIыпIэмэ агъэ­охъущтыгъэх. Ахэм рюкзакхэр чIадзыгъа­гъэх, ащ къыхэкIэу щыгъын фабэхэр зыщалъэнхэ амал яIэжьыгъэп, чъыIэр ахэтIысхьэщтыгъ.
Сафоновым нэбгырэ заулэ къыгъотыжьын ылъэкIыгъ, ахэр псыхъом зэпырищыгъэх, машIо ашIыгъ. Ащ ыуж инструкторыр пшъэшъэжъыеу кIодыгъэмэ алъыхъунэу ежьагъ, зекIомэ ащыщ зы нэбгырэ гъусэ фэхъунэу фэягъэп. Пшъэ­шъэжъыехэр къыгъотыжьхи, машIом къызырещалIэхэм, ар кIосэжьыгъэу къы­чIэкIыгъ. КIалэу машIом пэсыгъэмэ пхъэ пэзыдзэн зи къахэкIыгъэп.
МашIор кIосагъэ, хъулъфыгъэхэр зэгулIыгъэхэу, кIэзэзыхэу щысыгъэх. Сафоновыр кIуачIэкIэ ыкIи лъэIукIэ ахэр чIыпIэм ригъэкощыкIыгъэх, чъыг къутамэхэр къаугъоигъэх ыкIи икIэрыкIэу машIор къагъэблэжьыгъ. КIочIэшIу зиIэ хъулъфыгъэхэр ащ псынкIэу пэтIысхьагъэх, нахь хъыбэйхэр къыIуадзыгъэх. Рита Кирюшинам зигъэфэбэжьы шIо­игъоу машIом кIэрысхэм захэпшыхьэм, ащыщ хъулъфыгъэр лъэш дэдэу къеIункIыгъ, пшъэшъэжъыер охыпIэм ефэхынкIэ къэ­нэжьыгъагъэр мэкIагъэ. ЩыIэнхэу зэ­рэфэягъэхэр ары хъулъфыгъэмэ нэужым зызэраухыижьыщтыгъэр.
Ольга Ковалевам сыхьат заулэкIэ рищэжьэгъэ купыр Iахъомэ яунэ цIыкIу нигъэсыгъ. Ащ исыгъэх Iахъохэу В. Острицовыр ыкIи В. Крайний. ЗекIомэ къащышIыгъэм щыгъуазэхэ зэхъухэм, ахэр лъыхъуакIо Ольгэ дежьагъэх. Осым къытырэ радиацием къыхэкIэу а мафэм Ольга Ковалевар нэшъу шъыпкъэ хъугъэ. ГухэкIми, къушъхьэмэ бэрэ ащ фэдэ ащэхъу. Нэгъунджэ шIуцIэхэр зыкIэмылъхьэхэмэ, тыгъэнэбзыйхэу осым къыпэджэгужьырэмэ нэм исетчаткэ агъэсты, пIэлъэ гъэнэфагъэкIэ цIыфым зи ымы­лъэгъоу мэхъу.
В. Крайнем зы куп къыугъоижьыгъ, Острицовыр мэзым хэхьагъ. Апэ ащ зы пшъэшъэжъыерэ кIалэрэ къыгъотыжьыгъэх, ахэр чъыг чIэгъым чIигъэтIысхьагъэх, адрэхэр къегъотыжьыфэхэ IумыкIынхэу къафигъэпыти, Острицовым нэбгырэ 22-рэ къыугъоижьын ылъэкIыгъ, ахэр Iахъо унэм нигъэсышъугъэх. Зы бзылъфыгъэу мыкIожьышъущтыгъэр ежь ыхьыгъ. Хъулъфыгъэу зызыгъэфэбэжьыгъахэмэ Острицовыр ялъэIугъ чъыгым дэжь къыгъэнэгъэ пшъэшъэжъыемрэ кIалэмрэ алъыкIонхэу. КIалэхэр унэм къикIыгъэх, ау чыжьэу IумыкIыхэу къагъэзэжьыгъ, чъыг чIэгъым зи чIэмысыжьэу ары зыIофтагъэмэ араIожьыгъэр.
Ахэр зылъымыкIогъэхэ пшъэшъэжъыеу Светлана Вертикуш мэфищырэ чъыг чIэгъым чIэсыгъ, ар ежэщтыгъ Михаил Осипенкэу рюкзакым лъыхъунэу ежьэгъагъэм. Чъыг къутамэхэмрэ уцымрэ чэл ащ ахишIыкIыгъ, джащ тетэу ос-хъо­тым зыщиухъумагъ. Iоныгъом и 13-м IэпыIэгъоу къэбыбыгъэ вертолетыр зелъэгъур ары ныIэп чIыпIэм Светланэ зикощыкIыгъэр.
ТикъэгъэнэжьэкIо отряд къушъхьэтхыр зэрэпсаоу ыуплъэкIущтыгъ. Ахэм ащыщ горэ мыжъоу къетэкъохыгъэмкIэ рекIокIызэ хъотэ куум ерагъэу пшырэ цIыф дилъэгъуагъ. ТызечъалIэм, тлъэгъугъэр гукIодыгъуагъ: амал зимыIэжь бзылъфыгъэр макъэ къымыгъэIоу гъыщтыгъ. Ар псынкIэу лагерым нэдгъэсыгъ, ащ къыщытиIожьыгъ Михаил Осипенкэр зэригъусагъэр, ар рюкзакым лъыхъунэу IукIи, къызэримыгъэзэжьыгъэр.
КъыкIэлъыкIорэ мафэм къэгъэнэжьэкIо къулыкъум ипащэу Сергей Киселевым унашъо къысфишIыгъ Къэ хъуатэм джыри тыщылъыхъонэу. Ащ нэбгыритIум яхьадэхэр къыхэдгъотэжьыгъэх, джыри зы нэбгырэ дгъотыжьыщтыгъэп, ау метрэ тIокIитIу зикуогъэ псыкъефэхыпIэм тигъэ­охъущтыгъ.
РациемкIэ Киселевым сыдэгущыIагъ, псыкъефэхым ычIэгъкIэ тIуакIэм техынэу Iизын къыIысхыгъ. КIапсэхэр етыдзыхыхи, техынэу едгъэжьагъ. Ызыныкъо фэ­диз къэнагъэу зэтеогъэ осым ыбгъукIэ свитер плъыжь зыщыгъ цIыфыр щылъэу тлъэгъугъэ. Я 93-рэ купым щыщэу хэкIодагъэхэмкIэ ар аужырыгъ, Михаил Осипенкэр арэу къычIэкIыгъ.
ЗэкIэмэ анахь зекIуабэр Iоныгъом и 10-м, чэщым хэкIодагъэх.
КъыкIэлъыкIорэ мафэм, Iоныгъом и 11-м купэу N 93-м ыуж итыгъэ купэу N 94-р къыкIэхьажьыгъагъ, ау зэпырыкIыпIэм осыбэ зэрэтелъыр зашIэм, ахэр зэкIэкIожьыгъэх ыкIи гъэпсэфыпIэ унэ цIыкIоу «Теплякым» екIужьыгъэх. Инструкторхэми, купым хэтхэми осым хэ­щтыхьэгъэ зекIохэр алъэгъугъэх, цIыфхэм зэралъыхъухэрэри ашIэщтыгъ, ау зы нэбгырэ турбазэм макъэ къыригъэIугъэп. Ковалевамрэ Сафоновымрэ я 94-рэ купым иинструкторэу Галина Кузминкинар гъусэу къадэуцугъагъ, Iахъом кIы­гъоуи чэщым зекIохэм ар алъыхъугъ, нэбгырэ заули къыгъотыжьыгъ.
КъэгъэнэжьакIомэ Iоныгъом и 13-м апэ къагъотыжьышъугъэр Светлана Вертикуш ары. Ащ ыуж Михаил Осипенкэр, ар рюкзакым лъыхъузэ Къэ хъуатэм дэфагъ, я 9-рэ мафэр ары ныIэп къызагъотыжьыгъэр. МашIом пэмычыжьэу чъыIэм хэлIыхьагъэхэу джыри нэбгыриплI къагъотыжьыгъ. Загъэфэбэжьыным пае ахэр рюкзакмэ атегъолъхьэгъагъэх ыкIи пленкэр зытырахъогъагъ. ЗекIоу Семен Дужайскэр Iошъхьэ тIуакIэм дэфагъ, ащ дэфызагъэу дэлъыгъ, ау инасыпкIэ зи къыщышIыгъэп. Нэужым зекIоу Николай Загорянскэм хьыкумым къызэрэщиIуагъэмкIэ, Семен гущыIэ ритыгъагъ къыгъэзэжьынышъ, ар тIуакIэм къыдилъэшъужьынэу, ау етIанэ егупшысагъ кIалэр хэкIодэгъахэу ыкIи кIэлъыкIожьыгъэп.
Зэфэхьысыжьхэр пшIыхэмэ: мэфитIум, Iоныгъом и 10-м ыкIи и 11-м нэбгырэ 21-рэ хэкIодагъ. Ахэр осым хэщтыхьагъэх. Мысэмэ уалъыхъуныр къины, сыда пIомэ анахь лажьэ зиIэр къэшIэгъуай. Турбазэу «Кавказым» ипащэмэ ом изытет къызэрэзэIахьэрэмкIэ къэбарыр къа­лъагъэIэсыгъагъэп, джары гъогууанэм рыкIонхэу Iизын зыкIатыгъэр. IэпэIэсэныгъэ зиIэ зекIохэм ыкIи альпинистхэм зэралъытэрэмкIэ, зыкIыныгъэ зекIохэм къахэфэгъагъэмэ, зэдеIэжьыгъагъэхэмэ ыкIи инструктормэ ядэIугъагъэхэмэ, ащ фэдэ тхьамыкIагъор къащышIыщтыгъэп.
Сэ сшъхьэкIэ къыхэзгъэхъожьынэу сыфай: гъогууанэм изэхэщакIомэ ямысагъэ атепхыжьынэу щытэп, ахэр ары гъогу къызэрыкIор нахь хьылъэмкIэ, мыщынэгъончъэмкIэ зэблэзыхъугъагъэ­хэр.
Иван Бормотов.
Редакциер. Бормотов Иван Василий ыкъом 1975-рэ илъэсым иIоныгъо мазэ инструкторэу Iоф ышIэщтыгъ. Iоныгъом и 10-м ари гъогууанэм зекIохэр рищэхэзэ ос-хъотым хэфэгъагъ, ау зэкIэ зекIохэр псаоу гъэпсэфыпIэ унэм нигъэсыгъэх. Ащ ыуж турбазэу «Лэгъо-Накъэ» къэкIожьи, къэгъэнэжьэкIо отрядым ипащэу я 30-рэ гъогууанэм чъыIэм щыхэщтыхьэгъэ зекIомэ щалъыхъугъ.