АР-м инароднэ сурэтышIэу ГъукIэ Замудин лъэпкъ культурэм изы пкъыгъо хьалэмэтэу пIуаблэм ихьакIэщ-музей иунэ къыщызэIуихыгъ. ПIуаблэм тарихъэу пылъыр, ащ ишIыкIэ, зэрагъэфедэрэр IэпэIасэм «Адыгэ макъэм» къыфиIотагъ.

— ПIуаблэм ишIын сыдэущтэу укъыфэкIонэу хъугъа, сыдэущтэу ащ ишIын къыпIэкIэ­хьагъ?
— ЦIыфыр щэIэфэ шIэныгъэ зэфэшъхьафыбэ егъоты. Лъэпкъым тарихъ гъо­гоу къыкIугъэр, ишэн-хабзэхэр, иIэшIагъэхэр сыдигъуи сшIогъэшIэгъоныгъ. 1980 — 1985-рэ илъэсхэм Адыгеимрэ Къэ­бэртаерэ ячылэхэр къэскIухьэзэ нахьыжъхэм пIуаблэм икъэбар къязгъэIотэжьыгъ. Ахэм къахэсшыпыкIыгъэ гущыIэхэу пIуаб­лэм къешIэкIыгъэхэр хэтхэу гущыIалъэ зэхэзгъэуцуагъ, тхылъэу «Адыгэ пIуаблэхэр» къыдэзгъэкIыгъ. Ащ осэшхо зиIэ тхыгъэхэр дэхьагъэх. Тхы­лъымкIэ пшъэрылъ шъхьаIэу сиIагъэр пIоблэ зэмылIэужыгъоу адыгэхэм яIагъэ­хэм ясурэтхэр ухъумэгъэнхэр, адыгэ IэшIэгъэ хьалэмэтым джырэ ныбжьыкIэхэр къы­фэгъэущыгъэнхэр ары. Мы тхылъыр илъэсыбэрэ сыздэлэжьэгъэ ушэтыным изэфэхьысыжь хъугъэ. Лъэпкъ культурэр зышIогъэшIэгъонхэм ар къашъхьапэнэу сыщэгугъы.
— Адыгэ пIуаблэр лъэпкъ тарихъым щыщ. Тхылъым сыд фэдэ IэшIагъэха дэхьа­гъэхэр?
— Лъэпкъ культурэм изы пкъыгъо хьалэмэтэу пIуаблэм ехьылIэгъэ къэбархэмрэ сурэтхэмрэ тхылъым щызэхэугъоягъэх. Искусствэм илъэгапIэ нэсэу пIуаблэхэр зэрэшIыгъэнхэ фаер ащ къы­щысIотагъ. Пэсэрэ пIуаблэхэм ащыщэу къэнэжьыгъэхэр, хъарзынэщхэм ачIэлъхэр зы купышхоу зэзгъэуIужьы­гъэх ыкIи ушэтын куухэр ясшIылIагъ. Дунаим щыцIэрыIо шIэныгъэлэжьхэм ястатьяхэр тхылъым къыдэхьагъэх. Ахэм сэ сиушэтынхэр къакIэлъэкIох. ПIуаблэм итарихъ, ишIыкIэ, зэрагъэфедэрэр, тхыпхъэ-кIыпхъэу зэрагъэкIэракIэрэр ащ къыщысIотагъ. ПIоблэ 600-м ехъу, иными цIыкIуми, къыхэзгъэщыгъ. Ахэм ахэт ямышIыкIэ гъэпсыкIэ зиIэ пIоблитIу уарзэм хэшIыкIыгъэхэу, алырэгъум фэдэхэу. Я XIX-рэ лIэшIэгъум къыщыублагъэу джырэ уахътэм нэс ашIыгъэхэу Адыгэ Респуб­ликэм и Лъэпкъ музей чIэлъ пIоблэ 85-рэ, Урысыем имузей зэфэшъхьафхэм — 244-рэ, гуманитар ушэтынхэмкIэ Къэ­бэртэе-Бэлъкъар институтым, унагъохэм арылъхэу 88-рэ ыкIи джырэ пIоблашIэхэм яIэшIэгъи 132-рэ ушэтыным хэзгъэлэжьагъэх.

Адыгэ Лъэпкъ музеир загъэпсыгъэр илъэси 100 зэрэхъурэм епхыгъэ Iоф­тхьабзэхэм къадыхэлъытагъэу бжыхьэм тхылъым лъэтегъэуцо иIэщт.
— Сыда пIуаблэм ишIын къызщежьэрэр?
— АпэрэмкIэ, пIуаблэм ишIын уфэен фае. ЯтIонэрэмкIэ, орыжъым укIонышъ, IутIэныр къэпхын, бгъэкъэбзэн, птхъын, зэхэбдзын, бгъэгъун фае. IутIэныр мазэрэ тыгъэм хэлъэу мэгъу ыкIи хьазыр мэхъу.
— Адыгэ пIуаблэхэм яинагъэ, ятеплъэ шэпхъэ гъэнэфагъэ горэ яIа? Сыда ахэр зэрэзэтекIхэрэр?
— Адыгэ пIуаблэхэм яинагъэ, ятеплъэ, зэрагъэфедэрэм, шъоу яIэм, зыхэшIыкIыгъэхэм, тхыпхъэхэр зэрахэгъэщэгъэ шIыкIэм ялъытыгъэу купиплIэу гощыгъэх: цыр агъапцIэ зыхъукIэ агъэфедэрэ пIуаб­лэр — ащ ший раIо, пIоблэ шъозэикI инхэр, пIоблэжъыехэр, зэмышъогъу орзэ пIоблэ алырэгъухэр. Ау сыдми пIоб­лэпсымрэ IутIэнымрэ зэблыгъэ къодыеу пIуаблэр щытэп. Мыр адыгэ алырэгъоу лъэпкъым идышъэ кIэнэу щыт. Ар джэхашъом лъэгукIадзэу тырадзэщтыгъ, дэпкъым палъэщтыгъ, нэмазлыкъэу ашIыщтыгъ.
— Анахь пIоблэ нахьыжъэу мы унэм къыщыгъэлъэгъуагъэр сыд фэда? IэшIагъэ пэпчъ къэбар гъэнэ­фагъэ иIа?
— ХьакIэщ-музеим къыщыгъэлъэгъогъэ пIуаблэхэм анахьыжъым илъэс 200 ыныбжь. Анахь ныбжьыкIэу илъэс 25-рэ зыныбжьыр сэ сиIэшIагъэу щыт. ПIуаблэ пэпчъ зышIыгъэм, уахътэу, чIыпIэу зыщишIыгъэм, зыхишIыкIыгъэм, шIыкIэу иIэм, чIыпIэу зыщаухъумэрэм якъэбархэр апытхагъэх.
— ПIуаблэхэм яшIыкIэ непэ къэIэтыжьыгъэным Iофышхо дэошIэ.
— Мы лъэпкъ IэшIагъэр къэIэтыжьыгъэныр Iофыгъошхоу щыт. ПIуаблэр зыблэщт ныбжьыкIэхэр гъэсэгъэнхэ фае. Адыгэ Республикэм культурэмкIэ и Министерствэрэ лъэпкъ культурэм и Гупчэрэ пIоблэшIынымкIэ IэпэIасэхэр гъэхьазырыгъэнхэмкIэ унашъоу зэдаштагъэм ипроектышхо 2023-рэ илъэсым сыхэлэжьагъ. СихьакIэщ-музей Адыгеим культурэм иунэу итхэм ащылажьэ­хэрэр къедгъэблагъэхи, пIоблэшIыным пылъ Iофыгъохэр, итарихъ гъогу къафэтIотагъ. Нэужым Мыекъуапэ пэмычы­жьэу щыт псыуцугъэм десэхэр щылъыд­гъэкIотагъэх. ПIуаблэр зыхашIыкIыщт IутIэным икъэугъоин къыщыублагъэу ащ иблэжьын нэсыжьэу IэпэIасэхэр фэзгъэсагъэх.
— Я XIX — XX-рэ лIэшIэгъухэм пэсэрэ пIоблэшIхэм яIэшIа­гъэхэмрэ джырэ лъэхъаным ашIыгъэхэмрэ сыда зэрэзэтекIыхэрэр?
— ЯмышIыкIэ гъэпсыкIэ зиIэ пIуаблэхэр уарзэм хашIыкIыщтыгъэх. Джы — IутIэн къодыем.
— ХьакIэщ-музеим къэгъэ­лъэгъонхэр щыреогъэкIокIыха?
— ШIэныгъэкIуапIэ хъурэ зэIукIэгъу­хэм сафэхьазыр. Адыгеим щыпсэухэрэр, Урысыем ыкIи IэкIыбым къарыкIыгъэ зекIохэр къызэрэтфакIохэрэм лъэшэу тегъэгушIо. Адыгэ пIуаблэр лъэпкъ кIэн баеу зэрэщытыр тырыгушхозэ ятэгъэ­лъэгъу, ишIыкIэ ятэгъашIэ. Мы гъэмафэм Тайвань къикIыгъэ зекIор хьакIэщ-музеим къытфеблэгъагъ. Адыгэ лъэпкъым кIэн баеу иIэр ыгъэшIэгъуагъ.
Лъэпкъэу тызщыщым уасэ фэтшIынымкIэ, тыбзэ, тихабзэхэм ягугъу тшIынымкIэ, ныбжьыкIэхэм зэхядгъэхынымкIэ, лъэпкъ IэпэщысэшIыным фэдгъэсэнхэмкIэ Iофышхо тшIэн фае. Лъэпкъ культурэр зышIогъэшIэгъон пстэури хьакIэщ-музеим къесэгъэблагъэх, типчъэхэр зэIухыгъэх.
Лъэпшъыкъо Фатим.