ЦIыфхэм япсауныгъэ къэухъумэгъэным ыкIи санитар-эпидемиологие лъэныкъомкIэ Iофхэм язытет тэрэзыным зиIахь гъэнэфагъэ хэлъ къулыкъум иIофышIэхэм Iоныгъом и 15-м ямэфэкI хагъэунэфыкIы.

Ащ ипэгъокIэу Роспотребнадзорым АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ ипащэ иIэнатIэ зыгъэцэкIэрэ Бгъошэ Саидэ «Адыгэ макъэр» IукIагъ, къулыкъум тарихъ гъогоу къыкIугъэр, пшъэрылъэу ыгъэца­кIэхэрэр, лъэпкъ проектхэр пхырыщыгъэн­хэмкIэ IофшIэнэу зэшIуихырэр ащ къы­Iотагъ.
Саидэ илъэс 32-рэ хъугъэу мыщ Iоф щешIэ. Ростов медицинэ институтыр къызэреухэу къыIухьи, нэмыкI чIыпIэ лъыхъужьыгъэп.
— СиIофшIэн лъэшэу сыгу рехьы, загъорэ сыхэкIуадэшъ, кIым-сымэу макъэ къэмыIужь зыхъукIэ къызгурэIо уахътэр зэрэхэкIотагъэр, — еIо тигущыIэгъу.
Тарихъыр
Санитар-эпидемиологие лъыплъэным ылъапсэ я XVIII-рэ лIэшIэгъум ыгузэгу­хэм къащежьэ, зэпахырэ узхэм апкъ къикIыкIэ гъунапкъэхэр зэфашIыхэу ра­гъэжьэгъагъ. Нэужым хэушъхьафыкIыгъэ учреждениехэр агъэпсыгъэх. Ау къэралыгъом ащ фэдэ къулыкъу иIэным лъапсэ фэхъугъэр 1922-рэ илъэсым РСФСР-м инароднэ комиссархэм я Совет ыштэгъэ Декретэу «Республикэм исанитарнэ къулыкъухэм афэгъэхьыгъ» зыфиIорэр ары. Пшъэрылъэу иIэхэм ялъытыгъэу илъэс зэкIэлъыкIохэм иIофшIэн зэхъокIыныгъэхэр фашIыгъэх ыкIи инспекциехэр агъэпсыгъэх.
2005-рэ илъэсым санитар-эпидемиологие къулыкъум имэхьани, ыцIи зэбла­хъугъ ыкIи джы ащ зэреджэхэрэр — щэфакIохэм яфитыныгъэхэр ыкIи цIыфым игупсэфыныгъэ къэухъумэгъэнхэмкIэ Федеральнэ къулыкъум и ГъэIорышIапIэу Адыгэ Республикэм щыIэр.
Пшъэрылъхэр
Адыгеим щыпсэурэ цIыфхэм япсауныгъэ ыкIи ягупсэфыныгъэ къызэтегъэнэгъэнхэр, зэпахырэ узхэм ащыухъумэгъэн­хэр, цIыфхэм агъашIэрэм хэгъэхъогъэныр къулыкъум ипшъэрылъ шъхьаIэхэм ащыщ.
Республикэм къыщырагъэкIокIырэ гъомылапхъэхэм язытет уплъэкIугъэным Роспотребнадзорым ынаIэ тырегъэты. Продукциер къызыщыдагъэкIыгъэ уахътэр, ащ пIалъэу иIэр, ахэм яIыгъын шапхъэу пылъхэр зэрагъэцакIэхэрэр, товарыр щынэгъончъэу зэрэщытыр къэзыушы­хьатырэ тхылъхэр яIэхэмэ ауплъэкIух.

— Мы илъэсым шапхъэхэм адимы­штэу ыкIи псауныгъэмкIэ щынагъоу щыт продукциеу килограмм 11125,7-рэ хъурэм игъэзекIон къызэтедгъэуцуагъ, ащ щыщэу килограмм 759-рэ фэдизыр IэкIыб къэралыгъохэм къаращыгъ. 2024-рэ илъэсыр пштэмэ, ар килограмм 5835-м ехъу­щтыгъ. Язытет мытэрэзэу тлъытагъэхэм ащыщых щэм хэшIыкIыгъэ гъомылапхъэхэр, пхъэшъ­хьэ-мышъхьэхэр, хэтэрыкIхэр, IэшIу-IушIухэр, нэмыкIхэри, — къыIуагъ Бгъошэ Саидэ.
ТигущыIэгъу къызэрэхигъэщыгъэмкIэ, уплъэкIун-лъыплъэн IофшIэным къыдыхэ­лъытагъэу гъомылэпхъэ тонн 550-м ехъумэ язытет зэрагъэшIагъ. Лабораторнэ уплъэкIун минитIу ашIыгъ, ащ щыщэу 47-р шапхъэхэм адиштагъэхэп.
Лъэпкъ проектэу «Демографиер»
Мыщ къыдыхэлъытагъэу программэу «Здоровое питание», джащ фэдэу федеральнэ проектэу «Санитарный щит – безопасность для здоровья» зыфиIохэрэр гъэцэкIэгъэнхэм пае Iофтхьэбзэ зэфэшъхьафхэр къулыкъум ригъэкIокIыгъэх. Лъэпкъ проектэу «ГъэшIэ кIыхьэр ыкIи чаныр» зыфиIорэм къыдыхэлъытагъэу Iофтхьабзэу «Псауныгъэр нэбгырэ пэпчъ пай» зыцIэр рагъэкIокIыгъ. ЩэпIэ чIыпIи 100-мэ анкетирование ащызэхащагъ, шъолъырым къыщыдагъэкIырэ гъомылапхъэхэм ащыщхэм къахахыхэзэ уплъэкIун 40 зэрахьагъ.
УплъэкIунхэр
— ТиIофшIэн хэхьэрэ лъэныкъохэм ащыщ пIуныгъэм ыкIи егъэджэным, зыгъэ­псэфыным ыкIи псауныгъэр гъэпытэгъэ­ным яамалхэр зехьэгъэнхэр, кIэлэцIыкIухэм ягъэшхэн зэрэзэхэщагъэр уплъэ­кIугъэныр. Тызыхэт илъэсым гъэсэны­гъэм иорганизациехэр гъогогъу 210-рэ къэткIухьагъэх. УплъэкIунхэм къызэрагъэлъэ­гъуагъэмкIэ, санитар-техническэ оборудованиехэм язытет зэщыкъуагъ, санитарнэ ыкIи гигиенэ шапхъэ­хэм ягъэцэкIэн икъоу лъыплъэхэрэп, мебелэу ачIэтхэм маркировкэр атетэп. Хэукъоныгъэхэр дагъэзыжьынхэм фэшI Iоф зышIэрэ лэжьэпIэ 82-мэ тхыгъэхэр афэдгъэхьы­гъэх, — къыхигъэщыгъ Бгъо­шэ Саидэ.
ТигущыIэгъу къызэрэтиIуагъэмкIэ, гъэсэныгъэм иорганизацие 70-у ауплъэ­кIугъэхэм ащыщэу 43-мэ хэукъоныгъэхэр къахагъэщыгъэх. Ахэм янахьыбэр кIэлэцIыкIухэм ягъэшхэн фэгъэхьыгъэх: зэрагъэхьазырхэрэр, шхыныгъохэм яфэбагъэ, медицинэ уплъэкIунхэр игъом пщэры­хьакIохэм зэрамыкIухэрэр, пкъыгъоу агъэфедэхэрэм язытет. Лажьэ зиIэу алъы­тагъэхэм алъэныкъокIэ административнэ протокол 43-рэ атхыгъ. Джащ фэдэу гъэшхэным изэхэщэкIо нэбгырэ 14-мэ ыкIи гъомылапхъэхэр къафэзыщэрэ нэбгыри 8-мэ хэукъоныгъэхэр дагъэзыжьынхэу афагъэпытагъ.
АР-м къэбзэныгъэмрэ эпидемиологиемрэкIэ и Гупчэ цIыфхэр зашъохэрэ псыр къызщычIащырэм къыщегъэжьа­гъэу зэрагъахъохэрэм, зэрагъэкъабзэрэм анэсыжьэу еуплъэкIу.
— 2025-рэ илъэсым псым къыхахызэ уплъэкIун 457-мэ ащыщэу санитар-химическэ къэгъэлъэгъонхэмкIэ 22-р гигиенэ шапхъэхэм адимыштэу дгъэунэфыгъэ, микробиологическэхэмкIэ — 3. Ащ епхыгъэу псырыкIуапIэхэм афэгъэзэгъэ организациехэм хэукъоныгъэхэр дагъэзыжьынхэм фытегъэпсыхьэгъэ унэшъо 47-рэ тшIыгъэ, — хигъэунэфыкIыгъ ГъэIорышIапIэм ипащэ.
Фитыныгъэхэр къэ­ухъумэгъэнхэр
Санитар-эпидемиологие къулыкъум ипшъэрылъхэм зэу ащыщ цIыфхэм яфитыныгъэхэр ыкIи яфедэхэр къыухъумэн­хэр. Ащ епхыгъэу Iофыгъо зэфэшъхьаф­хэмкIэ нэбгырэ 900-мэ мы илъэсым зыкъыфагъэзагъ.
— ГумэкIыгъоу къытахьылIагъэхэм янахьыбэр зыфэгъэхьыгъэр цIыфхэм ясанитар-эпидемиологие гупсэфыныгъэ фэгъэхьыгъ: псэупIэу зыщыпсэухэрэм язытет, къалэхэм ыкIи къуаджэхэм жьыр зэрэщаушIоирэр. Сатыум игугъу къэтшIымэ, маркетплейсхэр ары (Wildberies, OZON) дао зыфыряIэр. Хъугъэ-шIэгъэ 37-м зэдаохэрэм ежь яшIоигъоныгъэкIэ гъэфедакIохэм ямылъку къафызэкIагъэ­кIожьыгъ. Тызхэт илъэсым нэбгыри 9-мэ яIоф хьыкумым дгъэхьыгъэ. Мыекъопэ къэлэ хьыкумым иунашъокIэ гъэфедакIохэм ащыщ ифедэу сомэ 2750000-м ехъу къаIахыжьыгъ, — къыхигъэщыгъ Бгъошэ Саидэ.
IофышIэхэр
Сыд фэдэрэ IофшIэни гъэхъагъэ хэлъэу гъэцэкIэгъэныр зэлъытыгъэр ащ щылажьэхэрэр ары. Республикэм исанитар-эпидемиологие къулыкъу Iоф щызышIэхэрэм осэшIу къафишIыгъ пащэм.
— Непэ ехъулIэу ГъэIорышIапIэм нэбгырэ 59-рэ ыкIи гигиенэмрэ эпидемиологиемрэкIэ Гупчэм нэбгырэ 288-мэ Iоф ащашIэ. Мыхэм зэкIэми апшъэрэ медицинэ, инженернэ, экологическэ, юридическэ гъэсэныгъэ яI. Илъэс пчъагъэхэм IофшIэнымкIэ IэпэIэсэныгъэ ин ыкIи хэшIыкI дэгъу яIэ хъугъэ, щытхъу хэлъэу, зэгурыIожьхэу мэлажьэх. Джащ фэдэу неущ тиIофшIэн лъызыгъэкIотэщт ныбжьыкIэхэм якъыхэхыни тинэплъэгъу идгъэкIырэп. Роспотребнадзорым АР-мкIэ и ГъэIорышIапIэ Iоф щызышIэщт студент 23-рэ еджакIо дгъэкIуагъэхэу къагъэзэжьынэу тяжэ, — хигъэунэфыкIыгъ Бгъошэ Саидэ.
Къэралыгъо пшъэрылъыбэ зыгъэцэкIэрэ къулыкъум иIофшIэн электроннэ шIыкIэм зэрэтехьагъэм къыхэкIэу ар нахь Iэрыфэгъу хъугъэ.
Iэшъынэ Сусан.