Адыгэ къуаем ия ХIV-рэ фестиваль Урысыем ишъолъыр зэфэшъхьафхэм къарыкIыгъэу нэбгырэ мин 70-рэ фэдиз хэлэжьагъ.

Фестивалым иапэрэ маф

МэфэкIыр блэкIыгъ, ау джыри бэрэ игугъу тшIыжьыщт. Къое дэгъур зыпшхы­кIэ, a къыгъанэрэм фэдэу мэфэкIри хъугъэ. Зэрэхабзэу ар инэу, чэфэу, анахь шъхьаIэр IэшIоу рекIокIыгъ. Дахъо гъэхъунэр мыгъэ цIыкIу хъугъа­гъэм фэдагъ. Джащ фэдизэу хьэкIабэ имы­фэжьэу къекIолIагъ. Республикэм ирайонхэм ыкIи икъалэхэм ягъэлъэгъуа­пIэхэр щыгъэпсыгъагъэх. Мыгъэ апэрэу Пшызэ шъолъырым щыпсэурэ адыгэхэр мэфэкIым хэлэжьагъэх. Хы ШIуцIэ Iу­шъом Iус адыгэ-шапсыгъэхэм ялIыкIоу лъэпкъ культурэм и Гупчэу «Аше» зыфиIорэмрэ Пшызэ шъолъыр и Адыгэ Хасэрэ ящагухэр зэкIэми афызэIухыгъа­гъэх. Адыгеим игъэщ хъызмэтшIэпIэ­шхохэр, щэм икъыдэгъэкIыжьын Iоф дэзышIэрэ лэжьэпIэ цIыкIухэр, мэкъумэщышIэхэр джащ фэдэу къыщыгъэлъэгъо­гъагъэх.
МэфитIу мэфэкIыр къызэIуихыгъ ыкIи гухахъо афэхъунэу ащ къеблэгъагъэхэм афэлъэIуагъ АР-м и ЛIышъхьэу КъумпIыл Мурат.

— Ренэу фестивалым къеблагъэхэрэри апэрэу къэкIуагъэхэри мэфэкIым зэрэхэлажьэхэрэр тигуапэ. Мыщ фэдизмэ ар зэрашIогъэшIэгъоныр адыгэ къуаер зэрякIасэмрэ фестивалым уасэу фашIырэмрэ къагъэлъагъо. Тикъуае зыми фэдэп — ар IэшIу, щымыщ хэлъэп, идэгъугъэ ыпшъэ уигъэкIощтэп. Тикъэралыгъо ыкIи ащ ыкIыб щыпсэурэ цIыфыбэмэ дэгъоу ашIэ, лIэужхэм зэIэпахызэ къыднэсыжьыгъэ шIыкIэмкIэ адыгэ къуаер рахы. Ащ илъэныкъошIу­хэмрэ зэрэбгъэфедэшъущтымрэ фестивалым дэгъоу къегъэлъагъох. Анахь шъхьаIэр — шхыным укъып­къырыкIызэ, адыгэ культурэм, тарихъым, шэн-хабзэхэм нахь благъэу нэIуасэ за­фэпшIын олъэкIы, — къыщиIуагъ мэфэкIым ЛIышъхьэм.
Районхэм ягъэлъэгъуапIэхэр
МэфэкIыр къызызэIуех ужым КъумпIыл Мурат район гъэлъэгъуапIэхэм яблэ­гъагъ. Гъэ къэс ахэм ящагухэр нахь гъэшIэгъо­нэу агъэпсы. Мыекъуапэ ищагу къэмышIэжьын плъэкIыщтыгъэп. Къалэм итамыгъэу мыIэрысэр щагу дэхьапIэм щытыгъ. МыIэрысэ шъуашэ зиIэ мэкIай зэтекIукIым пхъэшъхьэ-мышъхьэхэр щызэтелъыгъэх. Ащ екIуалIэрэ пэпчъ зыфаем фэдиз ыпкIэ пымылъэу ышхын ылъэкIыщтыгъ. ПстэумкIи мыIэрысэ килограмм 500-м нахьыбэ щагъэфедагъ. ГъэлъэгъопIэ кIоцIыр къэлэ зыгъэпсэфыпIэм ехьыщырэу ашIыгъагъ.

— Тэ къэдгъэлъагъорэр къалэ. Ащ елъытыгъэу, лъэпкъ шэн-хабзэхэм тIэкIу такIэрыкIыми хъунэу тлъытагъэ, — къыхи­гъэщыгъ Мыекъуапэ хэхъоныгъэ ышIынымкIэ и Комитет итхьаматэу Даур Заур.
Лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ IэпэIасэхэр мыщ щылэжьагъэх. Анахь шъхьаIэу къы­щыхагъэщыгъэр лъэпкъ шъуашэхэр, Iэпэщысэхэр ары. Ахэр къагъэлъэгъуагъэх IэпэIасэхэу Гумэ Ларисэ, Акъущ Фатимэ ыкIи Пэрэныкъо Рузанэ.

Ащ къыготыгъэ Адыгэкъалэ ищагу бжыхьэр къыщыппэгъокIыщтыгъ. АР-м исурэтышI цIэрыIоу Бырсыр Абдулахь исурэтхэу мэфэпчъым дэхьагъэхэм атехыгъэу илъэсым илъэхъанхэр къыщыгъэлъэгъогъагъэх.
Зэрэхабзэу шхынхэмкIи, IэпэщысэхэмкIи, зэнэкъокъу зэфэшъхьафхэмкIи ахэм ягъэлъэгъуапIэ баигъэ, ау анахь гъэшIэгъон хъугъэр унагъо зэдэзышIэ зышIоигъо ныбжьыкIитIур зэрэщызэгуатхагъэхэр ары. Артемрэ Анастасиерэ адыгэ къуаем игъэрекIорэ фестиваль нэIуасэ щызэфэхъугъэх, мыгъэрэм къыщызэрэщагъэх. Адыгэ джэгу шIыкIэм тетэу гушIогъо Iофыр рекIокIыгъ, ти­лъэпкъ шъуашэхэри зыщалъагъэх.

Шэуджэн районыр анахь гъэлъэгъопIэ ин зыгъэпсыгъэхэм ащыщ. Тыди фэдэу ащи щычэфыгъ. НэгушIохэу, лъэпкъ шхыныгъохэмрэ адыгэ унэгъо хъызмэт гъэпсыкIэкIэ зэIухыгъэ гъэлъэгъуапIэм­рэкIэ ахэр хьакIэхэм апэгъокIыгъэх. Адырэ районхэм ягъэпшагъэмэ, ахэм ягъэлъэгъуапIэ адыгэ щагу гъэпсыкIэм анахьэу щырыгъозагъэх. Ащ ишIынкIэ пхъэр, къамылыр, IутIэныр агъэфедагъ.
— Мызыгъэгум чIыопс къэкIуапIэхэм, шэн-хабзэхэм, лIэужхэм язэпхыныгъэ тынаIэ атедгъэтыгъ, — къыIуагъ Шэу­джэн районым культурэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Къэрэбэт Айдэмыр.
Шэуджэн районымкIэ адыгэ къуаем итарихъ къизыгъэлъэгъукIырэ экспозициер пчэгум итыгъ. Ыпэрэ фестивальхэм ахэлэжьагъэхэм ыкIи текIоныгъэ къыдэзыхыгъэхэм ясурэтхэр къыщыгъэлъэгъо­гъагъэх. Шъугу къэдгъэкIыжьын, ти­лъэпкъ инэпэеплъ хъугъэ щэхэкI хьалыр унагъо­мэ къарихи апэрэу къыдэгъэкIыжьыным хэзыщагъэр (1968-рэ илъ.) гъэщ хъызмэт­шIэпIэшхоу Шэуджэн районым щылажьэщтыгъэр ары. Джащ фэдэу зэнэкъокъу, джэгукIэ зэфэшъхьафхэми уащыхэлэжьэн плъэкIынэу щытыгъ. «Адыгэ макъэм» ижурналистхэр ахэмкIэ заушэтыгъ ыкIи шIухьафтынэу бахъсымэрэ адыгэ къое гъозагъэрэ къахьыгъ. Ащ нэмыкIэу, лъэпкъ IэшIагъэхэмкIэ цехыр Шэуджэн район гъэлъэгъуапIэм щылэжьагъ. Ар зигукъэкIэу, IэпэIасэу Боджэкъо Бэлэ лъэпкъ шъуашэхэр, Iэпэщысэхэр хьакIэхэм аригъэлъэгъугъэх, мастер-классхэр щызэхищагъэх. Мыхэм ябэрэчэтыгъэ цIыфыбэ зэрищэлIагъэу аупщэрыхьыгъэхэм чэзыушхохэр акIэрытыгъэх.

Кореем щыщ кIалэм адыгэ хъулъфыгъэ шъуашэр щыгъэу, урыс пшъашъэм адыгабзэкIэ орэд къыIоу Тэхъутэмы­къое районыр ихьакIэхэм апэгъокIыгъ. Пстэуми афэдэу ащи лъэпкъ IэпэщысэхэмкIэ гъэлъэгъуапIэ щыгъэпсыгъагъ. Мас­тер-классхэр щырекIокIыгъэх. ГущыIэм пае, адыгэ нэшанэ зыхэлъ жьыфхэр фаехэм ашIышъугъэх. Ау чэзыубэр зыкIэрыты­гъэр япщэрыхьапI. Сыдигъуи фэдэу мыгъи щыпс ыкIи пIэстэ щыуанышхохэр тэхъу­тэмыкъуаехэм агъэхьазырыгъэх.
Адыгэ хьакIэщым техыгъэу Теуцожь районым игъэлъэгъуапIэ шIыгъагъэ. Къое зэфэшъхьафхэр зытетыгъэ адыгэ Iанэхэр щызэпэIутхэу хьакIэхэм яжэщтыгъэх.

— Районхэм щагухэр зэрагъэпсыгъэ­хэм уасэ зыщыфашIырэ зэнэкъокъур мыгъэ тIоу агощыгъ: ижъырэ щагу унэ гъэпсыкIэм техыгъэхэмрэ анахь екIолIэкIэ гъэшIэгъон зыгъэфедагъэмрэ. АщкIэ лъэшэу тафэраз захэщакIохэм. Тэ апэрэм тыхэлэжьагъ, — ыIуагъ Теуцожь рай­оным культурэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Теуцожь Мариет.
Джащ фэдэу пщынэ щеуагъэх, къыщышъуагъэх, орэдхэр къыщаIуагъэх, джэгу шъыпкъэхэр щырекIокIыгъэх. АР-м и ЛIышъхьэ ахэм адэжь зеблагъэм, адыгэ Iанэм пIастэр телъэу къуаер хэлъыжьэу пагъохыгъ.
Мыекъопэ районым ищагу адыгэ къое­шхо гъэгъугъэу гъэпсыгъагъэ. Ащ фэдэм зи ежэгъахэп. Метрий ихъурэягъ, метрищ илъэгэгъагъ. Къуаем фэдэу ашIыным пае псэолъэшI тхъурбэ 90-рэ тыраутхагъ ыкIи агъэлэжьыгъ. ЫкIоцI адыгэ къуаер ыкIи фэшъхьаф лъэпкъ шхыныгъохэр, Мыекъо­пэ районыр зэрэцIэрыIо исп унэр, Iэпэщысэхэр къыщыгъэлъэгъогъагъэх. Джащ фэдэу чIыопс гъэлъэгъуапIэу районым иIэхэм нэIуасэ уафэзышIырэ экраныр чIэхьапIэм дэжь щытыгъ.
— Фестиваль ужым къое унэшхор гъэлъэгъуапIэу дгъэфедэнэу тыфай. Дахъо гъэхъунэм итщыжьымэ зыдэдгъэуцущт чIыпIэм тегупшысэ. Ар хьаулые зэрэмыхъущтыр гъэнэфагъэ, — еIо Мыекъо­пэ районым культурэмкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэу Губерт Дмитрий.
Кощхьэблэ районым игъэлъэгъуапIэ адыгэ шэн-хабзэхэм атетэу гъэпсыгъагъэ. ЗекIо бэдэдэ зэкIолIагъэхэм ащыщ. Лъэпкъ тарихъым, культурэм, адыгэ тамыгъэхэм хьакIэхэр нэIуасэ щафэхъу­гъэх, IэшIоу щагъэшхагъэх, къыщагъэшъуа­гъэх. МэфэкIым ехъулIэу килограмм 15 къэзыщэчырэ къоешхор агъэхьазырыгъ.
Красногвардейскэ районри мыгъэ къызэкIэкIуагъэп. КъоешI район бэлахьэу зэрэщытыр къыгъэшъыпкъэжьэу ащ изэмылIэужыгъогъэ бэдэдэ къыщигъэлъэ­гъуагъ. Джащ фэдэу бжьыныфщыгъум ишIыкIэ хьакIэхэм щарагъэлъэгъугъ. БлэкIыгъэ зэманхэм яшыхьат пкъыгъохэм ячIыналъэу ар зэрэщытыр къагъэнафэу, районым иIуашъхьэхэм къащычIахыгъэм ясурэтхэм ягъэлъэгъуапIэ щыгъэпсы­гъагъ. Ахэм ягъэхьазырынкIэ красногвардейскэхэм IэпыIэгъу афэхъугъ археологэу Тэу Аслъан.
Джэджэ районым республикэм илъэпкъ шъхьэIитIумэ, урысхэмрэ адыгэхэмрэ, яехэр щызэхэгъэщэгъагъэх. Адыгэ хьакIэщымрэ урыс унэмрэ щызэготыгъэх. Зэфэдэу лъэпкъитIуми яIэпэIасэхэр ащылэжьагъэх. Шъугу къэдгъэ­кIыжьын, къуаем ишIын пылъ хъызмэтшIапIэхэр, къоешIхэр Джэджэ районым жъугъэу щэлажьэх. Ар къаушыхьатэу къое зэфэшъхьафхэр къыщыгъэлъэгъогъагъэх.
Мыгъэ фестивалым апэрэу хэлэжьэгъэ ПсышъопIэ ыкIи Пшызэ шъолъыр и Адыгэ Хасэ ягъэлъэгъуапIэхэри гъэшIэгъон дэдагъэх. ЯинагъэкIэ адырэхэм ауж къинэщтыгъэхэми, ягъэшIэгъоныгъэкIэ апшъэ уагъакIощтыгъэп. ЫпшъэкIэ къызэрэщытIуагъэу, хышIуцIэ шапсыгъэхэр къыгъэлъэгъуагъэх лъэпкъ культурэм и Гупчэу «Аше». Ащ изэхэщакIоу ТIэшъу Мурдин ыпхъухэр щагум щыбысымыгъэх. Шапсыгъэхэм яшхыныгъоу мэтазэм адыгэ къуаер ыкIи фэшъхьафхэр акIоцIылъхэу хьакIэхэм апагъохыгъэх. ЗэкIэми янэплъэгъухэр зыфэзыщэщтыгъэхэр мыжъом фэдэу пытэу гъэгъугъэ къуаехэу лэжьыгъэхэм ахэлъыгъэхэр ары. Ащ фэдэу адыгэхэм къуаер зэраухъумэщтыгъэр шапсыгъэхэм къагъэлъэгъуагъ.
— Хьалэмэт гор. Фестивалым тызэ­рэхэлажьэрэр тэркIэ гушIогъо дэд. Адыгэ къуаем имэфэкI зызэхащэрэ илъэс 14-м къыкIоцI апэрэу хышIуцIэ шапсыгъэхэр хэлэжьагъэх. Ар зымыуасэ щыIэп. ТIэкIу тышъухэдзыгъэ фэдэшъ, ыбгъукIэ тыкъэнэ, ау нахь тызэпэблэгъэнэу, тышъу­хэхьанэу тыфай, — къыIуагъ ТIэшъу Сафыет.
Щычэф дэдагъ шапсыгъэхэм къаготыгъэ щагум. Краснодар краим и Адыгэ Хасэ игъэлъэгъуапIэ къашъор, орэдыр, пщынэ макъэр ащызэпыугъэп. Краснодар, Ермэлхьаблэ ыкIи Новокубанскэ, Успенскэ, Отрадненскэ районхэм къарыкIыгъэхэр ащ щылэжьагъэх. Бзылъфыгъэу пщэры­хьагъэхэр Успенскэ районым щыщых.
— Мыгъэ апэрэу тыкъеблэгъагъ, ау илъэс къэс тыхэлэжьэнэу сыщэгугъы. МэфэкIыр сыгу рехьы. ТыкъакIомэ, тэри ар дгъэдэхэщт, тIэтыщт, тиадыгэ лъэпкъ дгъэлъэпIэщт, — къыхигъэщыгъ Пшызэ шъолъыр и Адыгэ Хасэ игъэлъэгъуапIэ щылэжьагъэу Урыс Фатимэ.
Икъэбар пIотэныр тхъагъо
Адыгэ къуаем имыгъэрэ фестиваль лъэпкъ журналистикэм хэт купышхо щы­лэжьагъ. «Адыгэ макъэм» фэдэу лъэпкъ гъэзетхэу къош Къэбэртэе-Бэлъкъарым ыкIи Къэрэщэе-Черкес республикэхэм къащыдэкIыхэрэм яIофышIэхэр мэфэкIым иапэрэ мафэ хэтыгъэх. «Адыгэ псалъэм» ижурналистэу НэкIэпыджэ Замирэ, «Черкес хэкум» иредактор шъхьаIэу Абидэкъо Люсанэ, ащ игуадзэу Аслъаныкъо Мадинэ, а шъолъыр дэдэм урысыбзэкIэ къыщыдэкIырэ гъэзетэу «День республики» зыфиIорэм ижурналистэу Килба Светланэ алъэгъугъэмрэ зэхахыгъэмрэ гухахъо хагъуатэу Iоф ашIагъ, IэпэIасэхэм, район­хэм ялIыкIохэм адэгущыIагъэх, гъэлъэгъуапIэхэм ащыIагъэх. Джы а къэбарыр яреспубликэхэм ащаIотэжьы.
— Адыгэ къуаем и Мафэ сыхэтынэу бэшIагъэу сыкIэхъопсыщтыгъ. Тигъэзетхэм, «Адыгэ макъэм», «Адыгэ псалъэм», «Черкес хэкум», язэдэлэжьэныгъэ ишIуа­гъэкIэ куп дахэ тыхъоу тыкъэкIуагъ. Сэ апэрэ мэфэкIым сыкъызэреблэгъагъэр. ГъэшIэгъон бэдэдэ щыслъэгъугъ. Адыгэ къуаер зэрэхахырэм, ащ иIэшIугъэ яза­къоп мыр зыфэгъэхьыгъэр. Адыгэм, лъэпкъым ыгъэлъапIэрэр, изэхэтыкIэ, адыгагъэм къыщегъэжьагъэу хьап-щып шIынхэм анэсыжьэу гъэшIэгъоныбэ щытлъэгъугъ. Ащ фэдизыр зыщызэгъэуIугъэ фестивалыр зэхэпщэным мэхьанэшхо иIэу сэлъытэ. Тыдэ къикIыгъэ адыгэри ылъэгъурэм рэгушхо. НэмыкI лъэпкъхэм тызэрагъашIэ, — къыддэгощагъ «Адыгэ псалъэм» ижурналистэу НэкIэпыджэ Замирэ.
— Сигуап сыкъызэреблэгъэшъугъэр. Ящэнэрэу сыкъэкIо. Адыгэгури, адыгэпсэри ыIэтэу тызэрэхэтым тегъэгушIо. Зэ­къош республикищым яжурналистхэм мыщ тызэрэщылэжьэшъурэми мэхьанэшхо иI. Тэ тикультурэ, тилъэпкъ къыде­кIокIырэ шэн-хабзэхэр зэкIэ мэфэкIым зэрэщагъэлъагъорэр кIуачIэ. Урысые псаум ичIыпIабэмэ къарыкIыгъэхэм агъэ­зэжьмэ, а пстэур аIотэжьыщт, — еIо «Черкес хэкум» иредактор шъхьаIэу Абидэкъо Люсанэ.
Къош республикэхэм къарыкIыгъэ журналистхэм яупчIэхэри АР-м и ЛIышъхьэ фагъэзэнэу амал яIагъ. КъумпIыл Мурат иадыгэбзэ гущыIакIэ ахэм лъэшэу агу рехьы ыкIи иныдэлъфыбзэкIэ журналистхэм къазэрадэгущыIэрэр сыдигъо­кIи агъэшIэгъон икъун мэхъу. Ар щытхъушхоу фалъэгъу. Къош республикэхэм ащашIырэ адыгэ къое пстэури фестивалым хэлэжьэнхэмкIэ иеплъыкIэ зыфэдэмкIэ АР-м и ЛIышъхьэ еупчIыгъ НэкIэпыджэ Замирэ.
— ЧIыпIакIэ тэгъэхьазыры, ДжэгокIо гъэхъунэр. ДжырэкIэ ащ IофшIэныр щыжъот. Къэблэгъэрэ илъэсхэм къуаем имэфэкI ащ тхьыжьынэу тыщэгугъы. Гъогур шIыгъахэ, инфраструктурэр етэщалIэ, зэрэгъэпсыгъэщтым Iоф дэтэшIэ. Арышъ, ащ изэтегъэпсыхьан игъэкIотыгъэу тыдэлажьэ. Ащ фестивалыр щызэхатщэмэ, хъоо-пщао хъущт. Ащ фэдэ амал тиIэ хъумэ, тигуапэу къош респуб­ликэхэм ялIыкIохэри къедгъэблэгъэщтых, — иджэуапыгъ КъумпIыл Мурат.
Узэплъыщтыр къыхэхыгъоягъ
Ары зэрэщытыгъэри. Тыдэ уплъагъэми, зы гъэшIэгъон горэ щызэхэщэгъагъ. Сценэ шъхьаIэм АР-м, Краснодар, Къэ­бэртэе-Бэлъкъар Республикэм ятворческэ купхэр, орэдыIохэр къыщышъуагъэх, орэд къыщаIуагъ. Район гъэлъэгъуапIэ пэпчъ ежь икъэгъэлъэгъон шъхьафхэм Iоф ащашIэщтыгъ, джэгукIэ, зэнэкъокъу чIыпIэхэр щыгъэпсыгъагъэх, шхыныгъохэр щаупщэрыхьыщтыгъэх, ахэр ащагъэх, агощыгъэх. Щхы макъэр, чэфыгъор тыдэ­кIи щыбысымыгъ. КIэлакIэхэми, зыныбжь хэкIотагъэхэми, кIэлэцIыкIухэми зэрагъэ­лъэгъун икъун щыIагъ. Илъэс 70-рэ фэдиз зыныбжь КIыкI Сусаннэ къуаем ифестиваль апэрэу къеблэгъагъ. Ежь фэдэу нэбгырэ заулэ хъухэу мэфэкIым хэтыгъэх. «Слъэгъурэр зэкIэ сыгу рехьы», — къыддэгощагъ ар.
Адыгэ къуаем имэфэкI иапэрэ мафэ пчыхьэм сыхьатыр 7-м нэс кIуагъэ. МэшIоустхъошхоу Дахъо гъэхъунэм щыдафыягъэр ащ икIэух хъугъэ.
— Тикультурнэ кIэн бай ашIогъэшIэгъон шIыгъэнымкIэ, зекIохэр шъолъырым къещэлIэгъэнхэмкIэ адыгэ къуаем ифестиваль амалышIу. Урысыем ишъолъыр­хэм къарыкIхэу къытфакIохэрэм япчъа­гъэ зэрэхахъорэр ащ ишыхьат, — къыщи­Iуагъ АР-м и ЛIышъхьэ ихъытыу нэ­кIуб­гъо мэфэкIым иапэрэ мафэ зэфэхьысыжь фишIэу.

ЯтIонэрэ мафэр

Адыгэ къуаем ифестиваль иятIонэрэ мафэ тыгъэпс ошIугъ. Чэщым къушъхьэ­хэм зэращычъыIагъэр ымыгъэгъуащэу пчэдыжьым пщагъор къушъхьэтхыхэм къашъхьарыхьагъ. Районхэм язэIухыгъэ щагухэм IофшIэным щыпаублэжьыгъ — щыпсыр зэрагъэжъощт щыуанхэм машIо акIашIыхьэщтыгъ, хьалыжъохэр зыхашIыкIыщт тхьацухэр бысымгуащэхэм апшэщтыгъэх, пщынэ макъэр тыди къыщыIущтыгъ.

СиIофшIэгъоу Анцокъо Иринэ пшъэ­рылъ инхэр фестивалым иятIонэрэ мафэ щыриIагъ – Мэкъулэ Руслъан игъусэу мэфэкI концертыр ащ зэрищагъ. IэпэIасэу Мыгу Рузанэ ыдыгъэ шъуашэр Иринэ дахэу къекIугъ. «Адыгэ макъэм» ижурналист адыгэ къуаем ифестиваль ия 2-рэ мафэ ипрограммэ зэрищэнэу зэрэфагъэ­шъошагъэм тигъэгушхуагъ.

Зэнэкъокъухэр ыкIи зэфэхьысыжьхэр
Фестивалым иятIонэрэ мафэ зэнэкъо­къухэр щыкIуагъэх. Анахь къое IэшIур изыхыгъэр, анахь хьалыжъо IэшIу зыгъэ­жъагъэр къыхахыныр осэшI купым ипшъэ­рылъыгъ. Дахъо гъэхъунэ гузэгум пчэгу къэшIыхьагъэ фашIи район зэфэшъхьаф­хэм къарыкIыгъэ бысымгуащэхэр дагъэ­хьагъэх. Хьакухэр, Iоф зыщашIэщт Iанэхэр афагъэуцугъэу пстэури зэнэкъокъум фэхьазырыгъ. Фэчэфэу япшъэрылъхэм язэшIохын IэпэIасэхэр фежьагъэх. Бысымгуащэхэм агъэунэфыгъэу къызэрэсаIуагъэмкIэ, щэ къэстырыгъэм къоепсыр хэпкIэнэу зебгъажьэрэ нэужым къуаем иихын такъикъ 20 фэдиз ныIэп ыхьырэр. ЗэкIэмэ анахь псынкIэу тлъэгъузэ къуае изыхыгъэхэр Красногвардейскэ районым, къалэу Мыекъуапэ ыкIи Шэуджэн рай­оным ябысымгуащэхэр ары. Теуцожь районым къикIыгъэ бысымгуащэу къуае изыхыщтыгъэр зэрэтимылъэпкъэгъум гу лъыстагъ, сшIогъэшIэгъонэу нэIуасэ зыфэс­шIыгъ:
— Сыд пцIэ, хэтмэ уащыщ? — урысыбзэкIэ сеупчIыгъ.
— Гилих Инна Борис ыпхъур, — джэ­уап къытыжьыгъ бзылъфыгъэм.
— Хэта адыгэ къое ихыкIэр озыгъэшIагъэр?
— Сыурыс, ау сыадыгэ ныс, сигуащэ сигъэшIагъ, — адыгабзэкIэ къыIуагъ Иннэ, — сэ Теуцожьмэ сыряныс, Гъобэкъуае сыщэпсэу, — нахьи нахь сшIогъэшIэгъон хъугъэу бзылъфыгъэм сеплъы. — Сятэ — нэмыц, сянэ — урыс. Сятэ Адыгеим къызэкIом, сянэ къыщагъ, сабыйхэр яIэ хъуи мыщ къэнагъэх. Сэ Теуцожь Цыгъо икъорэлъфым ыкъом сыришъхьэгъус.
— Теуцожь Цыгъо къызыхъугъэр илъэ­си 170-рэ зэрэхъугъэр мыгъэ хагъэунэфыкIыгъ, ащ о уриныс, — бысымгуащэм къыздыригъаштэу ышъхьэ ыгъэсысыгъ. Ащ нахьыбэрэ пэрыохъу сыфэхъужьы­гъэп. Щыуанэу зышъхьарытым къуаер къыщыдихьыягъэу, ар къытырихынэу ригъэжьагъ. Тэхъутэмыкъое районым ибысымгуащэу Ацумыжъ Минсурэ, ар Отрадненскэм культурэм и Унэу дэтым ипащ, чыматэм ригъэкIугъэ къуаер ыгъэ­чэрэгъузэ, фэIазэу къоепсыр кIигъэчъы­жьыщтыгъ. Бысымгуащэ пэпчъ улъыплъэ­мэ, зы гъэшIэгъон горэ еплъэгъулIэнэу щытыгъ. ТэркIэ шIокI имыIэу ахэр зэкIэ IэпэIэсэ иных. Мэтэ къуаеу рахыгъэхэм ядэхагъэ нэр пIэпихыщтыгъ. Сфэмыхъоу Нэхэе Руслъан иусэ сатырхэр сыгу къэ­кIыжьыгъэх: «Адыгэ къуаер кIышъо зэлъагъ, адыгэ ныом ынэгу кIэплъагъ».
ОсэшI купым хэтхэм къуаеу рахыгъэмэ яIэшIугъэ аушэтыгъ. АР-м зекIонымкIэ ыкIи зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэхэмкIэ и Комитет ипащэ игуадзэу Джарымэ Бэллэ осэшI купым изэфэхьысыжьхэм тащигъэ­гъозагъ.

«Анахь къое IэшIур» зыфиIорэ едзы­гъом хэлэжьагъэхэмкIэ а 1-рэ чIыпIэр Теуцожь районым къикIыгъэ бысымгуа­щэу Гилих (Теуцожь) Иннэ фагъэшъо­шагъ. Тэхъутэмыкъое районым ибысымгуащэу Ацумыжъ Минсурэ я 2-рэ чIыпIэр къыдихыгъ. Красногвардейскэ районым щыщэу БрантI Анжелэ я 3-рэ чIыпIэр ыхьыгъ.
Мыщ дэжьым къыхэзгъэщымэ сшIоигъу — гъэрекIорэ фестивальми анахь къое IэшIумкIэ текIоныгъэр къыдэзыхыгъагъэр Теуцожь районым ибысымгуащэу Iэшъынэ Оксан. ИлъэситIум зэкIэлъыкIоу къоеихынымкIэ IэпэIэсэныгъэ иныр Теуцожь районым ибысымгуащэхэм къагъэшъыпкъэжьы.
«Хьалыжъо анахь IэшIур» зыфиIорэ едзыгъом хагъэунэфыкIырэ чIыпIэхэр къыщыдэзыхыгъэхэр: а 1-рэ чIыпIэр — Кощхьэблэ районым ибысымгуащэу Хъупэ Лима, анахь хьалыжъо иныр фестивалым щишIыгъ, я 2-рэ чIыпIэр — Тэхъутэмыкъое районым иIэпэIасэу Шъхьащэкъо Зарем, я 3-рэ чIыпIэр — Красногвардейскэ районым ибысымгуащэу Уракъэ Зарин.
Районхэм ящагухэмкIэ зэнэкъокъур:
«Лъэпкъ шэн-хабзэхэм афэшъып­къэр» зыфиIорэ едзыгъомкIэ Шэуджэн районым — а 1-рэ чIыпIэр, Теуцожь районым — я 2-р, Джэджэ районым я 3-р афагъэшъошагъэх. «ЯмышIыкIэу шIыгъэр» зыфиIорэ едзыгъом щытекIуа­гъэхэр: Адыгэкъалэ – а 1-рэ чIыпIэр ыхьыгъ, Мыекъуапэ – я 2-рэ, Мыекъо­пэ районыр я 3-рэ хъугъэх.

ОсэшI купым итхьаматэу, республикэ Адыгэ Хасэм ипащэу ЛIымыщэкъо Рэмэзан адыгэ къуаем ифестиваль лъэпкъ культурэр, шхыныгъохэр зэрэлъи­гъэкIуатэхэрэм, зэриIэтыхэрэм имыза­къоу, лъэпкъхэр зэзыпхырэ Iофтхьэбзэ дахэу зэрэщытыр хигъэунэфыкIыгъ:
— ЦIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэр непэ Дахъо гъэхъунэм зэрищэлIагъэх. Фестивалым хэлажьэхэмэ ашIоигъоу шъолъыр­хэм къарэкIыхэшъ, цIыфхэр Адыгеим къэкIох, ар зымыуасэ щыIэп. Къош шъо­лъырхэм, IэкIыбым къарыкIыгъэ тилъэпкъэгъухэр непэ тихьакIэх. Европэм ит Адыгэ Хасэхэм ятхьаматэу Вэрэкъо Зати, Къэрэщэе-Черкесым и Адыгэ Хасэ ипащэу Аслъан Алий, хы ШIуцIэ Iушъом щыпсэурэ шапсыгъэмэ яхэсэ тхьаматэу КIакIыхъу Мэджыд – ткъошхэр къыдготэу мамырныгъэм, зэгурыIоныгъэм афэIорышIэрэ Iофтхьэбзэ иным тыхэлажьэ. Тилъэпкъ итарихъ къыхэкIыгъэ шэн-хабзэхэр, тикультурэ зэрэтыухъумэхэрэм, зэрэлъыдгъэкIуатэхэрэм ямызакъоу, ахэр дунаим нахь щызэлъашIэнхэм непэрэ фестивалыр фэIорышIэ.

ХьакIэхэм къытаIуагъэр
Илъэс 14 хъугъэу адыгэ къуаем ифестивалэу тиреспубликэ щызэхащэрэм цIыф лъэпкъ зэфэшъхьафхэу шъолъыр зэмылIэужыгъохэм ащыщхэр къырещалIэх. Адыгеим ифестиваль ахэр зэрэхаплъэ­хэрэр къязгъаIомэ сшIоигъоу зафэз­гъэзагъ.
Натальерэ Сергейрэ Псыфабэ къе­кIых. Апэрэу адыгэ къуаем ифестиваль къеблэгъагъэх.
— Апэрэ мафэр гъэшIэгъон дэдагъ, — ишIошIхэмкIэ къыддэгощагъ бзылъфыгъэр. — ЦIыф бэдэдэ къэкIуагъ. Ащ фэдэ джыри тлъэгъугъэп. Адыгэ къуер тэшIэ, титучанхэм ащащэ, къэтэщэфы, тиIанэ тет зэпыт.
— Тэ мыщ тыкъызкIэкIуагъэр цIыфмэ тахэтынэу, фестивалым ижьыкъащэ зэ­хэтшIэнэу ары, — къыпегъэхъожьы Сер­гей. — Фестивалым ирекламэу дунэе хъытыум щытлъэгъугъэм ишIуагъэкIэ, ащ фэдэ мурад тшIыгъэ. ШъуичIыопс дэхэ дэд, ари зэдгъэлъэгъунэу тыфэягъ,
Курганинскэ къикIыгъэхэу Юлиерэ Владимиррэ:
— Тэ фестивалым илъэсиплI хъугъэу тыкъэкIо. Ар шэн дэгъу тфэхъугъ, джыри рамыгъажьэзэ мафэ щыIэу тыкъэкIуагъ, чэщитIу щитхыгъ. Тыурыс нахь мышIэми, адыгэ культурэр тыгу рехьы. Фестивалым идэхагъэ тыкъегъэшхэкIы, адыгэ къуаер нэмыIэмэ, тикIэсэ дэд.
Сабыищ зыкIыгъу зэшъхьэгъусэхэм сякIуалIэ, анахьыкIэр коляскэм ис, Верэрэ Евгениирэ Мыекъуапэ щыщых.

— Тэ Адыгеим тыщэпсэу, яплIэнэрэ илъэс хъугъэу тыкъэкIо. Унагъо зызэдэтшIагъэр илъэсибгъу хъущт мы мазэм, адыгэ къуаем ифестиваль тыкъэкIоныр шэн-хэбзэ шIагъо тфэхъугъ. Мары сабыйхэри къыздэтщагъэх, — игуапэу Верэ гущыIэгъу къысфэхъугъ. — Адыгэ чылэхэм къарыкIыгъэхэм щагоу агъэуцухэрэр тшIогъэшIэгъон дэдэх. IэпэIасэмэ яIэшIагъэхэр, лъэпкъ щхыныгъоу аупщэрыхьыхэрэр – хьалыжъор, пэлкъа­ор (адыгэ шхынмэ ацIэхэр хэмыгупшысыхьэу бзылъфыгъэм къыIуагъэх), Iэпэ­Iасэмэ ямастер-классхэр, къызэрэтпэгъо­кIыхэрэр, лъэпкъ мэкъамэу адэIукIыхэрэр — зэкIэми чэфыгъэ къыпхалъхьэ. ЦIыф бэдэдэ щызэблэкIы, мыщ къакIохэрэм зыкIыныгъэ ин горэ ахэлъым фэдэу мэхъу, лъэшэу тшIогъэшIэгъон, — къыпигъэхъожьыгъ бзылъфыгъэм.

Юлиерэ Иванрэ якIэлитIу ягъусэу Ессентуки къикIыгъэх, мэфитIум фестивалым хэтыгъэх:
— Адыгэ къуаем ифестиваль апэрэу тэлъэгъу. Тиныбджэгъоу Адыгеим щыпсэухэрэм адэжь тыкъэкIуагъэу фестиваль зэрэщыIэщтыр зызэхэтэхым, тыхаплъэ тшIоигъоу тыкъэкIуагъ. Къое лъэпкъ зэфэшъхьафхэр тыуплъэкIугъэх, ау къое цIынэр сэ нахь сыгу рихьыгъ, сисабыймэ къое благъэр къыхахыгъ. Мыщ фэдэ фестиваль зыми щытлъэгъугъэп. Къырым тыкIуагъэу гастрономическэ мэфэкI горэм тыхэлэжьэнэу хъугъэ, ау мыр нахь ин, нахь гъэшIэгъон, — зэфихьысыжьыгъ Юле.
ЛъэпкъымкIэ шъуашэ
Гъэхъунэ къыдэхьагъу шъыпкъэм щагъэуцугъэ пчэгум зэпымыоу Адыгеим иартистхэм къэгъэлъэгъонхэр къыщатыщтыгъ. Творческэ зэхахьэу «Ошъадэм» фестивалым къекIолIэгъэ хьакIэхэр бэу зэрищэлIагъэх. Ижъырэ адыгэ орэдхэр къызэраIорэм, къашъохэр къызэрашIырэм атырахыщтыгъ, Iэгу афытеощтыгъэх. «Ошъадэм» ипащэу Едыдж Викторие Черкесскэ щыкIогъэ зэнэкъокъум къи­кIыжьыгъэ къодыеу, осэшI купым хэтыгъ, фестивалым къэкIуагъ.
— Мыщ фэдэ Iофтхьэбзэ инхэр лъэпкъ­хэм языкIыныгъэ фэIорышIэх. Шхыны­гъом шэн-хабзэр голъ, тарихъым къы­хэкIыгъэ шIэныгъэхэу лъэпкъым непэрэ мафэм къынигъэсыгъэхэр дгъэлъэгъонхэ, къэтыухъумэнхэ фае. Мыщ фэдэ фестиваль инхэр ащкIэ амалышIух. Адыгэ къуаем ифестиваль тырэгушхо, адыгэ лъэпкъым ыцIэ чыжьэу ыкIи дахэу мэIу, — къы­Iуагъ Викторие.
Лъэпкъ IэпэщысэхэмкIэ Ассоциацием икъэгъэлъэгъуапIэхэм фестивалым имэфитIу цIыфыр аIуизыгъ. Ассоциацием ипащэу Гумэ Ларисэ къызэриIуагъэмкIэ, хьакIэхэм ахэр лъэшэу ашIогъэшIэгъоныгъэх, пкъыгъуабэ ащащэфыгъ:
— ДышъэидэкIэ шIыгъэ бзылъфыгъэ гъэдэхалъэхэм бэ къакIэупчIагъэр. Лъэпкъ шъуашэхэу непэрэ мафэм къе­кIухэу шIыгъэхэр бэдэдэмэ агу рихьы­гъэх. ГущыIэм пае, Мыгу Рузанэ ышIыгъэ бзылъфыгъэ кIакохэр, Гостэкъо Руслъан пхъэм хишIыкIыгъэ Iэмэ-псымэхэу тхьацуфхэр, зекIо Iэнэ цIыкIухэр къызIакIагъахьэхэмэ ашIоигъоу анахьыбэу цIыфхэр къызкIэупчIэщтыгъэхэм ащыщых. Джащ фэдэу ТIэшъу Нурбый упкIэ адыгэ паIо ашIы хъумэ агъэфедэу пхъэм хэшIыкIыгъэ шапхъэр апэрэу фестивалым къыщигъэлъэгъуагъ. ЗэкIэмкIи IэпэIэсэ нэбгырибгъумэ яIэшIагъэхэр къэдгъэлъэ­гъуагъэх. Фестивалым тызэрэхэлэжьагъэм тигъэгушхуагъ.
Лъэпкъ культурэр Адыгеим иискусствэ иIэпэIасэхэм шъошэ лъагэм илъэу фестивалым къыщагъэлъэгъуагъ. Лъэпкъ къашъомкIэ Къэралыгъо академическэ ансамблэу «Налмэсыр», лъэпкъ орэдымкIэ ыкIи къашъомкIэ Къэралыгъо ансамблэу «Ислъамыер», этнографическэ купэу «Мыст», Къэбэртэе-Бэлъкъарым къикIыгъэ купэу «Бзэрабзэ» мэфэкIым щышIэтыгъэх, пстэуми якIэсэ орэдыIохэу Дзы­бэ Мыхьамэт, Лъачъэ Альберт орэдхэр къаIуагъ. Культурэ ыкIи ныбжь зэфэ­шъхьафхэр къыдэлъытагъэу программэр гъэпсыгъагъэ. Кавер-купэу «Roomservice band» фестивалым зыкъыщигъэлъэ­гъуагъ, сатыушIыным IэпыIэгъу фэхъурэ гупчэу «Мой бизнес» зыфиIорэм шIухьафтынхэр зэрылъ зэнэкъокъухэр зэхищэгъагъэх. ЗекIонымкIэ ыкIи зыгъэпсэфыпIэ чIыпIэхэмкIэ АР-м и Комитет кIэщакIо фэхъуи, фестивалым ипартнерхэм социальнэ хъытыухэм ащызэхэщэгъэ зэнэкъо­къухэми цIыфэу мэфэкIым къекIолIагъэ­хэр ахэлэжьагъэх.
Лъэпкъ культурэм и Гупчэ ипащэ игуадзэу, фестивалым изэхэщэкIо куп хэтэу Анцокъо Фатимэ искусствэм иIэпэIасэхэу фестивалым хэлэжьагъэхэм зэпымыоу, зэуж итхэу концертхэр къызэратыгъэм мэфэкI шэпхъэ гъэнэфагъэхэу цIыфхэм гуIэтыпIэ афэхъугъэхэр фестивалым къызэрэхалъхьагъэр хигъэунэфыкIыгъ:
— Гъунэгъу ыкIи къош шъолъырхэм яартистхэр фестивалым хэлэжьэнхэу къедгъэблэгъагъэх. «Бзэрабзэр» гъэрекIуи тифестиваль иятIонэрэ мафэ хэлэжьэгъагъ, мыгъэ — мэфитIуми щыIагъ. Краснодар краим и Адыгэ Хасэ иорэдыIо ныбжьыкIэ куп апэрэу фестивалым хэлэжьэнэу къэкIуагъ. АР-м и Концерт зэхахьэ икуп цIэрыIоу тиIэхэр — «Налмэсыр», «Ислъамыер», районхэм ащылэжьэрэ творческэ купхэр, кIэлэцIыкIу ансамблэхэр, я 80 – 90-рэ илъэсхэм цIыфхэм якIасэу къаIощтыгъэ орэдхэр къэзыIорэ куп программэм хэдгъэхьа­гъэх.
ЕтIани къыхэзгъэщымэ сшIоигъор мэфэкI программэр зезыщэнэу къыхэтхыгъэхэ Ахэджэго Рузанэ, ЛIыхъукI Айдэмыр, Мэкъулэ Руслъан, Анцокъо Иринэ — зэлъашIэрэ медийнэ IэпэIасэх. Программэр бзитIукIэ — адыгабзкIэ ыкIи урысыбзэкIэ кIоным тынаIэ тедгъэтыгъ. Инструментальнэ, фольклорнэ, мэкъамэхэр, эстраднэ орэдхэр фестивалым щыдгъэIугъэх. Адыгэ джэгур зэрякIасэр къыдэтлъыти, ащ щызэрахьэрэ фэIо- фашIэхэри кIэухым къыщыдгъэлъэгъонэу программэм хэдгъэхьагъэх.
Анцокъо Фатимэ къызэриIуагъэм фэдэу, джэгум анахь пшъэшъэ дахэр къыщыхащыгъ, пшъэшъэ паIор щалъагъ, удж-пащэр игъусэу джэгур зэфашIы­жьыгъ.
Пчыхьэ нэс Дахъо гъэхъунэм пщынэ, пхъэкIыч макъэхэр теIукIыгъэх. Адыгэ къуаем ия XIV-рэ фестиваль дахэу рекIокIыгъ, цIыф мин пчъагъэу къекIолIагъэхэм, лъэпкъэу зыщыщхэм емылъытыгъэу, аIэхэр зэрэIыгъэу удж хъураим хэтхэу къэшъуагъэх. Адыгэ къашъом, адыгэ культурэ баим джащ фэдэу зэ хэщагъэ хъурэм, адыгэ къуаер зэ зыуплъэкIурэм ныбжьи ащыгъупшэжьырэп. МэфэкIым хэлэжьагъэхэр зэкIэ я XV-рэ фестивалым зэрежэщтхэм щэч хэлъэп. Тхьэм шIукIэ тынегъэс.
Анцокъо Ирин.
Тэу Замир.