Хэгъэгу зэошхом илъэхъан нэмыц техакIохэм ти Хэгъэгу ащызыухъумагъэхэм ащыщых Тэхъутэмыкъуае икIыгъэгъэ КIубэ зэшхэу Даут, Хьамед ыкIи Юсыф.

… Зэшищымэ анахьыкIэ Юсыф ­1923-рэ илъэсым къэхъугъ. Краснодар иавиационнэ еджапIэ къыухыгъэу заор къе­жьи ащ кIогъагъэ. 1943-рэ илъэсым ар я 15-рэ авиационнэ дивизием иштурмовой полк хэтэу Брянскэ фронтым Iутыгъ, авиазвеном ипэщагъ.
Ошъогум зыдэбыбаекIэ, пхъашэу пыим еощтыгъ. МэшIокугъогу станциеу Карачев дэжькIэ идзэхэри, итехники щызэхигъэтэкъогъагъэх. Нэмыцым ипытапIэхэм, зызщигъэбылъхэрэм лIыблэнагъэ хэлъэу КIубэр яощтыгъ. Невля дэжькIэ псыхъо зэпырыкIыпIэм пыим идзэ­кIолIхэм къащыхэогъагъ. Гъогогъу 17-рэ ащ фэдэу зэрэзэхикъутагъэхэм, лIыхъу­жъ­ныгъэу зэрихьагъэм афэшI Жъогъо Плъыжьым иорден къыфагъэшъошэ­гъагъ.

1944-рэ илъэсым Германием ит дзэ псэуалъэхэм ащыщ еонэу летчикым унашъо къыфашIы. Командирыр игъусэу самолетитIумкIэ заIэтыгъ. Пшъэрылъэу яIагъэр агъэцэкIагъэу къэбыбыжьхэзэ, «мессерхэр» апэ къикIыгъэх. Нэмыц самолетитIур къыраутэхи, зэуапIэм къе­быбылIэжьыгъэх.
Мыщ дэжьым псыхъоу речъэкIырэм инэпкъитIу тидзэхэмрэ пыимрэ ащызэпэуцужьыгъагъэх. Нэмыц пулеметыр уцущтыгъэп. Ар къызэтыригъэуцонэу КIубэм унашъо къыфашIыгъ. Ипшъэрылъ ыгъэцэкIагъ, ау лъхъэнчащэу къебыбэхыгъэу хъуи, исамолет къагъэфы­къуагъ. Къефэхынэу зежьэм, экипажыр ащ къипкIынэу унашъо фишIыгъ, ежь изакъоу къинагъ.
Самолетыр мэзым къыхэфагъ. Летчикым зэхашIэ имыIэжьэу нэмыцмэ къырахыгъ. Ащ тетэу ыпсэ къагъэнагъ, ау гъэрэу аштагъ. Шъыпкъэ, мэфэ заулэ нахьыбэрэ аIыгъынэу хъугъэп.
Гъэрхэр мэшIокукIэ Германием ращэжьагъэх. Зы дзэкIолI закъу гъусэ къафашIыгъагъэр. Гъэрхэм ащыщ шъэ­жъые зыхигъэбылъыхьагъэу къычIэкIи, вагоным икIыпIэ хаупкIыгъ. Зырызэу ащкIэ къикIыгъэхэм Юсыфи къахэфагъ. ГухэкIми, мэшIокоу кIорэм тэрэзэу къи­пкIынэу зэкIэми ашIэщтыгъэп, ащыщхэр ыукIыгъэх. Юсыф зыпари фыкъуагъэ фэхъугъагъэп. Псаоу къэнэгъэ кIалэхэр къызэхиугъуаехи мэзым хэхьагъ. Партизан отрядым екIунхэу пхъащэ мэзым къыхэхьэгъэ лIыжъыр къадеIэгъагъ.
Юсыф штабым ипащэу агъэнафэ. А уахътэм специалистэу партизан отрядхэм ахэхьагъэхэр, япсауныгъэ ауплъэ­кIунышъ, ячастьхэм якIужьынхэу унашъо къэкIуагъ. Дзэ врачыр КIубэм къызеплъым, медицинэ IэпыIэгъу зэрищыкIагъэр къыриIуагъ, ау дзэкIолIым ыдагъэп.
— Джыдэдэм къапшIэрэп шъхьаем, укIэгъожьыщт, — къыриIуагъ врачым.
ЗэриIуагъэуи къычIэкIыгъ. КIубэм иIоф дэи къэхъуи, госпиталым чIэфагъ. Летчикым заор партизан отрядым хэтэу ыухынэу хъугъэ.
ИлъэсипшI пчъагъэ зытешIэ ужым Юсыф ыкъохэм ащыщ а гъогу дэдэм рыкIожьынэу хъугъэ. КIубэ Кимэ джыри дзэ къулыкъум мыкIозэ ДОСААФ-м иеджапIэ чIахьи парашютымкIэ къепкIэхынэу зыщигъэсэгъагъ.

1979-рэ илъэсым дзэ къулыкъум ащагъ. ПэшIорыгъэшъэу зызэриухьазырыгъэм ишIуагъэкIэ къулыкъур нахь псынкIэ къызщыфэхъущт чIыпIэм кIон амал иIагъ, етIани янэ Краснодар краим ивоенкомат зэрэщылажьэрэми ишIуа­гъэ къекIынэу щытыгъ. Ау Кимэ ащ фэдэ фэгъэкIотэн фэягъэп, десантыдзэм кIэлъэIуи заригъэщагъ.
А лъэхъаным Афганистан зэрэщымырэхьатым игугъу частэу зыхэтым щашIыщтыгъ. Кимэ Узбекистан икъалэу Фергана къулыкъу щызыхьыщтхэм ахэ­фагъ. Афганистан зэо-зэпэуцужьхэр къызыщежьэхэм полкэу зыхэтыр ащ икъалэу Баграма дэжь щыIэ дзэ базэм ащагъ.
1980-рэ илъэсым КIубэр зыхэт полкыр Панджшерскэ бгы тIуакIэу Хайратан икIэу Кабул кIорэ гъогушхоу мэхьэнэ ин зиIэр зыблэкIырэм дэжь душманхэм ащыпэуцужьынхэу адзыгъ. Мы гъогур ары советскэ дзэу Афганистан щыIэхэм ящыкIагъэр зэраIэкIагъахьэщтыгъэр. Моджахедхэр правительствэм идзэхэм мыщ ащытебанэщтыгъэх, СССР-м икIырэ дзэкIолIхэм, хьылъэзещэ автомашинэхэм къащяшэщтыгъэх.
ДзэкIолI ныбжьыкIэр мы чIыпIэм пыир щызэхэгъэтэкъогъэным хэлэжьагъ. Рэхьатныгъэ зэрымылъ къэралыгъоу зыщызаорэм фабэр градус 50-м щынэсыщтыгъ, щэнаутыр бэу къэзытIупщырэ псэ зыпытыбэ зыхэс къушъхьэхэм ахэкIыгъоягъ, моджахедхэр къызкъоукIыщт­хэр къэшIэгъоягъ. Арэу щытми, дзэ къулыкъум пшъэрылъэу къыгъэуцухэрэр зэрифэшъуашэм тетэу гъэцэкIэгъэнхэ фэягъ.
Зэпэуцужьхэм ащыщ горэм Кимэ душманым шъэжъыекIэ къыуIагъ. ЧыжьэкIэ щытэу къыдзыгъ нахь мышIэми, ыгу пэблагъэу къытыригъэфагъ. Кимэ апэрэ медицинэ IэпыIэгъур рагъэ­гъоти, Узбекистан госпиталым ащагъ. ИкIалэ къызэрауIагъэр янэ къызфаIопщым, зыдэщыIэм быбыгъэ. Къыщэжьын гухэлъ иIагъ, ау къедэIугъэп, къы­фэкIожьыгъэп.
— Сишъэогъухэр къэзгъэнагъэх, ахэр заохэу, сэ унэм сисыщт, ара? — ­ыIуагъ ащ.
Ныр изакъоу къэкIожьыгъ, кIалэм частэу зыхэтыгъэм ыгъэзэжьи ­икъулыкъу пидзэжьыгъ.
Афган заор 1989-рэ илъэсым имэзае аухыгъ. ХэушъхьафыкIыгъэ пшъэрылъэу къыфашIыгъэхэр зэрифэшъуашэм тетэу зэригъэцэкIагъэхэм фэшI Кимэ ятэ фэдэу Жъогъо Плъыжьым иорден къыфагъэшъошагъ, нэмыкI тынхэмкIи къыхагъэщыгъ.
КIубэм къызегъэзэжьым, поселкэу Лъэустэнхьаблэ къэкIожьыгъагъ. Бэрэ душманхэм яжъалымыгъэ ынэгу кIэ­тыгъ, Афган щыдэзэуагъэхэм аIукIэщтыгъ. Краснодар дэт фирмэу «СБС» зыфаIорэм щынэгъончъэнымкIэ икъулыкъу илъэсыбэрэ ар щылэжьагъ. ГухэкIми, зэо-зэпэуцужьым гъогу къинэу къыщикIугъэр лъэужынчъэу кIуагъэп — IофшIапIэм щыIэу Кимэ ыгу дэи къэхъугъ, ау медикхэр IэпыIэгъу фэхъушъугъэхэп. Афганистан щыIагъэхэм ясообществэ, поселкэм дэсхэм ар зэрифэшъуашэм тетэу иаужырэ гъогу агъэкIотэжьыгъ.
КIубэ Юсыфрэ икIалэу Кимэрэ лIыблэнагъэу зэрахьагъэр ахэр зышIэщтыгъэхэм егъашIэм агу илъыщт.
АКIЭГЪУ Разыет.