Урысейм и ЛIыхъужь КЪАРДЭН Уэхьид Мусэ и къуэр 1924 гъэм ПсэукIэ-Дахэ къуажэм къыщыхъуащ. ЩIэныгъэм хуэнэгуей, нэхъуеиншэу зыхуэзыший щIалэ цIыкIум и пабгъэныгъэр пщIэншэ хъуа­къым. ЕхъулIэныгъэкIэ къуажэ еджапIэр къиухри, Черкесск къалэм дэт педагогическэ училищэм щIыхьащ. Ари къиухыу къыщалъхуа и жылэжь къэзыгъэзэжа Уэхьид хуэдэ щауэ къуданрэ зэкIужрэ къуа­жэм щыгъуэтыгъуейт.

Хэку зауэшхуэр къыщежьам и ныбжьыр илъэс 18-м зэрынэхьэса къудейт, зауэм дашын ядэтэкъыми, езыр щIэлъэ­Iури кIуащ. Къигъэзэжакъым щIалэм. Иджыри зауэр имыухауэ ди лъэпкъэгъу щIалэм къыхуагъэфэщауэ щытат Совет Союзым и ЛIыхъужьыцIэр. Ауэ 1987 гъэм нэгъунэ ЛIыхъужьым и щIыхьыр щIэзыгъэбыдэ дэфтэр гуэри, нагъыщи дунейм къытехьауэ щыIэтэкъым. Апхуэдэ ныкъусаныгъэр гъэзэкIуэжын зэрыхуейр хьэкът. ИкIи абы и гупсысэм имыгъэжей цIыхухэм, зауэмрэ гуащIэдэкIымрэ и ветеранхэм я къыхэлъхьэныгъэкIэ, КъЧР-м и Прави­тельствэм и тхьэмадэу лэ­жьа Уэз Анатолий, республикэм лъэпкъ IуэхухэмкIэ, цIыхубэ коммуникацэхэмрэ печатымрэкIэ и министру тета Жэгуэтэн Эдуард, хыхьэхэкIым пылъ Дер Станислав сымэ я дэIэпыкъуныгъэкIэ, я уна­фэкIэ Подольск къалэм дэт зауэ архивы­шхуэм яунэтI усакIуэ, тхакIуэ Шорэ Ахьмэд.
1944 гъэм, Беларусь къалэ Молодечно деж Уэхьид къигъэуауэ щытащ фашист танк 18, гъэру нэмыци 2 къищтащ. Апхуэ­дэ лIыхъужыгъэм къыпэкIуащ «Вагъуэ Плъыжь» орденыр. Архив дэфтэрхэм щыщщ майор Павлов и тхыгъэри. Абы зэритхымкIэ, Польшэм и щIым, Августов къалэм хуэкIуэ гъуэгум деж, зэхэуэ гуащIэхэр щекIуэкIащ. Бийм и ебгъэрыкIуэныгъэхэр зэрызэпагъэуам, ди зауэлIхэм хэщIыныгъэ мащIэ мыхъумэ зэрамыгъуэтам, апщыгъуэми техникэкIи цIыхукIи нэмыцэдзэм хэщIыныгъэшхуэ зэригъуэтам пулеметчик Къардэн Уэхьид и фIыщIэшхуэ хэлът.
1944 гъэм бадзэуэгъуэм и 16-м Пышки жылагъуэм пэмыжыжьэу зэхэуэ хьэ­лъэ дыдэхэм здыхэтым къызэтригъэувыIащ нэмыцэ ебгъэрыкIуэныгъыплI, абы и фIыщIэкIи, эскадроным лъэкIыныгъэ иритащ ерыщу къыпэщIэт бийр зэхикъу­тэу, ипэкIэ кIуэтэну.
Августов щIыналъэм екIуалIэу, эскадроныр щIыпIэщIэхэм Iэпхъуэу, 1944 гъэм бадзэуэгъуэм и 23-м Къардэным къызэпиудащ фашистхэм я ебгъэрыкIуэныгъих, а зэхэуэхэм дежи абы бийм хэщIыныгъэу ирихащ сэлэт, офицер 70. Ныбжьэгъу Къардэным бийр метри 100 зригъэ­кIуалIэти, итIанэ шэ фIыцIэр ятригъэлъа­лъэт.
Хэнейрэ нэмыцэхэр пылъащ Къардэным и пулеметым зрагъэущэхуну, ауэ пулеметчик хъыжьэм къатригъэлъалъэ шэгыным пэмылъэщу икIуэтыжын къахудэхуэт.
Шэхэр щиухым, Къардэным пулеметым и IункIыбзэр къыфIихащ, ар нэмыцэхэм яIэримыгъэхьэн папщIэ. Апщыгъуэми, мащIэу зыкъыщиIэтым, ажалышэ-биишэр зауэлIым къылъэщIыхьащ.
Эскадроным хэт и ныбжьэгъу зауэлIхэр къызэтемыувыIэу, фашистхэм я ижьырабгъумкIэ гъунэгъу зыхуащIащ, хэщIыныгъэ хьэлъэхэр ирагъэгъуэтурэ, ирагъэ­кIуэтащ… Къардэн Уэхьид хуэфащэщ Совет Союзым и ЛIыхъужьыцIэр».
Ауэ, зэрыжытIащи, апщыгъуэм а щIыхьыцIэр адыгэ щIалэм къылъысауэ щытакъым. Подольск архивым илъэс куэдкIэ щахъума дэфтэрхэр Къэрэшей Черкес Республикэм къашэжа нэужь, республикэм и Iэтащхьэу тета Хубиев Владимир, Уэз Анатолий, Жэгуэтэн Эдуард сымэ лъэIукIэ зыхуагъэзащ УФ-м и Президенту щыта Ельцин Борис икIи куэд мыщIэу пэжыгъэр зэфIагъэувэжащ.
1998 гъэм, мэкъуауэгъуэм (июным) и 30-м Ельцин Борис и Iэпэ зыщIэлъ, зи №749-нэ Унафэм ипкъ иткIэрэ, Къардэн Уэхьид хуагъэфэщащ (дунейм ехыжа нэужь) Урысей Федерацэм и ЛIыхъужь цIэ лъапIэр.
Ноби къытхэтым хуэдэщ адыгэ щIалэ хахуэр, пулеметчик хъыжьэу зауэм хэта Уэхьид. Абы и цIэри, и лIыхъужьыгъэри щIэблэм ирагъэцIыху, и щапхъэм щIапIыкI. Езыр здыщеджа ПсэукIэ-Дахэ курыт еджапIэми, республикэм и къалэ, къуажэ зэхуэмыдэхэм я уэрамхэми гушхуэу зэрахьэ адыгэ лъэпкъым и ЛIыхъужьым и цIэр.
ЩОХЪУЖЬ Люсанэ.